Fálkinn - 18.10.1940, Page 9

F Á L K I N N
9
uðu gælunöfnum sínum sem
hljómuðu eins og krákuvæl, og
komu liárunum til að rísa um
allan skrokkinn af hrolli.
En einn daginn kom liið mikla
tækifæri.
Það kom símsendill, og þar
sem svarið var borgað, varð
María að láta hann standa og
bíða í opnum dyrunum. Hún
hafði ekkert tekið eftir því að
Fidelio hafði fylgt á eftir lienni
og liann smaug út á milli fót-
anna á sendlinum.
Fidelio fann strax til þess að
hann var frjáls, og þaut eins og
elding fram stjettina og út á
götu.
Fiinm mínútum seinna lenti
hann í jjýrðlegum áflogum við
írskan terrier, sem hafði leyft
sjer að horfa háðslega á stóru
silkislaufuna.
Bardaginn endaði með hrein-
um sigri fyrir Fidelio, jafnvel
þótt írinn flýði með slaufuna í
kjaftinum.
Svo beygði Fidelio fyrir næsta
horn, og nú hvílir hula ýfir
næstu f jórum vikum af æfi hans.
Það er að segja að fyrir Fidelio
var þetta tímabil sól og líf —
en hann var nú heldur ekki
nema hundur.
Fidelio kom röltandi yfir gras-
völlinn. Hann var í sólarskapi,
því að einhver slátrari hafði
fleygt í hann ketbeini, þar sem
hann sat fyrir framan búðina
og liorfði á vörurnar, og nú var
Fidelio saddur, og sólin skein og
heimurinn var fullur af yndi og
fögnuði.
Við vegskurðinn sat farandsali
nokkur, og fyrir siðasakir fór
Fidelio til hans til þess að athuga
hann nánar.
— Hver ert þú nú litla skitna
svinið þitt! sagði skransalinn.
Þennan tón þekti Fidelio. —
Svona hafði Skæra-Jói lika talað
til hans þá, og það verkaði á
hann eins og klapp. Og það var
lykt úr fötum mannsins, sem
minti Fidelio á þessa indælu daga
þegar liann ennþá liafði vin sinn
og húsbónda hjá sjer.
— Hefir þú hlaupist að heim-
an? hjelt skransalinn áfram. —
Þú liefir líklega stolist að heim-
an, og nú ratar þú ekki heim
aftur! Þá skalt þú bara koma
með mjer, þvi mjer þykir ekkert
að því að hafa með mjer dálit-
inn hund — hvað segirðu um
það Hvutti?
Hvernig átti Fidelio að vita
það, að skransalinn kallaði alla
liunda Hvutta, en nafnið kom
honum til þess að spangóla af
ánægju. Nú var hann ekki leng-
ur „dásamlegur, indæll og sæt-
ur“, og guð má vita livað, nú-
var hann Hvutti, og það var nú
eitthvað annað.
— Komdu lijerna til mín,
þorparinn þinn, litli skrattakoll-
urinn þinn, sagði skransalipn
lokkandi, og benti honum með
bognum skítugum fingri.
Og Hvutti fann að hann hafði
aftur fundið lífið.
Theodór Árnason:
Merkir tónlistarmenn lífs otj liðnir.
Sir Arthur Seymour Sullivan
(1842—1900).
Líklega hafa menn hvergi jafn á-
lcveöna skoðun á pví og lijer á ís-
landi, hversu mjög sje á lágu stigi
tónlistarmenning á Englandi, — tón-
listarsmekkurinn auðvitað eftir því,
og að þar geti ekki verið um að
ræða tónskáld eða tónlistarmenn,
nema þá í besta lagi miðlungsmenn.
Mjer hefir oft sárnað það, þegar
jeg hefi heyrt íslenska liðljettinga
á þessu sviði vera að hjala um þetta
af engri þekkingu, en fullkominni
ósanngirni. Það er að vísu satt, að
slórbrotin tónskáld hafa Englend-
ingar átt tiltölulega fá. Þó hafa þeir
átt tónskáld, sem -vel liafa sómt sjer
við hlið hinna snjöllustu tónskálda
annara þjóða, og fjölda margt tón-
listamanna á öðrum sviðum, sem hið
sama mætti segja um. En það er hið
breska erfða-geðslag, ef svo mætti
að orði komast, sem því veldur,
meðal annars, að breskir tónlistar-
menn hafa ekki eins hátt utan síns
heimalands og titt er um listamenn
annara þjóða og slá ekki eins mikið
um sig. Um tónlistarmenningu má
lengi deila og erfitt um hana að
dæma. I þessu efni sem öðru, fara
dómsniðurstöður eftir því, út frá
hvaða forsendum er gengið Jeg á
hjer við það, að hjer má ekki taka
með, þegar dæmt er, tónlistarsmekk
þess fólks, sem að öðru leyti er
menningarlaust eða menningarlitið.
En hjer skal bent á nokkur atriði,
sem menn geta dregið af ályktanir
með sjálfum sjer: Hvergi eru veg-
legri tónlista-„musteri“ en i Eng-
landi. Hvergi þykir tónlistarmönn-
um annara þjóða meiri vegur að
koma fram, en t. d. í Convent Gard-
en í Lundúnum. Og hvergi hefir hin-
um heimsfrægu tónsnillingum verið
hetur fagnað en í Englandi, fyrr og
síðar. Ýmsir þeirra liafa dvalið þar
langdvölum og unað sjer vel. Og
loks eru tónlistar-mentastofnanir
Englendinga fyllilega sambærilegar
við slíkar stofnanir annara þjóða.
Til gamans má svo skjóta þvi hjer
inn i, að eitt okkar vinsælustu tón-
skálda, Björgvin Guðmundsson, lilaut
tónlistamentun sína i Englandi.
En hjer á íslandi vita menn ekkert
eða sára lítið um enska tónlist,
nema það allra ljelegasta, sem þar er
„framleitt“. Hingað hafa, illu heilli,
verið „innflutt“ lcynstrin öll af ensk-
um ,slögurum“, — nú, og auk þess
kannast menn við nokkuð af fábrotn-
um Hjálpræðisherslögum enskum,
sem hvorki eru lakari nje skárri en
margt annað af þvi tagi. Þau lög,
hafa jsó það til síns ágætis,' að þau
eru tildurslaus og ákaflega auðlœrð.
Það er list út af fyrir sig, að semja
slík lög, þó að annars sjeu þau ekki
framarlega í flokki frá listrænu sjón-
armiði.
En Það hefir enginn lagt það á
sig, svo að jeg viti, að kynna hjer
góða enska tónlist,, að minsta kosti
ekki þannig að eftir því yrði tekið,
•—• ekki einu sinni útvarp\ð. Er þó
sannarlega af nógu að taka. Jeg get
gert mjer i hugarlund undrunarsvip-
inn á álieyrendum lijer, ef þeir ættu
kost á því, t. d., að heyra í hljóm-
leikasal einhverjar tónsmiðar Sir
Sullivans. Og hugsað gæti jeg að ein
liverjum yrði liá að orði: „Getur
það verið, að þetta sje ensk tónlist?"
Það má ekki minna vera, en að
minsta kosti sje getið um einn ensk-
an tónsnilling í þessum þáttum og mun
je,g nú kynna sir Sullivan, þó að ekki
verði það nema i stórum dráttum,
frekar en vant er. En Sullivan er
eitt af inerkustu tónskáldum Breta.
Arthur Seymour Siillivan var fædd
ur í Lundúnuin 13. maí 1842. Faðir
hans var hljómsveitarstjóri, og kenn-
ari (prófessor) við Kneller-Hall tón-
listastofnunina. Hinnar fyrstu reglu-
bundnu tónlistartilsagnar naut S. hjá
síra Tliomas Helmore, en Helmorfe
stjórnaði drengjakór „konunglegu
kapellunnar" (Chapel Royal). Var
SulliVan tekinn í kórinn 1854 og var
í honum þangað til hann „fór i mút-
ur“, sem kallað er (1857). Á jiessum
árum samdi hann allmörg andleg
lög (anthems) og önnur smálög. Eitt
lagið var gefið út á forlagi Novellos
1855 („O Israel“).
Árið 1856 hlaut Sullivan, fyrstur
allra, hið svonefnda Mendelsohns-
„frípláss“ (M.-Schoolarsliip) á kon-
unglega tónlistarskólanum (Royal
Academy of Music) og voru kennarar
hans þar þeir Gross og Sterndale
Bennet. Þar stundaði hann nám í
þrjú ár, en fór síðan til Leipzig
haustið 1858, fjekk upptöku i tón-
listaskólann þar og stundaði þar nám
til ársloka 186J.
Á þeim árum samdi hann forleik
að „Tempest" (Stormur) Shake-
speares, sem var leikinn af nemend-
um tónlistaskólans og vakti þegar
talsverða athygli. En þegar hann
kom heim til Lundúna frá Leipzig,
snemma á árinu 1862, hafði hann
fullsamið tónsmíðaflokk við leikritið
alt, og var forleikurinn og tóíismiða-
flokkurinn fluttur í Kristallshöllinni
(Crystal Palace) í Lunúnum 5. april
1862 og ,oft síðan.
Sullivan gerðist nú kennari við
Royal Academy og Music og 1856
varð hann eftirmaður Bennets, fyrr-
um kennara síns, sem „Komposi-
tions“-prófessor við stofnunina. Ár-
in 1876-—81 var hann forstjóri The
National training school of misic
og um nokkurt skeið var lian organ-
isti við St. Michaels kirkju í Lund-
únum. 1876 sæmdi liáskólinn í Cam-
bridge Sullivan doktorsnafnbót og
Oxfordháskólinn sæmdi liann sams-
konar nafnbót 1879 og aðlaður var
liann 1883.
„Tempest“-tónsmiðaflokkurinn hef
ir aldrei verið notaður við leikinn
sjálfan á leiðsviði, heldur hefir hann
verið fluttur sem orkester-verk í
hljómleikasölum. Hliðstæða tón-
smíðaflokka samdi Sir Sullivan við
þrjú önnur leikrit Sliakespeares:
The Merchant og Venice (1871),
The Merirg Wives of Windsor (1874)
og Henrg VIII. (1878). Og er The Mer
chant talinn veigamest þessara verka
enda koma fram í því allir bestu
kostir og eiginleikar tónskáldsins:
hugkvæmni og andríki samfara þrot-
lausu glaðlyndi, fágun og smekkvísi
og lolcs frábærri leikni í meðferð og
notkun liljóðfærannna (instrumen-
tation).
Sir Sullivan var ákaflega afkasta-
mikill og kom viða við, enda mun
,hann hafa borið niður svo að segja
á öllum sviðum tónlistarinnar. Auk
þess, sem að framan er drepið á,
samdi hann meðal annars einn stór-
brotinn söngleik (Ivanhoe), eina
synfóníu (í E.), þrjár óratoriur, tvo
„dansleiki“ (ballets), margar kantöt-
ur, saltónsmiðar, kórsöngva og ein-
söngva með pianó undirleik. Eru
söngvar þessir einkum mjög vinsælir
enda eru margir þeirra frábærlega
fögur lög og ljúf, og liinir andlegu
söngvar lians (anthems) eru eflaust
með þvi besta, sem til er af þvi tæi.
í þessari grein tónsmiða hefir hon-
um eflaust komið að góðu gagni hin
ágæta mentun og æfing, sem hann
fjekk í æsku, á meðan liann var við
Capel Royal.
Hinn frægi bankaeigandi John
Piermont Morgan hefir nú orðið að
gerbreyta fyrirkomulaginu á banka
sínum og gera hann að hlutafjelagi.
Áður fengu yfirvöldin engar upplýs-
ingar um hag bankans og varð það
til þess að Roosevelt fyrirskipaði
rannsókn á hendur honum. Morgan
neitaði jafnvel að gefa upplýsingar
um, hverjir ættu fje inni i bankanum
og hvað mikið.
U'tan á varðliúsunum við Maginot-
víggirðingarnar mátti viða sjá ofurlitil
fuglabúr. Þetta var ekki af þvi, að lier
mennirnir væru fuglavinir, heldur
eru fuglarnir notaðir til að vara við
gasárásum. Þegar þeir detla niður
dauðir vita hermennirnir að gas er
nálægt.
Hjá almenningi nýtur Sullivan
mestrar hylli og vinsældar fyrir
söngvana. En meðal tónlistarmanna
verður nafn lians lengst í minnum
haft fyrir orkesterverkin. Þau eru að
vísu misjafnlega veigamikil, en öll
hera þau á sjer aðalseinkenni liins
einlæga, tilgerðarlausa og háment-
aða listamanns.
Enn er ógetið þeirra tónsmíðanna,
sem ef til vill vöktu á honum mesta
athygli, meðan hann var lifs og öfl-
uðu lionum frægðar og vinsælda, —
eii það eru óperetturnar. Hann samdi
sem sje rúmlega 20 óperettur, og
urðu sumar þeirra heimsfrægar, t.
d. Her Majesty’s ship Pinafor (1876)
og The Mikado (1885). Það er t. d.
sagt að H. M. S. Pinafor hafi verið
leikin 700 sinnum samfleytt í Lund-
únum og i New York hnekti hún
öllum metum.
Sir Sullivan ljest í Lundúnum 22.
nóvember árið 1900.