Tíminn - 28.09.1991, Blaðsíða 5

Laugardagur 28. september 1991
Tíminn 5
Einar Oddur Kristjánsson um vaxtastefnuna:
Stefnir beint
noröur og niður
Einar Oddur Kristjánsson, formaður Vinnuveitendasambandsins og
stjómarmaður í Samtökum fiskvinnslustöðva, kom víða við í ræðu
sinni á aðalfundi samtakanna í gær. Einar sagði að fyrir tíma þjóð-
arsáttarsamninganna hefði ísland verið mesta verðbólgusamfélag í
Vestur-Evrópu.
Með þjóðarsáttarsamningunum
varð breyting á, og í lok þjóðarsáttar-
tímabilsins, 15. september s.l., hafi
lífskjör á íslandi verið nokkru betri
en í upphafi og kaupmáttarhrapið
hafi verið stöðvað. Stórfelldar kjara-
bætur voru aldrei inní myndinni,
heldur eygðum við þá von að lífskjör
myndu batna eilítíð, og það gekk eft-
ir. Hvað viðkemur fiskvinnslunni, er
útlitið dökkt 8-10% launahækkanir
á síðasta ári hafa valdið raungengis-
hækkunum sem reynst geta fisk-
vinnslunni erfiðar. Það, sem við
stöndum frammi fyrir núna, er ekki
kerfisvandi hjá fiskvinnslunni. Ef svo
væri, yrði því kippt í liðinn. Hins
vegar horfum við framá það að
þorskafli er nú um 100 þúsund tonn-
um minni nú en hann var fyrir
nokkrum árum. Það þýðir í raun
gjaldeyristap uppá um 10 milljarða
króna, að því viðbættu að það stefnir
í 12-13 milljarða viðskiptahalla við
útlönd. Þrátt fyrir þetta er hlutur
sjávarafurða í útflutningsverðmæt-
um ekki ósvipaður nú og hann var
fyrir 10-20 árum.
Það, sem við þurfum f.o.f. að koma
höndum yfir, er samkeppnisstaða ís-
lenskra atvinnuvega að meðtöldum
fiármagnskostnaði. íslenskur sjávar-
útvegur stenst erlendum keppinaut-
um okkar ekki snúning, eins og stað-
an er í dag, og í raun og veru mun ís-
lenskur sjávarútvegur stefna beint
norður og niður til helvítis, verði
ekki gripið í taumana. Allur sá mikli
aukakostnaður, sem á sér stað í sam-
félaginu, leitar út í verðlagið, og ger-
ir samkeppnisstöðuna enn verri.
Þjóðarframleiðsla hefur minnkað
um 7% frá árinu 1987 á sama tíma
sem þjóðinni fiölgar um 5%. Þetta
þýðir í raun 12% lækkun á hvem
íbúa, en á sama tíma hefur hlutur
ríkis og sveitarfélaga aukist vemlega
samfara aukinni samneyslu.
Niðurskurður hefur verið boðaður
af hálfu hins opinbera, en gengur
hægt, og í raun má segja að miðað
við þær efnahagsaðstæður, sem nú
blasa við, sé ógnin aðeins ein, að
ekki verði nóg skorið niður. Hið op-
inbera verður að minnka notkun
sína á fiármagni, og jafnframt er
lykilatriði að lækka raunvexti. Fyrir
tveimur ámm sagði Vilhjálmur Eg-
ilsson að raunvextir væm hátt til
fialla, en nú em þeir ekki til fialla,
þeir em komnir til himins og stefna
enn hærra vegna gífurlegrar eftir-
spurnar eftir lánsfiármagni. Sam-
kvæmt gamalli hefð væri nú komið
að gengisfellingu til að laga stöð-
una. Slíkt afturhvarf til fortíðarinn-
ar má þó ekki eiga sér stað, ef reyna
á að viðhalda stöðugleika í þjóðfé-
laginu. Við verðum að spyrja okkur
þeirrar spumingar, hvemig við get-
um lágmarkað það tjón sem fram-
undan er í efnahagsmálum. Verð-
bólga stefnir í að verða 7-8% á þessu
ári. Henni þurfum við að ná niður í
2-2.5% til þess að komast niður fyr-
ir helstu samkeppnisaðila okkar. Og
það er hægt.
Ég vil trúa því að ef allir Iands-
menn, þar með taldir alþingismenn
og ríkisstjórn, taka höndum saman
og standa vörð um stöðugleikann,
þá eigum við okkur lífsvon. Spurn-
ingin er um von eða vonleysi, og að
allir standi einhuga saman í að snúa
hlutunum á rétta braut, sagði Einar
Oddur Kristjánsson að lokum.
hiá-akureyri.
♦íS''ll<. > "í
;v.ír 1
Hver á að hafa frumkvæði að því að
lækka vextina? Bankamenn op
fjármálaráðherra syngja einum romi:
Ekki benda á mig
Friðrik Sophusson fiármálaráðherra
segir að ríkið muni lækka vexti á rík-
isvíxlum, strax og bankamir hafa
lækkað vexti á óverðtryggðum lán-
um. Hann segir að ríkið eigi ekki að
hafa frumkvæði að því að lækka
vexti. Ríkið hafi í raun ektó átt fhim-
kvæði að því að hækka eða lækka
vexti síðustu ár. Vextir á ríkisvíxlum
hafi sfiórnast af útlánsvöxtum bank-
anna.
Friðrik sagði það rangt að ríkið hafi
haft frumkvæði að því að lækka og
hækka vexti á undanfömum árum.
Hann sagði að allt frá árinu 1987 hafi
ríkið miðað vexti á ríkisvíxlum við út-
lánsvexti bankanna, þ.e. vextir ríkis-
ins hafi verið 1-2% undir almennum
vúcillánum. Friðrik sagði að ef vextir á
þessum lánum lækka, mun ríkið að
sjálfsögðu lækka sína vexti líka.
Forráðamenn bankanna hafa sagt að
þeir miði sína vexti við vexti sem rík-
ið greiði. Friðrik sagði að á fiár-
magnsmarkaðinum tæki vissulega
hver aðili mið af öðmm. Ríkið
ákvarði hins vegar ekki vaxtastigið.
Það taki einungis mið af markaðinum
og þar ráði margvísleg atriði ferðinni.
Friðrik sagðist vera sannfærður um
að í kjölfar lækkandi verðbólgu muni
bankamir lækka vexti núna um mán-
aðamótin. Hann sagði að ríkið muni
lækka sína vexti í kjölfarið.
Stríð bankanna og ríkisins hefur síð-
ustu daga snúist um vexti á banka-
víxlum. Landsbanki og íslandsbanki
lækkuðu þá um 3-4% fyrir skömmu.
Ríkið lækkaði vexti á ríkisvúdum hins
vegar um aðeins 1,5% og hækkuðu
bankamir þá sína víxla aftur.
Þegar bankar selja bankavúda em
þeir að taka fé að láni. Hagur þeirra er
því að vextir á bankavíxlum séu sem
lægstir. Ríkið er í sömu spomm hvað
varðar ríkisvúda. Báðir aðilar em hins
vegar í mikilli þörf fyrir lánsfé og
reyna hvað þeir geta að draga það til
sín.
Friðrik sagðist telja að bankamir
væm að reyna að afvegaleiða umræð-
una með því að vísa stöðugt á vexti á
bankavíxlum. Hann sagði bankana
ekki hafa lækkað vexti á útlánum þeg-
ar þeir lækkuðu vexti á bankavúdum,
og þannig hafi þeir aukið vaxtamun
til þess að ná sér í meiri tekjur. Hann
minnti á að bankavíxlar væm einung-
is lítið brot af veltu bankanna, líklega
um 4 milljarðar af 150 milljarða veltu
alls bankakerfisins.
Friðrik sagði að hin mikla eyðsla rík-
isins umfram tekjur væri meginorsök
fyrir háum vöxtum hér á landi. Unnið
væri að því að minnka þessa eyðslu og
slá þannig á eftirspum eftir pening-
um.
Friðrik var spurður hvort ekki kæmi
til greina, núna þegar kjarasamning-
ar em að hefiast, að ríkið slái aðeins af
í samkeppninni um peningana, í von
um að þannig sé hægt að knýja fram
almenna vaxtalækkun.
„Ríkið er að reyna að ná inn pening-
um, vegna þess að það hefur tekið á
sig skuldbindingar sem það þarf að
greiða. Ég spyn Telja menn að það sé
betra að ríkið taki þessa peninga að
láni erlendis? Halda menn að það sé
betra fyrir launþegana, betra fyrir
bankana, eða betra fyrir ríkið? Við er-
um að greiða niður eyðslu sem búið
er að taka ákvörðun um. Það nást
engin tök á þessu fyrr en á næsta ári,
því miður. Við emm að berjast við
halla, sem er til kominn vegna þess að
fyrrverandi ríkisstjóm skrifaði á
framtíðina. Auk þess er innbyggður
vöxtur f ríkisútgjöldunum. Á þessu
verður tekið í fiárlagafmmvarpinu
sem kemur fram eftir helgina.
Ef við lækkuðum vextina, myndi
ekkert annað gerast en að við mynd-
um verðleggja okkur út af markaðin-
um. Við yrðum að draga meira yfir
hjá Seðlabankanum, sem jafngildir í
raun erlendri lántöku og peninga-
seðlaprentun. Áhrifin af því yrði verð-
bólga og vaxandi erfiðleikar," sagði
Friðrik að lokum. -EÓ
Það em margfr óvissuþættlr, sem gert ráð fyrir 9.6% halla eða um árí síðan, væri útlitið framundan
íslenskur sjávarútvcgur stendur 3.7 miDjarða króna halla á árinu dökkt. Rannsóknir Hafrannsóknar-
frammi fyrir um þessar mundir. 1992 að öflu óbreyttu. stofnunar á stofnstsrð helstu
Lítið er hægt að fúflyrða um hvað Það gefúr auga leið að meðalhalla nyfiastofna, og niðurstöður seiða-
gerist á næstu misserum, en eitt er uppá um 10% þolir fiskvinnslan talninga gefa ektó tilefni til bjart-
víst: framundan er harður vetur i etód, að viðbættum aflasamdrætti á sýni á næstu árum. Loðnuveiðar
rekstri og afkomu sjávarútvegsfyr- næsta ári. Sameining aflaheimiida gengu iHa á sfðustu vertið og voru
irtækja hér á landi. Svo fórust Am- og fiskvinnslufyrirtækja mun eiga langt undir meðalafla fyrri vertíða,
ari Sigmundssyni, formanni Sam- sér stað í ríkari mæli. Þrátt fyrir og mitól óvissa um framtíð loðnu-
taka fiskvinnslustöðva, orð á aðai- það mun gjaldþrotum í sjávarút- veiða. Söiuhorfur á saitaðri sðd eru
iúndi samtakanna sem haidinn var vegi án efa fiölga í kjölfar aukinna þotócdegar, en afkoma sfldarsölt-
á Akureyri í gær. vanskila. Nú þegar hafa opinberir unar á síðustu vertíð var nfiög
f skýrslu formanns kom ennfrem- sjóðir óskað uppboðs hjá 50 fyrir- slæm. Rælfia hefur faliið í verði um
ur fram að nokkurrar bjartsýni tækjum. Vanskfl sjávarútvegsfyrir- rúmlega 20%, og mfldð tap varð á
hefði gætt á síðasta aðaJfúndi og tækja við Byggðastofnun og At- rækjuvinnslunni annaö árið íröð.
mönnum hefði fúndist að stófyrði vinnutryggingasjóð nema um Umræðan um samninga íslend-
«1 rcksturs sjávarútvegsfyrirtækja 1200 mifljónum. Lækkun Qár- inga við Evrópubandaiagið hefúr
hefðu batnað veruiega í kjölfar magnskosnaðar og lækkun vaxta verið hávær í þjóðmálaumræöunni
þjóðarsáttar, auk þess sem afurða- slripta fiskvinnsluna miklu málL að undanfömu, og hafa Samstarfs-
vcrð var mcð hæsta móti, verð- Auk þess sem hætta verður nú þeg- nefndir atvinnurekeuda í sjávarút-
bóiga á niöurieið og fiármagns- ar inngreiðslum í Verðjöfnunarsjóð vegi verið samræmdar þar að lút-
kostnaður fór lækkandi. Menn sjávarútvegsins. Það gefúr auga andi. Samtökin sfyðja aukið frjáls-
gætóu jafnvel við að botnfisk- leið að það er útilokað fyrir sjávar- ræði í viðslriptum ríkja og þátttöku
vinnslan yrði rekin með hagnaði á útveginn að halda áfram þessum fsiands f EES, svo freml sem það
árinu 1990. Nú Hggur hins vegar skylduspamaði við þær aðstæöur tryggi hindmnariausan aðgang fyr-
fyrtr úttekt Þjóðhagsstofnunar, sem aflasamdrátturinn skapar. ir fslenskar sjávarafurðir að ríkjum
byggð á rekstrarreiknlngum fyrir- Amar sagði að samdráttur í veiði- efnahagssvæðisins. Hlns vegar
tækja sem eru meö um 75% af út- heimildum, aukinn gámaútflutn- verður að tiyggja yfirráðarétt Is-
fhitningsframteiðslu f frystingu og ingur og fiölgun ftystitogara á und- tendinga í öflum veiðum í ísienskri
65% af tekjum í söltun. Sam- anfomum árum hefði tettt til harð- fiskveiðflögsögu og fyrirhyggja ftök
kvæmt úttektinni var hagna&ur ari baráttu um hráefnið. í kjölfar eriendra aðila í krafti fiármagns.
þessara fyrirtækja tæpiega 1% á þess hefði hráefnisverö hækkað og Þrátt fyrir mfldnn rekstramnda í
síðasta ári. Hækkandi hráefnisverð á sfðasta ári hefði hráefnisverð útgerö og vinnslu, hefur umræða
ásamt greiðsium í Verðjöfnunar- hækkað þrisvar, samtals um rúm- um nýja skattlagningu á sjávarút-
sjóð hafa þrýst meðalafkomunni lega 8%, sem ásamt launahækkun- veginn aldrei verið háværarí. Sjáv-
niðurundir núflið. Samkvæmt utn ytó enn á vanda fiskvinnslunn- arútvegurinn í heild verður að ná
stöðumati okkar I upphafi fisk- ar. Þrátt fyrir mfldar hagræðlngar- vfðtækri samstöðu Innan sinna vé-
veiðiárs er útlit fyrir að vinnslan í aðgerðir hjá fiskvinnslunni, sem banda, ef á að takast að koma í veg
hefld vcrði rekin með um 7% halla vissulega munu halda áfram, verð- fyrir skattlagninguna og þá byggða-
þegar afiasamdrátturinn bætist við ur að endurskoða sjávarútvegs- röskun sem henni fylgir, og von-
það rekstrartap sem fyrir var. Þjóð- stefnuna í heild, og stuðla að því að andi leiðir starf nýskifaðra nefnda
hagsstofnun hefur einnig birt af- aflur fiskur fari í gegnum hendur um mótun sjávarútvegsstefnu,
komumat sitt mlðað við skflyrði f ískndinga tfl að tryggja afkomuna. endurskoðun fiskveiðistefnu og
september á þessu ári. útkoman í lokaorðum sfnum sagði Araar mótun fiskvinnslustefnu tíl þetrrar
fyrir vinnsluna er mjög dökk, eða mx að enn á ný stæði fstenskur þjóðarsáttar sem okkur er nauð-
hafli uppá 7.5%. Matið fyrir næsta sjávarútvegur á krossgötum, og í synleg í þessu þýðingarmilda máfl.
ár er jafnvel enn dekkra, en þá er stað bjartsýninnar, sem gætti fyrir hiá-akureyri.