Vörður - 17.05.1924, Blaðsíða 2

2
V O R Ð U B
barn í Reykjavik í kaupstöðum
kr. 42,66 í síærri verslunarstöð-
nm kr. 31,14, í smærri verslun-
arstöðum kr. 35,02 og i sveituin
kr. 39,27.
En árið 1919—20 var hann
talinn í sömu röð kr. 132,83,
219,80 180,11, 2Í8.79 og 215,94.
Sjest af þessu að kostnaður-
inn hefir hækkað tiltölulega
langminst í Reykjavík.
Árið 1915 — 16 nulu fastir
skólar þessara tekna: 52,400 kr.
frá landsjóði og 111,849 kr. frá
sveitarsjóði og auk þessa smá-
upphæða í kenslueyri og öðrum
lekjum en árið 1919—20 var
framlagið úr ríkissjóði orðið 360
þús. kr. og úr sveitarsjóði rúm-
ar 276% þús. kr.
Til farskóla og eftirlits með
heimafræðslu var aftur á móti
árið 1915—16 veittar úr lands-
sjóði tæp 29 þús. kr. en úr
sveitarsjóði rúml. 401/* þús. kr.
en 1919—20 vóru þessar upp-
hæðir úr rikissjóði 40l/a þús. kr.
og úr sveitarsjóði tæpl. 85 þús. kr.
Verður niðurstaðan af þessu
sú, að alt til ársins 1919—20
heflr framlag landssjóðs numið
nálægt Vb af kostnaðinum en
framlag sveitarsjóðanna V* hlut-
um, en það ár (1919—20) hækk-
ar hlutdeild landssjóðs í kostn-
aðinum mikið, einkum til föstu
skólanna, svo að töluvert meira
en helmingurinn greiðist þar úr
landsjóði.
Stafar þetta af breytingunni á
launum barnakennara frá 1919,
því að samkvæmt þeim greiðist
heimingurinn af launum barna-
kennara úr ríkissjóði, nema í
kaupstöðunum x/» og auk þess
greiðir rikissjóður allar iauna-
viðbætur eftir þjónustu aldri og
allar dýrtiðar uppbætur.
Margur sem ekki hefir mikla
trölla-trú á því fræðslu-fyrir-
komulagi sem nú er, mun ekki
geta varist þeirri hugsun, að það
sje talsvert mikið að verja um
800 þús. kr. á ári til barnafræðslu
tæpra 7000 barna. — Ekki svo
að skilja, að þeir menn sjái
eftir krónunum sem til þessa
fara, en þeir munu draga í efa
hve raikill menningararðurinn er.
Og hvað ætli það sje mikið
sem af þessari upphæð fer til
þess að kenna börnunum þá
hluti, sem annaðhvort verða
þeim til lítilla eða engra nytja
fyrir lífið eða þá þau sjálf geta
lært seinna meir í lífinu á marg-
falt skemmri tíma þegar þrosk-
inn og reynslan er orðin marg-
föld við það, sem var á skóla-
bekknum.
Og hvað ætli það sjeu mörg
börnin, sem hafa fengið andlega
og líkamlega hryggskekkju af
hinum löngu setum í loftlitlum
og köldum skólastofum.
Mundi heilsu og menningu
barnanna og þjóðarinnar meiri
hætta búin en nú er, þótt varið
yrði minna tíma í það að kenna
börnunum um Vatnsfjarðar-
þorvald og krokodíla suður í
Indus, en þau í þess stað látin
læra meira af hinni lifandi nátt-
úru, sem í kringum þau er og
kent rækilega undirstöðuatriði
allrar mentunar: iestur skrift og
reikning?
Veröur betur seinna vikið að
þessum málum hjer í blaðinu.
====== /
Barnasltállmi lauk störf-
um sínum hinn 14. þ. mán.
Skóli sá er nú, svo sem kunn-
ugt er, langsamlega fjölmenn-
astur af öllum skólum þessa
lands. Haía að þessu sinni 1530
börn gengið þar undir próf. Er
börnum þessum skipað niður í
55 deildir og ræður aldur og
aðaleinkunn því í hvaða deild
barnið situr.
í lok prófsins var sýnd marg-
vísleg handavinna, bæðifrápilt-
um og stúlkum, og sömuleiðis
teikningar. Bar það yfirleitt vott
um hagleik og nákvæmni. Einn-
ig fjell mönnum vel i geð söng-
ur barnanna og leikfimi.
Forstaða skólans er nú í hönd-
um Sigurðar Jónssonar, sem
búinn er að kenna þar í mörg
ár. Ber kunnugum mönnum
saman um, að hann hafi ágæta
stjórnarahæfileika og sje maður
óvenjulega samvinnuþýður og
vinsæll af kennurum og nem-
endum.
Árnl Jóniiou aiþm. hefir
fengið fjárveitingu til utanfarar
samkvæmt 16. gr. 14. lið fjárl.
Skal hann leitast fyrir um
markað fyrir íslenskar vörur
erlendis.
Manntalið 1. des 1920.
Sbiftlog þjóðariunHr eftir
atvinnu.
Eftirfarandi yfirlit sýnir, hvern-
ig landsbúar skiftust eftir at-
vinnu við mauntalið 1920. Til
hverrar atvinnu eru taldir allir
sem þá atvinnu stunda sem að-
alatvinnu, ásamt konum þeirra
og öðru skylduliði, sem er á
þeirra framfæri, en innanhús-
hjú eru öll talin sjer undir at-
vinnuflokknum »Ýmisleg þjón-
ustustörf«.
T3
C
JS
U
a
c
o
roofoó'v-Tc*f«oc,í‘ v-To
•»-«' r*i ri
i> t>»
r-i r ’'*» O ... _ _
COOÍ^OrHíOv-lv-'
■V h r n
w 2 » a « t
h J H Ol CO oo
tí3 © r ’l' tí N r,
v-1 OO OO lO. kO O rr
O
o
a
ce
u a o a oc c **-« u »o «*■* a C8 G C cc
os o C P cs J5 c
a a dC a wj
a o S o « .5
> cs u a o u sc o «s UJ cc a a ‘O oc o > U
ttC o CC CSI a o M u o Gu cs c CB X3 tao C
B ‘2 « -O > o > a a tUD o a cs O) •— A "
cs M X! a 'w ’u ■2 j?
C3 § JSi C8 o a ■*«»
O ^ ÍJU X > •>* £ 'Si *0
ing eða 40614 af 94690 (42,9°/o).
Og hjer er ekki aðeins að ræða
um hluttfallslega íækkun held-
ur líka um beina fækkun.
Fólki við iandbúnað hefir
fækkað umfram undir 2000
manns frá 1910 til 1920. Stafar
sú fækkun eingöngu frá fækk-
un á vinnufólki og kaupafólki.
í ölium öðrum fiokkum hefir
fólkinu fjölgað millum maun-
talanna nema styrkþegum af al-
inannafje. Tiltölulega mest hefir
fjölgunin orðið í verslun og
samgöngum. Hefir fólki í þeirri
grein fjölgað 1910—20 um 57%
þar sem mannfjöldinu í heild
sinni hefir á sama tíma vaxið
utn 11,2%.
Handverk og iðnaður hefir
vaxið um 45®/», ólíkamleg at-
vinna um 25°/«, en fiskiveiðar
ekki nema um 9% oglandbún-
aður hefir lækkað um 4%.
Fetta yfirlit, sem hagstofan
hefir gert, gefur tilefni til alvar-
legrar umhugsunar.
Fólkinu sem vinnur að fram-
leiðslunn: fer hlutfallslega, og
jafnvel beint, stöðugt fækkandi,
en hintini fjölgar sem í raun og
veru lifa á sveita annara.
Leikur enginn vafi á þvi, að
bæði hjer í Reykjavík og í öðr-
um kaupstöðum landsins eru
þeir orðnir altof margir sem við
verslun fást.
Alvarlegast er þó hvað fólk-
inu fækkar við landbúnaðinn,
því að á honum freinur öllu
öðru byggist menning og við-
hald þjóðar vorrar í framtíð-
inni.
Verður sfðar hjer í blaðinu
vikiö að þessu mikla máli.
Samkvæmt þessu hafa 85°/o
landsbúa verið taldir í atvinnu-
greinunum landbúnaði, fiski-
veiðum, iðnaði og verslun og
samgöngum.
Helstu breytingarnar á at-
vinnuskiftingunni frá 1910 til
1920 eru þær að fólki við land-
búnað hefir fækkað töluverl en
fjölgað mikið við verslun og
samgöngur, handverk og iðnað.
Árið 1910 taldist meira en helm-
ingur landsbúa til landbúnað-
arins eða 45603 af 85183 (53,5%)
en 1920 var hlutfallið komið
töluvert langt niður fyrir helm-
Víðavangihlaupið fórbjer
fram á sumardaginn fyrsta eins
og venja hefir verið. Að eins
tvö fjelög þreyttu á mótinu, þau
knattspyrnufjelag Reykjavíkur
og íþróttafjelag Kjósarsýslu. —
Hlaupið er þreytt í 5 manna
sveitum og fær 1. maður eitt
stig, 2. tvö o. s. frv., og felast
þess vegna fjelagsvinningarnir í
því að fá sem fæst stig. Úrslit-
in urðu þau, að I. K. vann nieð
28 stigum, en K. R. fjekk 29
stig og var því mjótt á rnilli.
1. og 2. maður sem inn komu
voru frá K. R. — 1. maður var
kennari Geir Gígja, ættaður frá
Marðarnúpi í Vatnsda! í Húna-
vatssýslu, 2. var Karl Pjetursson
frá Blómsturvöllum í Kræklinga-
hlíð við Eyjafjörð, 3. vaíð Bjarni
Ólafsson frá Vindási i Kjós.
Pailadómar,
Ujvrtur Snorrasou 3. landbj.
Nú er komið að hinum 3.
landkjörna Hirti Snorrasyni.
Hann hefir eigi það til ágætis
sjer, sem hinir 2 fyrtöldu að
hafa nokkru sinni orðið ráðherra
og sennilega hefir hann aldrei
haft mikla lönguu til þess þvl
að maðurinn er yfirlætislaus og
ekki úr hófi framfærinn.
Hiörtur er meðalmaður á hæð
en samanrekinn og munu fáir
vita um atl hans en víst er það,
að hann gæti hnoðað saman
Jónasi frá Hriilu með annari
hendinni án þess einu sinni að
svitna. — Og ef að Hjörtur gerði
það einhverntíma mundi hóg-
vært bros færast um andlit hans,
en önnur svipbrigði mundu ekki
sjást þvi að Hirti finst ekki tit
um smámuni. — En auðvitað
gerir Hjörtur þetta aldrei því að
hann er ekki grimmur maður
að eðlisfari og hefir enga nautn
af því að kvelja kvikindi eða
nokkra lifandi skepnu.
Hjörtur hefir marga góða þiug-
mannskosti til að bera, en þann
kostinn hefir hann fram yfir
alla aðra þingmenn, að hann
talar aldrei á þingfundum.
Margar getur hafa veríð að
því leiddar hversvegna Hjörtur
hefir það svona, en hann lofar
hverjum manni að hafa þar
um sína meiningu og reynir eklti
til að hagga þar sannfæringu
nokkurs manns.
Þetta mun því altaf verða ó-
ráðin gáta.
En þótt Hjörtur sje þögull
á þingfundum og beri yfirleitt
ekki tilfinningarnar utan á sjer
þá skyldi samt enginn ætla að
honum sje erfltt um mál.
Á nefndarfundum talar Hjörtur
síst minna en aðrir þingmenn.
Er hann þar hinn skörulegasti
og fylgir fast fram máii sinu.
Enginu veifiskati er Hjörtur
17
hugur hans fær allt aðra stefnu, vegna
þess honum er ávalt bent á æðri augna-
mið og æðri lög en hann þekti áður,
þar við kviknar æðra líf og alþjóðlegnr
andi hverjum manni, en sá andi er
uppspretta alls ens dýrmætasta og ypp-
ariegasta sem er á þessari jörðu.
Ósiðaðar þjóðir einar, og þær, sem
ganga á glötunarvegi undir grimmúðgri
harðstjórn, finna ekki til að nein þörf
sje á slíkum samtökum og það minna
sem þær eru nær staddar glötuninni . . .
Margir enir vitrustu menn, sem ritað
hafa um stjórnarfarið á Englandi og
rannsakað það nákvæmlega, hafa álitið
Qelagsfrelsið aðal stofn allrar framfarar
þar í landi. Hin margvíslegu fyrirtæki,
bæði til andlegra og líkamlegra þarfa
þjóðarinnar, tilbúningur á vegum, höfn-
um, brúm, hjólskipum og ýmsum öðr-
um stórsmíðnm, sera stjórnin hefði með
engu móti getaö afkastað eða komist
yfir að láta gera, er allt gert með fje-
lagssamtökum manna; inargt það sem
annars er kallað bið mesto vandhæfi á
18
fyrir stjórnir i ððrum iöndum, gengur
þar ljett fram með sömu ráðum og
mörg fjelög hafa auðgast svo að þau
hafa meiri tekjur en sum konungsriki.
.......Þess má og geta, að ný stofnað
er fjelag í fríveldum Vesturálfunnar, til
að koma á verslunarfrelsl um allan
heim og er þegar orðið fjölment. En
þó hjer sje tiifærð þessi en miklu dæmi
þá er þó ekki minna í það varið, að
fjelagsskapur geíur eigi að síður komið
mörgu góðu til leiðar í hverri sveit og
hverju hjeraði, til að bæta úr andleg-
um og líkamlegum þörfum manna,
innræta þeim trú til nytsamra fyrirlækja
og umhyggjusemi um allt það sem fóst-
urjörðinni má verða að notum og efla
heill og sæmd þjóðarinnar...........Vjer
rnegum því játa, að það sje deyfð af
framtaksleysi og vankunnáttu þjóðar-
innar að kenna, og svo kúgun þeirri
á ýmsan hátt, sem hún heflr verið undir
lögð, eða ekki haft kjark til að aíkasta,
að vjer höfum ekki getað notið framar
allra þeirra gæða, sem fjelagsskapur og
19
samtök geta af sjer leitt, en vjer höfum
notið hingað til.........Öll fjelög eða
samtök verða aö vera leyfileg og sak-
laus, sem ekki miða tii að balla rjetti,
og ekki leilast við með rangsleilni að
koma fram tilgangi sínum. En sje fje-
lag með rjettu stofnað i fyrstu, og komi
síðan fram rangsleitni í framkvæmdum
þess, þá verður fjelagið sjálft saklaust,
þó hið ranga verði hengt..............Nú
er ekkerl fremra eður heilagra í huga
hverjuni óspiltnm frjálsum manni, en
að samiagast meðbræðrum sínum til að
koma því fram sem honum þykir vera
gott og rjett og heiliavæulegt, hvort
heldur það miðar til framfara í trú eöa
siðgæði, vísindum eða fögruin listum,
bústjórn eða landstjórn, Eigi að varna
þessu með lagaboðum, mun það
sjaldan spretta af góðri rót, heldur mun
þar smámenska, eða ódugnaður, eða
tortryggni, eða blind harðyðgi vera í
fyrirrúmi hjá stjórninni eða þeim, sem
ráðin hafa í höndum............Sú þjóð,
sem ineð rjettu ú frjáls að heita, uerður
20
að vera eins og einn fjörugur likami,
þar sem hver limur stgður annan og allir
samt vinna kostgœfilega til að kom fram
œtlunarverki alls líkamans• þantiig á hver
og einn þjóðfjelagi að vinna með öðrum,
með fullrúnm landsins og með stfórninni,
og keppast hver við annan, til þess að
föðurlandsást, dugnaður og framför i and-
legum og líkamlegum efnum mœtti blómg-
ast og viðhaldast, þoi það land er i mest-
um hlóma og öflugast og frjálsast, þar
sem allir með frjhlsum vilja stgðja hver
annan a/ fremsia megni til að efla heill
og hagsœld fösturjarðarinnar á allan hátt.
Pvi meir setn menn nátgast þetta, en drepa
niðnr einþykkni og sjerdrœgni, þvi meiri
framfara og velgengni er að vœnta.........
Arni Magnússon og Páll Vídalín, sem
voru svo nákunnugir högum íslands á
sinni tíð, eins og nokkur fslendingur
hefir verið fyr eða síðar, hafa marg
sinnis sagt að ísland mætli verða eins
voldugt og margt konungsriki, ef vel
væri á haldiö, og var þó miður ástætt á
Islaudi þá en nú er. Hitt er annað að