Fálkinn - 13.09.1946, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Lá var ðadeild
Brezka þingsins
Eítir George Christ
Stjórnskipun Bretlands er ein-
stök að því er snertir aldur,
þróun og fjölhæfni í samræmi
við ástæður á hverjum tíma. —
Lávarðadeildin, eða Efri deild
hins breska þings, hefir verið
virk stofnun í því nær níu ald-
ir, óslitið. Hana einkennir ýmis-
legur sérkennilegur virðuleiki,
forréttindi og afbrigði. Hún er
sístarfandi „ráð“ krúnunnar og
æðsti dómstóll ríkisins.
í þessari ritgerð lýsir George
Christ, þingfréttaritari „London
Daily Telegraph“ valdi og við-
fangsefnum þessarar sögufrægu
stofnunar.
»^>J> Á'VlARÐADEILD breska
þingsins getur talið sig
elstu löggjafarsam-
kundu heimsins*) og
fjölmennust þingdeild, sem til
er. Hún er einstök einnig að því
leyti, að í henni sameinast hvort-
tveggja: löggjafarvald og dóms-
vald — og það i landi, þar sem
lögð er áhersla á að haldið sé
skýrum mörkum á milli lög-
fræðilegira og stjórnfræðile'gra
mála. Nokkurrar mótsagnar gæt-
ir einnig í því, að til Neðri-mál-
stofunnar er kosið við almenn-
ar kosningar, þar sem allir jafnt
kariar s'em konur, fullveðja,
hafa kosningarétt, en þingsæt-
in í Lávarðadeildinni ganga í
*) Hér hefir höfundurinn gleymt
Alþingi íslendinga. — Þýð.
erfðir, og er svo stranglega fyrir
mælt, að þar geti konur ekki
átt sæti. Hááðallegar konur,
sem öðlast liafa aðalstign fyrir
eigin verðleika, hafa árangurs-
laust gert tilraunir til þess að
krefjast sæta í Lávarðadeild-
inni, og eru enn i dag jafn-
fjarri því að fá þeirri kröfu
fullnægt, og nokkru sinni áður.
í sérhverju öðru landi, þar
sem á annað borð væri tekið
tillit til rökvísi í aðalatriðum
stjórnskipunarinnar, eða landi,
sem hefði stranga, ritaða stjórn-
arskrá, mundi tæplega hafa get-
að staðist kerfi með slíkum
mótsögnum. Þó er það nú svo,
eftir að Lávarðadeild hreska
þingsins hefir verið við liði i
röskar átta aldir, þá er liún
Hifin skrautlegi fundarsalur Lávarðadeildarinnar. „Ullarsekkurinn“, —
en svo er nefnt forsetasœtið, er fl/rir miðju, en á bak við hann eru
hásætin, sem konungur og drottning skipa, við þingsetningar. Þenn-
an sat hefir Neðri-málstofan notað nú um sinn, til fundahalda sinna,
eða síðun hennar fundarsalur varð fyrir skemmdum af óvina völdum.
Lávarðadeildin hefir sína fundi í minni sal, The Iiings Robin Room.
Victoríuturninn á Lávarðadeild bveska þingsins, þar sem að honum
er komið frá „Fljóts.bakka görðunum'■ (Embankment Gardens). Þess-
um turni var bætt við þinghúsið árið 1860, og er í gottneskum stíl,
eins og ötl byggingiv.
enn, nauðsynlegur og þýðingar-
mikill þáttur í hinni hresku
stjórnarskipun. Satt er það að
vísu, að vald þessarar stofnun-
ar hefir þráfaldlega verið rýrt,
frá því á dögum Normanna,
þegar deildin kom saman sem
„hið mikla ráð“ konungs, en
í gr.undvallaratriðum öllum er
samsetning hennar hin sama og
þá var, og er hún skipuð biskup-
um, sem nefndir eru andlegir
lávarðar, og aðalsmönnum, eða
veraldlegum lávörðum. Fyrir
siðaskiftin höfðu klerkarnir
meiri hluta í deildinni, en nú
skipa þeir þar lítinn minnihluta
— eða 26 sæti af nær 800. Út-
nefning nýrra manna til aðals-
tignar hefir aukið þingmanna-
fjöldann i deildinni um 200 á
þessari öld. Sú skipun sem nú
hefir verið upp tekin, að út-
nefna til aðalstignar afburða-
menn á öllum sviðum lífsins,
svo sem atvinnurekstri, listum
og vísindum, iðnaði og verslun,
hermálum og stjórnmálum, hef-
ir að ýmsu leyti orðið til þess
að setja þann svip á Lávarða-
deildina, sem einkennir öld-
ungadeildir eða Efri-málstofur
annara landa. Útnefning hér-
umbil fjórða hluta lávarðanna
„í dag“, eru gerðar síðan árið
1800, en gamlar ættir, svo sem
Howard-arnir, Cecil-arnir og
Cavendish-arnir, sem verið hafa
lávarðar í margar aldir, taka
enn jafn virkan þátt í starfi
stofnunarinnar og hinir fyrstu
lávarðar þessara ætta.
Borið hefir á afbrýðisemi lijá
Neðri-málstofunni til Lávarða-
deildarinnar, jafnan síðaii er
þinginu var skipað í tvær deild-
ir, fyrir sex öldum. Árekstrar
hafa tíðum orðið á milli déild-
anna og náðu slíkar deilur há-
marki sínu árið 1909, þegar Lá-
varðadeildin hafnaði fjárlaga-
frumvarpi Lloyd George. Neðri
málstofan liélt því fram að ó-
kjörin stofnun ætti engan í-
hlutunarrétí um það að hafa,
livernig fjár til almenningsþarfa
væri aflað eða því eytt. Harðri
deilu, sem út af þessu spannst,
lauk með einum merkisátburð-
inum í þróunarsögu hinnar
bresku stjórnarskipunar — lög-
unum sem þingið samþykkti
1911 og að því miða að rýra
enn nokknð valdsvið deildar-
innar við stöðvunarvald, en um
leið er liún svift valdi til þess
að gera hreytingar á eða hafna
nokkrum þeim lagafrumvörp-
um sem snerta opinber fjármál,
og kveða svo á, að hver þau
frumvörp sem Neðri-málstofan
samþykkir á þremur þingum,
skuli öðlast gildi innan tveggja
ára, og þá án samþykkis lá-
varðanna, ef nauðsyn ber til.
Dómstörf hefir Lávarðadeild-
in haft með höndum jafn lengi
og hún hefir rækt löggjafar-
stöi’fin. En til hennar kasta kom
fyi’st um dómstörf á Miðöldun-
um þegar dómarastörf voru
framkvæmd af konungi í „liinu
mikla ráði“ lians (The Kings
Great Counsil). Jafnframt því,
sem kerfi laga og dómstóla varð
umfangsmeira og flóknara, varð
Lávarðadeildin æðsti dómstóll
til áfrýjunai’ sem tekur fyrir
jafnt almenn mál sem sakamál.
I orði kveðnu mega allir liinir
800 lávarðar taka þátt í dóms-
setu deildarinnar og greiða at-
kvæði um dóma. En í fram-
kvæmdinni hefir þetta skipast
svo, að nú eru um hundrað ár
síðan, að aðrir þingdeildarmenn
en þeii’, sem haft hafa íxauðsyn-
lega lögfræðiþekkingu, liafa ei