Fálkinn - 15.08.1936, Blaðsíða 9

FÁLKINN
9
Vatosveita Meyk|avíkiir
Þegar Reykvíkingar deíla um, hvað
helst megi telja höfuðstaðnum til
gildis i samanburði við aðra bæi
verða þeir jafnan sammála um eitt
og það er vatniö. Betra vatnsból á
víst engin höfnðborg í heimi og fáir
eins goti. Og útlendir gestir, sem
ber hjer að garði, eiga ekki orð til
að lýsa því hve bragðgotl og sval-
andi drykkjarvatnið sje og skrifa
nafnið Gvendarbrunnar i minnis-
bókina sína.
En þetta hefir ekki alla tíð verið
svo. Það er aðeins í rúman aldar-
fjórðung, sem Reykjavik hefir notið
þessa góða vatns, sem sótt var um
14 kílómetra leið í vatnsbólið. Þegar
þeir framfaramenn, sem fyrstir hófu
máls á þvi, að leiða vatn ofan úr
Elliðaám til bæjarins, eða jafnvel
ofan úr Gvendarbrunnum óx flest-
um mjög í augum vegalengdin og
kostnaðurinn, enda var þetta stærsta
fyrirtækið, sem rætt var um að
bærinn þyrfti að framkvæma i þá
daga. En fyrir ötula baráttu var þó
ráðist í verkið og komst það í fram-
kvæmd á skömmum thna.
Þessarar nauðsynlegu framkvæmd-
ar hefir engan iðrað. Þægindin við
að Jiafa sjálfrennandi vatn um öll
húsakynni borgarinnar, vatn til fisk-
þvotta og vatnspósta á götunum til
þess að nota er bruna bera að liönd-
um, voru svo augljós, að engum
gat dulist. Og hvílík viðbrigði frá
gömlu vatnsbílunum! Og hin stór-
felda heilbrigðisráðstöfun sem vatn-
veitan var!
Það er einn maður hjer í bæn-
um, sem frá upphafi hefir fylgst
mikið með og tekið stóran starfandi
þátt í vatnsveitusögu Reykjavíkur frá
upphafi til þessa dags. Þessi maður
er Helgi Magnússon járnsmiður.
Fálkinn liefir leitað til hans til þess
að skrafa við hann um vatnsveituna
og fengið greið svör og skemtileg.
h'er hann þessum orðum um að-
draganda málsins:
— Það var nokkru fyrir aldamót,
að farið var að tala um vöntun á
vatni til bæjarins. Oft var talað um
það á bæjarstjórnarfundum, en
framkvæmdirnar urðu litlar. Vatns-
póstar voru í bænum, hjer og þar,
en sumir þessir brunnar þrutu í
þurkatíð, að sumrinu til, og í frost-
um á veturna. Þessir örðugleikar
urðu vitanlega því meiri, sem fólk-
inu fjölgaði meira i bænum. Mestan
vatnsskort man jeg árið 1907, kon-
ungskomusumarið, en þá var mikil
þurkatið og voru þá nálega allir
brunnar þrotnir í bænum, nema
Baróhspósturinn og Prentsmiðjupóst-
urinn. Barónspósturinn stóð skamt
fyrir innan Barónsstíg og voru þar
fjórar dælur. Fólk stóð þar frá því
klukkan 4 að morgni, með hestvagna,
handvagna og fötur og keyrði vatn
frá brunninum, en þegar leið á dag-
inn var brunnurinn að mestu þrot-
in. Prentsmiðjupósturinn stóð í Aðal-
stræti, nálægt innganginum að búð
Brynjólfs H. Bjarnasonar; þar var
allan daginn mikil ös, og jafnvel
hnippingar manna íj milli, því að
margir vildu komast að þessiun eina
pósti, en hanil þraut líka, þegar á
daginn leið.
—- Bar ekki á seltu i vatninu í
póstunum í Miðbænum?
— Nei. Vatnið í Prentsmiðjupóst-
inum var runnið undan Landakots-
liæðinni, og svo var um flesta póst-
ana í miðbænum, að til þeirra runnu
það vatnsmiklar æðar frá hæðunum,
að sjávarselta náði ekki að spilla
vatninu. Það má vera að svo liafi
orðið í stórflóðum, en ekki var orð
á því gerandi. En vitanlega var vatn-
ið ekki sambærilegt við vatnið úr
Helgi Magnússon járnsmiðnr.
brunninum, sem Guðmundur góði
liafði vígt, á sinni tíð.
— Munið þjer eftir eins mikluin
vatnsleysisárum i bænum eins og
1907.
— Nei, vatnsleysið varð aldrei eins
tilfinnanlegt eins og þá, enda gætti
þess ineira þá en áður, því að bærinn
var farinn að vaxa svo mikið. Jeg
held að erfiðleikarnir á þessu ári
hafi hert nokkuð á framkvæmdun-
um, því að það ár var Jóni Þorláks-
syni landsverkfræðingi falið að rann-
saka möguleika á vatnsleiðslu til
bæjarins, en hann mun þá hafa set-
ið i bæjarstjórninni. Niðurstöðurnar
á rannsóknum Jóns heitins Þorláks-
sonar voru þær, að vel mætti taka
vatn úr Elliðaánum, en það út-
heimti síjun (filtrering) á vatninu.
Frá þessu var þó fallið og ákveðið
að taka vatnið alla leið úr Gvend-
arbrunnum. Þetta samþykti bæjar-
stjórnin og voru framkvæmdir hafn-
ar árið 1908, en 10. júní árið eftir
var vatninu hleypt til bæjarins og
var þá lniið að leggja æðar í öll hús
austan Lækjargötu. Var notast við
vatn úr Elliðaám fyrsta kastið, þang-
að til lokið var við leiðsluna í
Gvendarbrunna.
— Áætlanir og mælingar gerði Jón
Þorláksson, en yfirumsjón með fram-
kvæmd verksins hafði danskur verk-
fræðingur, Holger Hansen að nafni,
því að Jón heitinn gat ekki sjeð um
þetta, sakir anna við landsverkfræð-
ingsstörfin. En innlagningii vatns-
æða i húsiíi annaðist Helgi Magnús-
son & Co. um.
— Hvað flutti hin fyrsta vatnsæð
mikið vatn til bæjarins?
— 3 miljón lítra á dag. Þetta nægði
bænuni vel fyrstu árin, en þcgar íbú-
um fjölgaði jafn ört og raun gefur
vitni og sjerstaklega eftir að liol-
ræsakerfi bæjarins tók að dreifast
í allar áttir, tók að bóla á vatns-
.skorti, því að vatnsnotkunin óx afar
mikið við holræsin.
Og síðan hefir vatnsmagnið verið
aukið stórlega?
— Já. Bæði með jivi að byggja
vatnsgeymirinn i Rauðarárholtinu,
það dugði dálítið í svip, til þess að
fíera vatnið nær bænum, svo að vatn
geymdist þarna frá vatnsþurftarlitl-
um tíma sólarhringsins til þess tíma,
sem vatnið er mest notað. En þetta
gat ekki orðið nema bráðabirgða-
ráðstöfun. Nú eru vatnsæðarnar frá
Gvendarbrunnum orðnar þrjár og er
lengd þeirra og vatiisæðanna í göt-
unum um 85 kilómetrar. Ef æðarnar
frá götunum og inn í húsin væru
taldar með, mætti sjálfsagt tvöfalda
jiessa lengd vatnsrásanna, sem flytja
Gvendarbrunnavatnið ofan úr hrauni
og inn á heimili Reykvíkinga.
— Og hvað geta leiðslurnar að of-
an flutl mikið vatn núna?
— Rúmlega 20 miljón lítra á sól-
arhring, eða 240 lítra á sekúndu.
— Vatnsveitan varð of lítil er frá
liðu stundir? En óraði nokkurn fyrir
því, að hún yrði bygð of lítil?
— Nei. Jeg veit ekki hvort það var
nökkur eða enginn, sem talaði um,
að vatnsveitan væri of lítil — en þó
kaiin jeg að muna það, ef þjer gefið
mjer tíma til. — Ónei, það er ekki
timi til að hugsa? Svona er það
þegar maður talar við þessa blaða-
menn og rekið er á eftir manni.
Og blaðamaðurinn tekur þessari
meinlegu athugasemd Helga með stök-
ustu undirgefni. Því það er sjaldgæft,
að hitta fyrir mann, sem ekki þarf
að fletta i neinum minnisblöðum til
að vita tölur, ártöl, sjerstaka við-
burði þess, sem spurt var um, og
þesskonar. — Helgi man það alt, án
þess að þurfa að fletta upp blöðum.
Síðan Vatnsveita Reykjavíkur var
stofnuö, og hann tók að sjer ásamt
fjelaga sínum, að leggja æðar fyrir
vatn í húsin i bænum, þekkja liann
flestir Reykvíkingar. Og ef nokkur
maðnr hefir verið rjettur maður á
rjettum stað, þá er það Helgi Magn-
ússon og þeir menn aðrir, sem unnu
þá ósleitilegast með honum, liæði
dag og nótt, þegar inest lá á. En
Helgi Magnússpn á óneitanlega skil-
ið þann mesta heiður af þvi, live
fljótt vatninu skilaði á veg til „hús-
anna austan Lækjargötu" eins og
hann orðar það i viðtaliu hjer að
framan, og siðan um bæinn ,og út á
staði, seni jiá þóttu í fjarlægð við
aðalbygðina. Það var þrekvirki, sem
hann vann þá, og þrekvirki hefir
hann uiinið siðan og er ávalt að
vinna fyrir bæinn, sem hann kom i
fyrir 53 árum, er hann vildi nema
járnsmíði.
Og liað er líka ánægjulegt, að tala
við mann sem hann um önnur efni.
Blaðamaðurinn hefir gert tilraun til,
að fá Helga til að segja sjer af við-
liorfi hans á Reykjavík fyrir 53 ár-
um, er hann fluttist hingað austan
úr sveitum fyrir rúmum aldarhelm-
ingi. En liann verst allra frjetta um
það og segir, að það eigi ekki heima
hjer.
Svo hafði hann, í ógáti, minst á
það i sambandi yið brunnpóstana
gömlu hjer í Reykjavik, að ýmsir
hefðu verið þar ráðandi og aðrir
undirgefnir, þegar tii þess kom að
sækja vatnið. — Við póstana var
dagblað fjöldans í þá daga, alveg eins
og hjá „Konerne ved Vandþosten“ í
sögu Hamsuns. Þar skiftust menn á
frjettum og þar var jagast og skamm-
ast, alveg eins og í blöðunum núna
— en þó ekki eins illa. Þar voru
foringjarnir, hver við sinn póst.
— Hverjir voru þá foringjarnir?
— Þjer sögðuð, að þetta ætti að
vera stutt. Og svo farið þjer að
spyrja fnig um foringjana við póst-
ana í Reykjavík. — Þjer vitið ekki
livað þjer gerið. — Þvi að það yrði
langt.
Samt sem áður skildi blaðamað-
urinn ekki svo við Helga Magnússon
að hann fengi ekki hjá honum lítils-
háttar ádrátt um, að segja einhvern-
tíma seinna frá samkomunum við
helstu vatnspóstana í Reykjavík og
helstu fundarstjórum og foringjum
þar. Og af þeim ávæningi, sem feng-
inn er, má ritstjórn þessa blaðs bú-
ast við, að þar fylgi og fljóti ýmis-
legt skemtandi, og fræðandi ölluni
þeim, sem kynnast vilja aldarhætti
Reykjavíkur á ýmsum tíma, á síðast-
liðnum 50 árum.
OLYMPÍUBÆRINN,
sem Berlínarbúar hafa reist handa
útlendu þátttakendunum hefir kostað
hálfa miljón rikismörk, en talsvert
befir fengist upp í kostnaðinn með
þvi að selja Berlínarbúum aðgang
að bænum til að skoða liann, eins og
hvert annað safn. Myndin sýnir
gestahóp, sem bíður við inngöngu-
ldiðið að bænum eirin af síðustu
dögunum, sem hann var opinn fyrir
skoðendur. Því að undir eins og
fyrstu íþróttamennirnir, það var
flokkur Ástralíumanna, voru komnir,
var bænum lokað fyrir gestaheim-
sóknum.