Tíminn - 11.02.1995, Qupperneq 4

4

Laugardagur 11 .febrúar 1995
SÍMÉmw
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: |ón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verð í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Samskiptin viö
Noreg
Þegar klakaböndin fara aö hlána af kaldastríðsumræö-
unni um skýrslu utanríkisráðherra til Alþingis er viö því að
búast aö athygli manna beinist aö þeim boðskap sem utan-
ríkisráöherra hafði fram að færa í máli sínu, eða eftir atvik-
um þeim boðskap sem hann hafbi ekki fram að færa.
Eitt af því, sem sérstök ástæða er til aö sakna úr ræðu ut-
anríkisráðherra, er afgerandi stefnumörkun varðandi sam-
skipti íslands og Noregs vegna smuguveiða íslendinga og
ágreiningsmála okkar við Norðmenn og Rússa vegna veiða
í Barentshafi. Utanríkisráðherra talaði að vísu um það sem
„skýlausa stefnu okkar að vinna að gerð bindandi alþjóða-
samnings um deilistofna og miklar fartegundir á úthafinu,
tryggja rétt strandríkja við nýtingu auðlindanna á aðlægu
svæðunum við efnahagslögsöguna og koma á virku kerfi
fiskveiðistjórnunar og fiskverndar." Hægt er að taka undir
þessi orð utanríkisráðherra, en gallinn er sá að enginn
kraftur og enginn þungi virðist lagður í að fylgja þeim eft-
ir. Smuguveiöar hafa vissulega legið niðri um hríð nú yfir
háveturinn, en það er þó ekki tilefni til að láta viðleitni til
að efla og bæta samskiptin við Noreg liggja nibri líka. Út-
hafsafli íslendinga er ekki afgangsstærö í íslensku þjóðar-
búi lengur og sá afli, sem komið er með hingað úr Barents-
hafi, skiptir okkur verulegu máli. Það er meira að segja gert
ráð fyrir honum í þjóöhagsspám, rétt eins og óvissan sem
yfir þessum veiðum hvílir, réttarfarsleg og af náttúrunnar
völdum, sé ekki til staöar. Sannleikurinn er hins vegar sá að
um þær ríkir mikil óvissa, sem brýnt er að eyða sem allra,
allra fyrst.
Hér í Tímanum í gær lagöi Halldór Ásgrímsson, formað-
ur Framsóknarflokksiris, til aö menn legðu flokkspólitískar
áherslur til hliöar og sameinuðust um að ná samningum
við Norðmenn um veiöar á Svalbarðasvæðinu og úr
norsk/íslenska síldarstofninum. Orðrétt sagöi Halldór:
„Það er mjög mikilvægt að þetta gerist sem fyrst. Við erum
tilbúnir að leggja okkar af mörkum í þessum málum og
þrátt fyrir aö kosningar séu framundan tel ég mikilvægt að
ná þessum samningum. Þaö er nauösynlegt vegna stöð-
unnar í Evrópu, að íslendingar komi samskiptum sínum
(við Norðmenn) í gott horf."
Undir þetta skal tekið hér, því ekki einasta eru miklir
hagsmunir í húfi, heldur er í sjálfu sér fráleitt að samskipti
okkar vib Norbmenn hangi í lausu lofti með þeim hætti
sem nú er.
Raunar kemur fram hjá Halldóri í síðustu setningunni,
sem vitnaö var í hér að ofan, að samleið okkar með Norö-
mönnum er orðin enn meiri en áður, vegna sameiginlegra
mála sem reka þarf gagnvart Evrópusambandinu. Þetta er
ekki síður brýnt mál og í raun augljóst hagsmunamál. Belg-
íski forsætisráðherrann, Dehaene, benti einmitt á það í
stuttri heimsókn á fimmtudag að íslendingar ættu ab hrósa
happi yfir norska nei-inu, því EES og þar með ísland fengi
margfalt vægi í samskiptum vib Evrópusambandið. Það er
því aðkallandi alvörumál að koma samskiptum okkar við
frændur okkar í Noregi í betri og frjósamari farveg en þau
eru í núna. Óskandi hefði veriö að utanríkisráðherra hefði
tekib af skarið í þeim efnum í ræðu sinni með meira afger-
andi hætti en hann gerbi. Og meö hliðsjón af þessum stóru
og abkallandi málum er sorglegt til þess að vita að formab-
ur utanríkismálanefndar og forustumenn Alþýbubanda-
lags telji sjónvarpsþátt og umræðu um hugsanleg Stasi-
tengsl einhverra alþýöubandalagsmanna fyrir 20-30 árum
það sem brýnast er ab ræöa um.
„Ég hef veriö eins og prúður
drengur í sunnudagaskóla."
Eitthvaö á þessa leið sagði Hjör-
leifur Guttormsson alþingis-
maður, þegar honum voru sýnd
plögg sem vörðuðu hann sjálf-
an og eru geymd í skjalasafni
Stasi í Berlín. Rétt er það, enda
var Hjörleifur eins og vel upp al-
inn sunnudagaskólapiltur á
svipinn í sjónvarpsmyndinni í
nafni sósíalismans, sem sýnd
var um síðustu helgi.
Þar las hann um ab hafa verið
viö nám í Þýska alþýðulýbveld-
inu á tilteknu árabili. Og ekki
meira um það.
Sjónvarpsdagskrá þessi var
ómerkileg og upplýsti ekkert,
sem ekki var á allra vitorði fyrir
einhverjum áratugum. Hið
eina, sem einhver leyndarhjúp-
ur hvílir yfir, er óútskýrt hvarf
skjala úr safni Stasi um Svavar
Gestsson, og fer eftir pólitísku
innræti hvers og eins hvaða
ályktanir má draga af því aö
skýrsla um þáverandi ráðherra
hvarf árið 1989.
Hlutverkin
Stasi var öryggislögregla
og/eba leyniþjónusta Þýska al-
þýðulýðveldisins og varla ann-
að en útibú frá KGB í Sovétríkj-
unum með tengsl við GRU,
leyniþjónustu Rauöa hersins,
sem hafði gífurlegan viðbúnað í
alþýðulýðveldinu á meðan það
var og hét.
Stofnun eins og Stasi hafði
mörg járn í eldinum og var
söfnun upplýsinga og skrásetn-
ing þeirra ekki nema einn liður í
margbrotinrri starfsemi. Starfs-
fólk og agentar skiptu hundruð-
um þúsunda, sumir á launum,
aörir af hugsjón og svo þeir sem
aldrei höfðu eða hafa hugmynd
um hvernig þeir voru notabir til
framdráttar kommúnískri hug-
myndafræði, eða vilja ekkert af
því vita.
Veigamikill þáttur í starfi
stofnunar eins og Stasi var að
koma fölskum upplýsingum á
framfæri og rugla þannig um
fyrir óvinum, ímynduðum og
raunverulegum, og að hafa áhrif
á almenningsálit heima og
heiman.
Á dögum kalda stríðsins voru
margar hildir háðar um sálirnar
og voru áróbursmeistarar og
þeirra herskarar ekki síður mik-
ilvægir en þungvopnaðar sveitir
stríösherranna, sem bitu í
skjaldarrendur sitt hvoru megin
járntjaldsins.
í sunnudagaskóla
í leit höfunda sjónvarpsþátt-
arins að ávirbingum íslensku
námsmannanna í Þýska alþýðu-
lýbveldinu í skjalasöfnum Stasi,
sýnist aðeins hafa verið grennsl-
ast fyrir um hvort þeir hafi verið
á mála hjá stofnuninni við að
skaffa henni upplýsingar. Um
hvað svosem? getur maöur
spurt.
Nokkur nöfn dúkka upp og
skránar um þau gætu allt eins
verið vitnisburður um hvað
strákarnir voru duglegir í
sunnudagaskólanum. Guð-
mundur Agústsson er tekinn út
úr og gerður ab stórnjósnara, án
þess að hafa til þess unnið eöa
haft nokkra burði til ab gegna
því hlutverki. Viðtöl fjölmiðla
við hann síðustu daga eru væg-
ast sagt hjákátleg, eins og raun-
ar við flesta abra sem málinu
tengjast.
Undantekningin er Þór Vig-
fússon, sem gerði málin upp
eins og heibvirðum manni
sæmir og er langmerkasta fram-
lagið sem þáttagerðarmenn
náðu í til að fylla upp tómarúm-
in í prógramminu I nafni sósíal-
ismans.
Sælureitur sósíal-
ismans
Þýska alþýðulýðveldið var
hersetið af 17 sovéskum her-
deildum. Það var lokað land,
þar var ritskoðun og skoðana-
kúgun, óæskilegar bækur voru
bannaðar og harðar refsingar
lágu vib að smygla lesmáli að
✓
I
tímans
rás
vestan austur fyrir.
Þarna ríkti alræði þar sem
frjáls skoðanamyndun var
bönnub og hollusta vib marx-
ismann og Sovétríkin var öllum
dyggðum æbri. Það var dauða-
sök ef heimamenn reyndu að
yfirgefa þennan sælureit sósíal-
ismans.
Inn í þetta andrúmsloft sóttu
ungir íslendingar til náms með
fulltingi forystumanna Samein-
ingarflokksins, en meðmæli
þeirra þurfti til að fá að njóta
gistivináttu þýska bræðraflokks-
ins um lengri og skemmri tíma.
Ekki voru aðrir gjaldgengir til
að nema fræðin og umgangast
heimamenn en gallharöir marx-
istar, sem ekki gerðu sér rellu út
af smámunum eins og þeirri of-
boðslegu kúgun og fyrirlitningu
á lýðréttindum sem hugmynda-
fræði kommúnismans krafðist.
Miblun upplýsinga,
en ekki söfnun
Aö ætla að námsmenn utan af
íslandi hefðu einhverjar upplýs-
ingar að færa, sem Stasi og KGB
mættu að gagni koma, er fá-
sinna nema ef þeir hefðu pata af
því að Einar Olgeirsson, Magnús
Kjartansson eða aðrir kappar í
framvarðarsveit sósíalismans
væru aö linast í trúnni. En til
þess kom aubvitað aldrei og er
mjög vafasamt að telja að strák-
arnir og stelpurnar hafi nokkru
sinni njósnað fyrir Stasi, nema
kannski hvert um annað og er
þá bættur skaðinn.
En hvernig var þá hægt ab
gagnast hugsjónum gistivin-
anna?
Með því að dreifa upplýsing-
um, en ekki safna þeim í möpp-
ur og láta þær rykfalla þar.
Og það var gert svikalaust. í
Þjóðviljanum birtust greinar og
fréttir um ágæti sósíalismans,
friðarást Varsjárbandalagsríkj-
anna, um lífskjör og mannhelgi
í alþýðulýðveldinu og komma-
löndunum og svo framvegis, og
svo framvegis.
Þegar heim kom, tóku náms-
mennirnir fyrrverandi virkan
þátt í pólitík Sameiningarflokks
og Alþýðubandalags, boðuðu
óspart fagnaðarerindið og
dreiföu fölskum og lognum
upplýsingum um lífið handan
járntjaldsins.
í austurvegi var vel þegið að fá
útlistanir sannra sósíalista á líf-
inu fyrir vestan, arðráninu og
stríösæsingunum. Otal sendi-
nefndir ab vestan gegndu.svip-
uðu hlutverki í flestum komma-
ríkjum.
Æsingamenn
Þáttagerðarmenn sjónvarps-
ins voru ekki forvitnir um þenn-
an þátt í starfi meintra njósnara
Stasi. Þeir kærðu sig heldur ekk-
ert um að vita hvernig stóð á því
að námsmennirnir sýndust
aldrei verða varir við haröýðgi
alræðisins og grófleg mannrétt-
indabrot þess.
Upplýsingarnar úr skjalasafni
Stasi um það, sem ekkert er,
hafa vakið upp ótrúlega móður-
sýki. Fjölmiblafólk, sem aldrei
virðist hafa heyrt kalda stríðsins
getib, gerir úlfalda úr mýflugu
og hampar Guðmundi Ágústs-
syni sem einhverju númeri, sem
hann rís ekki undir. Á Alþingi
æsa menn sig upp og bera hver
annan þungum sökum, og ætla
alþýðubandalagsmenn hreint
vitlausir að verða, ef ymprað er
á að þeir eiga sér fortíð.
Hlutverk agenta er ekki aðeins
aö safna upplýsingum, heldur
einnig að villa um fyrir öðrum
meb röngum upplýsingum og
þab gerbu kommarnir svika-
laust á meðan enn var eitthvert
blóð í þeim.
Og ýmsu hafa drengirnir frá
alþýðulýðveldunum ekki
gleymt, svo sem að ala í síbylju
á tortryggni gegn lýðræðisríkj-
um Vesturlanda og flestum eða
öllum þeim fjölþjóðasamtökum
sem þau hafa með sér.
Það má með sanni segja að
þess bera menn sár um ævilöng
ár.
Það, að svo lítið spennandi
sjónvarpsþáttur og í nafni sósí-
alismans hefur vakið upp
þrungnar tilfinningar, sýnir að
málin eru ekki útrædd, þótt
hlutverk agentanna liggi í aug-
um uppi.