Tíminn - 10.03.1994, Blaðsíða 8

8
I^NMW
Fimmtudagur 10. mars 1994
Kristín Björnsdóttir:
Samskipti sjúklinga og
heilbrigðisstétta
Laugardaginn 19. febrúar
var haldið málþing um
vanda þeirra, sem starfa
við heilbrigðismál, á vegum
Siðfræðistofnunar Háskóla ís-
lands. Tilefnið var útkoma
bókar Vilhjálms Ámasonar,
dósents í heimspeki við HÍ,
„Siðfræði lífs og dauða". Þing-
ið þótti heppnast hið besta og
er ætlunin að birta nokkur af
þeim erindum sem þar voru
flutt, en í styttri útgáfu en
upprunalega.
Greinin, sem hér fer á eftir,
er að stofni til erindi Kristínar
Björnsdóttur hjúkmnarfræð-
ings. Hún starfar sem lektor í
hjúkrunarftæði við Háskóla ís-
lands.
ÁÞÁ
Ég ætla að hefja erindi mitt á
því að þakka Vilhjálmi fyrir
þetta vandaða og kærkomna
verk. Hér er á ferðinni sérlega
aðgengileg fræðileg umfjöll-
un, sem beitt er af djúpum
skilningi og innsæi. Bókin á
sannarlega erindi til allra
þeirra sem hafa áhuga á sið-
fræði, en er þó ómetanleg fyrir
þá sem eru að takast á við siö-
fræði heilbrigðisþjónustunn-
ar.
í upphafi bókarinnar fjallar
Vilhjálmur um mismunandi
form samskipta milli sjúklinga
og heilbrigðisstarfsfólks. Sam-
ráð er þaö form samskipta sem
hann telur sameina umhyggju
fýrir velferð sjúklinga og virð-
ingu fyrir sjálfræði þeirra. í
samráði felst aö fagmaður og
skjólstæðingur miöla reynslu
og þekkingu í samræðum,
byggðum á gagnkvæmu
trausti. Aðstaöa þessara
tveggja aðila er þó ólík. Fagaö-
ilinn býr yfir fræðilegri þekk-
Á MÁLÞINGI
ingu og reynslu á sviði heil-
brigbisþjónustunnar, en sjúk-
lingurinn yfir þekkingu um
eigið líf. Með opinskáum,
hreinskilnum samræðum
kynnast þessir einstaklingar
og læra að skilja sjónarhorn
hvors annars. Á þann hátt
þróast smám saman gagn-
kvæmt traust og virðing. í
slíku sambandi er ábyrgð
beggja virkjuð til aö takast á
viö vanda sjúklings.
Samráð besti
kosturinn
Þó Vilhjálmur leggi meginá-
herslu á opinskáar samræður
sem lykilinn að samráði, er ég
jafnvel enn hrifnari af þeirri
meginhugsun sem hann legg-
ur til grundvallar í bókinni.
Hann gerir þær kröfur til okk-
ar, sem störfum innan heil-
brigðisþjónustunnar, að við
mætum hverjum einstaklingi
þar sem hann er, á hans for-
sendum fyTst og fremst, án
þess þó að brjóta á okkur sjálf-
um. Augljóslega krefjast slik
samskipti fyrst og fremst auð-
mýktar og lítillætis af okkar
hálfu. Við megum aldrei nýta
okkur þá möguleika sem við
höfum til yfirráða og kúgunar,
í ljósi þeirrar veiku stöðu sem
skjólstæðingar em í.
Vilhjálmur færir fjölmörg
rök fyrir því hvers vegna sam-
ræður em mikilvægar til að
efla siðfræði heilbrigðisþjón-
ustunnar. Þær em mikilvægar
til að skýra sjónarmið og koma
í veg fyrir misskilning. Ef viö
ræðum ekki viðfangsefnin eða
Aðalfundur
1994
Skeljungur hf.
Shell einkaumboö
Aðalfundur Skeljungs hf. verður
haldinn þriðjudaginn
15. mars 1994 í Átthagasal
Hótel Sögu, Reykjavík, og hefst
fundurinn kl. 14:00.
Dagskrá:
1. Venjuleg aðalfundarstörf skv.
16. grein samþykkta félagsins.
2. Tillaga um greiðslu10% arðs.
3. Tillaga um útgáfu jöfnunar-
hlutabréfa, er nemur 10%
hlutafjár.
4. Önnur mál, löglega upp borin.
Dagskrá, endanlegartillögur og
reikningar félagsins munu liggja
frammi á aðalskrifstofu
félagsins, hluthöfum til sýnis,
viku fyriraðalfund.
Aðgöngumiðar og fundargögn
verða afhent á aðalskrifstofu
félagsins Suðurlandsbraut 4, 6.
hæð, frá og með 8. mars til
hádegis á fundardag, en eftir
það á fundarstað.
bemm hugmyndir okkar und-
ir aðra, er hætt við að viö sjá-
um aöeins eina hlið máls,
séum föst í ákveðnu fari og sjá-
um ekki augljósustu leiðir út
úr vanda. Með samræðum get-
um við prófað röksemdafærslu
okkar og hugmyndir. Við skýr-
um sjónarmið okkar og hlust-
um á það sem viðmælendur
okkar hafa fram að færa. Af-
raksmr slíkra samræðna verö-
ur oft dýpri skilningur og bet-
ur hugsaðar lausnir sem allir
hlutaðeigandi em sáttir við.
Að mínu mati færir Vil-
hjálmur góð rök fyrir því að
samráð sé siðfræðilega mikil-
væg samskiptaaðferð. Ég tel að
þessi aðferö sé ekki síður mik-
ilvæg í ljósi þeirra breytinga
sem em að verða á heilbrigðis-
vandamálum þeim, sem þjóð-
in er ab glíma við. Helstu heil-
brigðisvandamál nútímans og
framtíðarinnar tengjast lífsstíl
og aðstæðum fólks. Á ég þá
bæði vib orsakir sjúkdóma og
þær leiöir sem famar em í
meðferð þeirra. í mörgum til-
vikum er ekki hægt að útrýma
heilbrigðisvandamálum, en
þess í stað er hægt að læra ab
lifa með þeim. Augljóslega
hentar samráð afar vel við slík-
ar aðstæbur þar sem fólk þarf
sjálft ab læra að útfæra sína
eigin meðferð, með shiðningi
heilbrigðisstarfsfólks. í slíkum
aðstæðum er samráð ekki að-
eins siðferðilega rétt, heldur
einfaldlega besti kosturinn og
mun leiða til besta árangursins
í meðferð.
Ab kunna að hlusta
Undirstaða samráðs em
samræður þar sem báðir aðilar
kynna sjónarmið sín. Slíkar
samræður reynast mörgum
erfiðar. Sumir kunna einfald-
lega ekki nógu vel að segja hug
sinn eða hafa ekki vanist því
að á þá sé hlustað. Fólk hefur
mjög misgóð tök á tungumál-
inu og mismikla þjálfun í sam-
ræöutækni. Eins má búast við
að sjúklingar séu ekki allir til-
búnir til að opna sig og ræða
þætti sem tengjast einkalífinu.
Til aö samráð geti orðið öflugt
samskiptaform innan heil-
brigðisþjónusmnnar má því
ætla að til þurfi að koma vem-
legar breytingar á viðhorfum
starfsmanna og skjólstæöinga
til opinskárra samræðna og á
samskiptafærni.
Fyrir þá sem á einhvem hátt
tengjast menntun heilbrigðis-
starfsfólks þýðir samráð sem
samskiptaform töluveröar á-
herslubreytingar. Mér virðist
að samráð útheimti fæmi sem
ekki reynir á á sama hátt þegar
forræðishyggjunni er fylgt,
svo dæmi sé tekið. Fagmaður-
inn þarf að rækta með sér
næmi fyrir skjólstæðingi og
aðstæðum. Hann verður að
kunna að hlusta og beita opn-
um samskiptum. Hann verður
að temja sér að beina athygl-
inni ávallt að skjólstæöingi,
einbeita sér að þeim þáttum í
aðstæðunum sem snerta per-
sónu sjúklings. Að auki út-
heimtir þetta samskiptaform
djúpa þekkingu einstaklings-
ins á sínum eigin tilfinningum
og viðbrögðum. Augljóslega
þýbir þetta að kennsla í tjá-"
skiptum veröur að vera hluti
af menntun heilbrigbisstétta. í
slíkri menntun felst kennsla á
ákveðnum tjáskiptaaðferöum,
en ekki síður ræktun ákveð-
inna viðhorfa og afstöðu til
starfsins sjálfs. Það er ekki
hvað síst í tengslum við þenn-
an þátt sem ég held að bók Vil-
hjálms geti verið mikilvægt
hjálpartæki fyrir kennara í
klínískum greinum. Bókin
hvetur til íhugunar um starfið,
sem er forsenda dýpri skiln-
ings.
Ofurmennl eba
dýrlingar
í umfjöllun minni um sam-
ráð hér í dag, sem og í umf jöll-
un Vilhjálms og margra ann-
arra sem lýsa samskiptum
sjúklinga og fagfólks á líkum
nótum, er dregin upp mynd af
fagmanninum sem auðmjúk-
um, lítillátum, en þó mjög
sjálfsöruggum. Þetta er ein-
staklingur sem hefur öðlast
svo mikinn þroska og svo
djúpan skilning að manni
detta helst í hug einhver ofur-
menni eba dýrlingar. Er alveg
öruggt að við séum ávallt til-
búin til að viðurkenna tak-
markanir okkar, vanþekkingu
og skort á færni frammi fyrir
sjúklingi? Hvemig munu sjúk-
lingar taka því? Missa þeir ekki
bara álit á okkur og sýna okkur
fyrirlitningu? Hvað gerist ef
við verðum fyrir slíkri reynslu,
t.d. því að sjúklingur sýnir
okkur ekki virðingu, virðir
okkur ekki sem manneskjur?
Allt þetta eru atriöi sem vib
verðum að læra að lifa við. Vib
verðum að sætta okkur við
okkar eigin bresti og gera okk-
ur grein fyrir að meðan við
emm enn óreynd og óömgg
hættir okkur meira til að nota
vamir sem fela í sér hroka og
upphafningu. Meö meiri þekk-
ingu og reynslu getum við öðl-
ast það sjálfsöryggi sem er for-
senda auðmýktar. ■
Nýjan samning
amningurinn um Evr-
ópskt efnahagssvæði
stangast á við íslensku
stjómarskrána. Hann er því,
að mínu mati og annarra, ekki
í gildi hér á landi. En hinir
munu einnig vera sem telja að
þessi samningur sé íslenskum
stjórnlögum rétthærri. Því er
nú öðm sinni svo komið, sem
var fyrir tæpum þúsund ámm,
að í landinu ríkja tvenn lög,
og mun nú einhvers vib þurfa
til að fá úr því skorið hvor lög-
LESENDUR
in skuli gilda. Er líkt nú komið
sem þá var, að önnur lögin em
íslensk en hin færa landið
undir erlent vald, og er sá sem
þetta ritar ekki í vafa um hvor
kosturinn sé þjóbinni heilla-
vænlegri. Mætti líka geta sér
þess til í ljósi þess sem dómur
Þorgeirs Ljósvetningagoba
hefir leitt yfir þjóðina, að
hann mundi í þetta skiptið
ekki vera í vafa um hvorn
kostinn hann kysi ef hann
mætti nokkm um ráða, hin ís-
lensku lög sem gilt hafa í land-
inu fram að þessu, eða hin er-
lendu valdslög.
En til þess að úr þessu megi
fást skorið legg ég þab til að
þetta mál verði tekið upp ab
nýju á þjóðþinginu og farið
fram á það við ríkisstjóm
landsins að reynt verði að
nýju til samninga við Evrópu-
sambandið, en að samningn-
um um Evrópskt efnahags-
svæði verði sagt upp tafarlaust
og íslensk stjómlög látin
standa meöan ósamib er á
þeirra gmndvelli. Og ekki má
bíba með þetta öllu lengur,
„því ef vér slítum lögin, þá
munum vér einnig slíta frið-
inn". Eiríkur H. Þorsteinsson
{KMÍTT ufavi MUTT \
UOS rZZ, UOS/
l Uráð J