Vörður - 10.01.1925, Qupperneq 3

Efn væri sá brestur á heilsufari
ínu mundi jeg lítt gleðjast af
þ ví. Jeg get glatt þig með því
a 5 jeg tek kveðjur þínar til mín
e iki nærri mjer, því oft meinar
þ ú ekkert með árásargreinum
!um. Það eru bara skapbrest-
þínir, er þú ræður alls ekki
, sem stjórna penna þínum
ir en vera skyldi. Þú talar
samvinnufjelögin á Ítalíu í
ín þinni. Sannast hjer að
f sögð er sagan er einn segir
Nofri og Vergnanini, sem
(ir eru þingmenn og sam-
numenn, færa þó aðrar or-
ir fyrir hruni fjelaganna, en
þæfú er þú tilgreinir. Hefi jeg
þýtt1 úr Andelsbl. greinarhluta,
er skýrir frá orsökum þeim, er
Nofri segir að valdið hafi hrun-
inu og er hann að önna i 1.
tbl. Varðar þ. á. Þá segir þú
að kaupmenn haldi mig til að
skrifa á þá leið er jeg geri.
Samkvæmt þessari rökfærslu
þinni þá halda norskir kaupm.
Randolf Arnesen, sænskir kaup-
menn Axel Gjörex, danskir kaup-
menn Andr. Nielsen til að vinna
á móti samvinnufjelögunum í
Noregi, Svíþjóð og Danmörku.
Pví það, \ sem jeg heö sagt um
fjelagsmál er í fullu samræmi
við það, er þessir menn gera
og álíta rjett að vera til eöing-
ar samvinnufjelögunum. Pjer er
það jafnkunnugt og mjer, að
Danir, Norðmenn og Svíar halda
samvinnufjelagsskap sínum utan
við stjórnmálin. Jeg þykist vita,
að þú haör lesið bók Andr.
örne »Det kooperativa pro-
grammet« og ekki gengið fram-
hjá þeim hluta bókarinnar, sem
hann kallar »Den kooperative
företagsformen och statsmagt-
erne«. Jeg skal ekki fara út í
þennan kaöa bókar A. Ö. í þetta
sinn það má gera það síðar.
Þjer er það líka kunnugt, að
Norðmenn hafa farið að dæmi
Svía, í þessum efnum, og halda
sjóö). Sá sem enga kaupgetu
heör aðra en þessa eðlilegu,
hvort heldur er einstaklingur
eða þjóð, getur aldrei lifað um
el'ni fram. Þar stenst á strokk-
ur og mjaltir. f*ar er ekkert til
að kaupa fyrir nema það, sem
raunverulega er aöað.
En svo er hægt að búa til
falska kaupgetu, með því að fá
mönnum í hendur möguleika að
kaupa, án þess að tilsvarandi
haö verið aöað. Þetta má gera
t. d. með því að gefa út seðla
umfram það, sem banki þarftil
til þess að anna þeirri eðlilegu
kaupgetu, sem honum heörver-
ið fengin tilgeymslu. Fölskkaup-
geta getur líka orðið til með
þvi að búa til falska bankainni-
stæðu, t. d. ef banki kaupir víx-
i), sem engin ööun fjármuna
stendur bak við, heldur að eins
traust. Og með öeiru móti get-
ur fölsk kaupgeta orðið til.
Með þessu verða þá til pen-
ingar, sem engir fjármunir svara
t'l, og peningarnir lækka því.
Þeir sem hafa í höndum kaup-
getuna, spyrja eftir öllum þeim
íjármunum, sem aflað heör ver-
ið, þegar litið er á heildina. En
hinir með fölsku kaupgetuna
spyrja einnig eftir fjármunum,
og eftirspurnin verður því meiri
en framboð fjármunanna. Alt
ber að sama brunni. Vöruverð
V ö R Ð U R
samvinnufjelagsskapnum utan
við stjórnmálaöokkana. Randolf
Arnesen heör í bók sinni, er
hann nefnir »Forbrugernes magt«
(1923) gert grein fyrir nauðsyn
pólitísks hlutleysis samvinnunn-
ar í Noregi. Heitir sá kaöi bók-
arinnar »Vor nójtralitet« (bls.
52). Síðar verður tækifæri til
að birta álit þessara merku
samvinnumanna í Noregi og
Svíþjóð. í Danmörku mun það
rjett einsdæmi vera, hvað þjóð-
in yörleitt litur vinsamlega á
samvinnuna og nauðsyn henn-
ar. Enda er hún þar einnig ó-
háð stjórnmálaöokkunum. Jeg
get alls ekki trúað þvf, að þú
i alvöru getir amast við þessum
sannleika að pólitískt hlutleysi
samvinnunnar sje ekki jafn-
nauðsynlegt oss íslendingum
sem Dönum, Norðmönnum og
Svíum.
Eða vilt þú halda að Roc-
dale-vefararnir haö að ófyrir-
synju lagt áherslu á það, að
halda samvinnufjelagsskapnum
utan við alla stjórnmálaöokka.
Allir þeir, er kynt sjer hafa
grundvallarreglur þær, er taldar
hafa verið undirstaða samvinn-
unnar í Bretlandi hafa ekki
gengið framhjá þessu atriði, held-
ur þvert á móti talið það mik-
ilvægasta atriðið í stefnuskrá
Rochdale-vefaranna. Og verður
nánar minst á þetta siðar. Ein-
mitt fyrir það, að breskir sam-
vinnumenn hafa farið að dæmi
R. O. eiga þeir nú í innborguðu
hlutafje og sjóðum II8V2 milj.
str.pd. Og þetta er með öðru
ávextirnir af pólitísku hlutleysi
samvinnunnar í Bretlandi. Eða
önst þjer að það lýsi ekki greini-
legast starfsemi R. O. að inn-
borgað hlutafje Rochdale-fjelags-
ins er nú orðið hátt á þriðja
hundraö þúsund sterl.pd. og
innborgað hlutafje og sjóður
Sambands skoskra samvinnufje-
laga er nú 5,694,379 sterl.pd. og
hækkar. Hækkað vöruverð ger-
ir óhjákvæmilegt að hafa meiri
seðla í umferð. En bæði verð-
hækkunin og seðlaaukningin eru
aöeiðingar fölsku kaupgetunnar.
En falska kaupgetan lýsir sjer
einnig á annan hátt, vegna þess
að þjóðirnar (og þá ekki síst
við íslendingar) eiga ekki að
eins viðskiíti innanlands, heldur
og við aðrar þjóðir. Haö nú
þjóðin að eins eðlilega kaup-
getu, flytur hún, eins og áður
var sagt, aldrei meira inn en
út, því að hún heör ekkert að
bjóða nema raunverulega fjár-
munaframleiðslu. En ef við hlið
þessarar eðlilegu kaupgetu er
komin fölsk kaupgeta, þá getur
þjóðin öutt inn og öytur inn
semhenninemur umfram. Falska
kaupgetan kemur þá fram sem
skuld í útlöndum eða það sem
kallað er óhagstæður verslunar-
jöfnuður. Haldi þessu áfram
lendir það óhjákvæmilega í þvi,
að peningar þeirrar þjóðar, sem
svo fer að ráði sinu, falla í
verði móti peningum viðskifta-
þjóðanna. Þegar seðlar eru gull-
trygðir jafnast þessi halli með
gullsendingum, ef gengistnunur-
inn fer fram úr ákveðnu marki,
en sjeu peningarnir óinnleysan-
legir eru engin takmörk fj'rir
hruni peninganna. Falska kaup-
getan er því einnig orsök óhag-
innborgað hlutafje Sambands
enskra samvinnufjelaga er á
sama tíma 4,933,818 sterl.pd.
Hvar koma ávextirnir af starf-
semi R. O. betur í Ijós en ein-
mitt í því, sem hjer er tilgreint?
Og hvernig má það ske, að
samvinnufjelögunum hjer á landi
sje mein að því, þólt frá þessu
sje skýrt, nema síður sje? Hvar
heö jeg hallast á samvinnufje-
lögin hjer heima og áfelt þau?
Árásir þínar á mig hjer að lút-
andi, eru hreinl alveg ómakleg-
ar frá þjer sem samvinnumanni,
því hvergi heö jeg með þvi sem
jeg heö sagt hallað rjetlu máli.
Jeg heö einmitt í hvívetna
fa.ið eftir áreiðanlegum heim-
ildum, er erlend samvinnublöð
hafa lagt mjer í hendur. Retta
veist þú líka að er rjett, þótt
þú gerir tilraun til þess að ve-
fengja mál mitt. Árásir þinar
bjer að lútandi eru þvi ekki
beinlínis stílaðar á mig, heldur
á skoðanabræður vora, bæði í
Sviþjóð, Noregi, Danmörku og
Bretlandi, því get jeg fullvissað
þig um það, að í þessu máli,
sem hjer er um að ræða, knje-
setur þú seint mig. (Við sjáum
hvað setur.) Þú heör það hlut-
verk með höndum, að fræða
landsmenn um fjelagsmál. Og
því vil jeg spyrja þig: Þvi minn-
ist þú ekki neitt á Alþjóðafund
samvinnumanna, er haldinn var
í Gent í Belgíu í haust, því öll
samvinnublöð Norðurlanda hafa
gert það? Iíom ekki skýrt fram
hjá Dönum, Svíum, Norðmönn-
um og Englendingum, að þeir
vildu engin mök hafa við Rússa?
Og vildu þeir ekki með sam-
þykt, er gerð var á fundinum
halda samvinnufjelagsskapnum
utan við stjórnmálin? Hvað sýn-
ir fundarályktun Bretanna hjer
að lútaDdi? Rá minnist þú á
»Lögrjeltu« grein mina, þótt hún
snerti ekki pólitískt hlutleysi
samvinnunnar. En alt er þú þar
stæða verslunarjafnaðarins og
gengisfallsins.
Jeg heö ekki getað stilt mig
um að rekja þessi undirslöðu-
atriði, en ef svo ætti áfram að
halda, þá yrði þelta fyrirferðar-
meira en svo, að það kæmist
fyrir í kjallara Varðar. Enda
miklu betra að lesa bókina
sjálfa, þar sem alt þelta er rætt
með ljósum og skýrum og dæm-
um, og fjölmargt dregið inn i,
sem hjer er ekki nefnt.
Aðalkaöar bókarinnar eru
vitaskuld þeir, þar sem hinar
almennu reglur eru heimfærðar
tii viðskifta og peningaástands-
ins hjer undanfarin ár. Er þar
safnað saman feikna efni úr
hagskýrslum og annarsstaðar
að, og er bókin fyrir það stór-
lega fróðleg þó ekki væri ann-
að. Auk þess heör höf. búið lil
fjölda af tööum og línuritum,
sem færa margvíslegan fróðleik.
Og mun þar sumt jafnvel koma
mörgum nokkuð á óvart.
Skal jeg að eins nefna fá
dæmi.
Höf. leitast við í einum kaö-
anum að rannsaka hinn þrátt
umtalaða »striðsgróða« þjóður-
innar. Kemst hann að þeirri
niðurstöðu, að einmitt á striðs-
árunum kippir alvarlega úr þeim
gróða, sem jafnt og þjett safn-
aðist á árunum fyrir ófriðinn.
segir í minn garð, er rangfærsla
og útúrsnúningar, sem rökþrota
menn einir geta gripið til þegar
í óefni er komið, og allir hinir
gætnari og greindari lesendur
Tímans munu ekkert mark taka
á. En gaman þólti mjer að því
fornkunningi sæll, að nú er
íslandsbanki kominn í sviga
með spurningarmerki fyrir aftan,
Loksins tókst þjer að króa hann
af. Og á það vist að þýða að
nú sje honum borgið? Og er
það vel.
Um afskifti mín af stofnun
kaupfjelags Austur-Skaftfellinga
talar þú einnig, en ekki í »þræsn-
um tón falskrar velvildar«. Öðru-
vísi mjer áður brá, fornkunn-
ingi sæll! f*að sannast hjer að
tímarnir breytast og mennirnir
með. Fú heör nú sjálfur Jónas
minn geöð mjer vitnisburð um
afskifti mín af fjelagsstofnun
þeirri er bjer er um aö ræða
og eru ummæli þín þar að lút-
andi að önna í 21. tbl. Tímans
1920. Og jeg þakka þjer fyrir
þau, þvi ekki eru þau framsett
i »tón falskrar velvildar«. í þetta
sinn ætla jeg að eins að taka
hjer upp tólf línur úr hinni
löngu grein þinni í nefndu blaöi,
þvi þær lýsa best, hverja skoð-
un þú hafðir þá á mjer, og því
skyldi hún hafa breyst? Þú seg-
ir meðal annars: »Svo sem að
líkindum lætur töldu allir hjer-
aðsmenn, sem beittust fyrir fram-
kvæmdum á þessu stigi málsins
sjálfsagt, að Sigurður Sigurðsson
yrði framkvæmdarstjóri fjelags-
ins. Hann naut áður trausts og
vinsælda i hjeraðinu. Hannhafði
ekki einungis bestan undirbún-
ing til starfsins af öllum mönn-
um innan hjeraðs, heldur stóð
hann að mörgu leyti í fremstu
röð áhugasamra samvinnu-
manna í landinua.
Þú ert brot af dýrafræðingi
Jónas og heör dáiilið kynt þjer
háttu farfuglanna.
Eftirtektarvert er það einnig,
að allur hinn geypilegi innöutn-
ingur, sem sí og æ heör verið
fárast um, og reynt að hefta
með allskonar hrossalækningum,
heör í raun rjettri aldrei verið
til. Flest árin sýna minni inn-
öutning og önnur álíka og var
fyrir ófriðinn, þegar enginn tal-
aði um neitt óeðlilegt við inn-
öutninginn og gengi haggaðist
hvergi. Það er verðlagið sem
heör vilt mönnum sýn. — En
annað er aftur á móti verulega
alvarlegt, og það er ósamræmið
milli verðhækkunar útlendu og
innlendu vörunnar á árunum
1919—23. Sýnir höf. fram á, að
islenska varan heör á þessum
árum hækkað svo mikið minna
en sú útlenda, að nema mundi
877« miljón króna á þessum 5
árum. Það er ekki von að þjóð-
in stæðist vel slíka blóðlöku.
Jeg verð nú rúmsins vegna
að hætta, þó að freistandi væri
að geta margs öeira.
Jón Þorláksson ráðherra á
miklar þakkir skilið fyrir það,
að hafa jafnframt embættisönn-
um sínurn brotist í þvi, að
semja þessa bók. Hvort sem
menn verða honum sammála
i öllu eða ekki, þá hygg jeg þó
að varla muni ágreiningur um
meginatriðin. Og bókin ætti að
þyrla burtu miklu af þvi ryki

3
Við könnumst við það að á
haustin búa þeir sig til brott-
ferðar og »mynda bræðrafjelög
og öjúga í fögrum röðum. Loft-
ið veitir þeim mótspyrnu. Hún
mæðir mest á þeim, er fremstir
öjúga. Hinum er á eftir koma
verður öugið ljettara«. En heör
þú nú athugað þetta í sambandi
við afskifti þin af fjelagsmálum
hjer á landi ? Heldur þú aö
ekkert megi læra af bræðralagi
farfuglanna ? Eða heldur þú að
eftirkomendum verði hægari
róðurinn í fjelagsmálabaráttunni
hjer, vegna afskifta þinna á þeim
málum?
Áður en jeg lýk máli mínu í
þetta sinn vil jeg minna þig á
grein eina í Peaple’s Year Book
1924, sem heitir »International
Cooperation« eftir H. J. May.
Norska samvinnublaðið »Koo-
peratören« hefur birt hana og er
hana að önna í öðru bl. »Koo-
peratören« f. á. blaðsiðu 17. Þjer
til ánægju tek jeg hjer upp dá-
lítin kafla úr henni sem er á
þessa leið.
»Undir öllum kringumstæðum
hafa þessir atburðir talað til
sómatilönningar vorrar. (Slriðið
og aöeiðingar þess). Og hin
stærsta ásökun, sem hægt er að
færa fram fyrir samvinnuhreyf-
ingunni í heiminum á þessum
tima, er sú að hún skuli hafa
haft þrek, til að fylgja sannfœr-
ingu sinni, halda sjer utan við
sjórnmál og flokkaríg og fram-
fylgja alþjóða hugmynd sinni, án
tillits til aöeiðinganna. Með því
að gera þetta, eigum vjer á
hættu að árangurinn af starf-
semi heillar aldar í þá átt að
þroska og menta verkalýðinn
fari forgörðum en frumherjar
Rochdale kenningarinnar og ekki
sist Róbert Owen lögðu alt i
hcettu og hin stóru einkunnarorð
þeirra (kastaðu brauði þínu á
vatnið og eftir langan tíma munt
þú önna það aftur) sem eldri
og moldviðri, sem heör gert
þetta mál óljóst fyrir Oestum. í-
haldsöokkurinn þarf ekki að
fyrirverða sig fyrir, að hafa feng-
ið Jóni Þorlákssyni til meðferð-
ar þessi mál, sem nú eru og
verða að vera aðalmál okkar
sem annara þjóða, þar til upp
birtir eftir hroðabylji undanfar-
inna ára. Og þessi bók sýnir
enn betur en áður var sjeð,
hvilíkur munur er þeirra manna,
er með slílc mál fara. Væri of
mikið óhapp ef hægt væri að
telja mönnum trú um að mál-
um þessum væri betur borgið í
höndum »slagorðamanna«. En
þó svo færi, þá heör þó J. Þ.
unnið það verk nú þegar, sem
ekki verður ónýtt, heldur hlýtur
að verða fram haldið með ein-
hverju móti. Og bók þessi ger-
ir áreiðanlega mikið gagn með
því að upplýsa málið og hreinsa
til í lofti.
M. J.
Áskrifendur „Varðaru
cpu bcðuir að tiIRynua
afgr. breytingar á beim-
ilisfangi.