Vörður - 27.06.1925, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
3
Þegar jeg heyrði »Jass Band«
músikkina í Savoy og gerði mjer
um leið í hugarlund, hvernig
fólkið, sem-var að skemta sjer
þar inni og umhverfið, á einni
af fínustu gistihöllum Lundúna
liti út, og bar það saman við
umhverfið á »Skallagrími« á
sama tíma og það sem þar fór
fram, datt mjer í hug : misjöfn
er þjóðin og margbreytt er mann-
lífið. En hvað ætli skútukarl-
arnir okkar gömlu hefðu sagt,
ef þeir hefðu getað heyrtmanna-
mál hinum megin við úthafið á
svona, að því er virðist einfald-
an hátt. Skipstjórinn á Skalla-
grfmi hefir jafnvel talað utan af
miðum, við konu sína í Reykja-
vík, en nú voru tallækin í ó-
lagi.
Fyrstu dagana á Papagrunn-
inu voru þar fá skip. »Gylfi«
var kominn á undan og 2—3
útlendingar voru þar i nánd
við okkur, og var aflinn hinn
besti, en smámsaman fóru
Reykjavíkur botnvörpungarnir
hinir að tínast að, eins og fugl-
ar í ætið, og var það meðfram
að þakka — eða kenna — loft-
skeytunum. Skipstjórarnir á sum-
um skipunum hafa fjelagsskap
með sjer og sendast á skeytuin,
spyrja ogsvara á víxl,um aflabrögð
og annað, sem þeir þurfa að vita,
t. d. »gráumerina«,hvarhúnsjeo.
fl., svo að loftskeytamaðurinn
hefir oft nóg að gera. Auk þess
tekur hann móti skeytum tvisv-
ar á dag frá veðurfræðisslöðinni
í Reylcjavík, sem menn læra að
meta betur og betur, og loks
stundum »pressu-skeyti« frá
Reykjavík, þar sem sagt er frá
helstu viðburðum, innlendum og
útlendum. Af þessu má sjá, að
loftskeytatækin á botnvörpung-
unum eru þörf áhöld, sem senni-
lega borga sig mjög vel, ekki
að tala um, ef skip er í hætlu
statt.
Smám saman söfnuðust rúm-
lega 30 skip í kringum okkur
og toguðu þvert og endilangt
um svæði, sem varla hefir verið
víðáltumeira en allur Kollafjörð-
ur (milli Gróttu og Kjalarnes-
tanga) og virðist svo sem það
helði brátt nokkur áhrif, því að
fiskurinn fór að verða tregur og
mishittari. En það var gaman
að sjá þá á kvöldin, þegar
dimdi og öll ljós voru kveikt.
Litu þau greinilega út eins og
lýsandi fuglar — endur — á
sundi. Ljósaröðin niðri var
kroppurinn, ljósin upp í fram-
toppinum voru höfuðið. En það
er líka fleira lýsandi þar austur
en botnvörpungarnir. Eilt kveld-
ið, þegar jeg ætlaði að fara að
sofa, þeir voru nýbúnir að inn-
byrða vörpuna, var kallað á
mig og sagt að nú væri nokkuð
merkilegt að sjá. Jeg brá fljólt
við og þegar jeg koin út úr
stýrishúsinu, sje jeg að varpau
er eitt eldhaf, eins og i henni
væri kviknað, smáir rauðbláir
eldblossar uin alt netið lýstu
skært í dimmunni. Jeg sá þegar,
að þar væii eitthvert lýsandi
sjódýr, stærra en þau, sem gefa
frá sjer maurildi uppi i sjónum,
væri þar á ferðinni. Jeg og tveir
aðrir tíndum nú það sem við
náðum af netinu, það var ein-
hvert slímugt smákvikindi, sem
var eins og limt við vörpugarn-
ið og lýsti í höndunnm á okkur.
Þau voru látin í sjó i glasi og
hjeldu áfram að blossa þar,
þangað til þau sendu frá sjer
síðasta neyðarmerkið, er forma-
línið gerði euda á lifi þeirra.
Þessu litlu kvikindi voru lítil
2—3 cm. langur burstaormur.
Botninn á Papagrunninurn er
víða allójafu og vill varpan því
oft rifna. Ef það eru að eins
srnágöt, sem koma á hana, eru
þau bætt undir eins og hún er
kominn inn fyrir borðstokkinn
og henni svo kastað aftur; en
ef skemdirnar eru meiri er »skift
yfirum«, o: hinni vörpunni, sem
er reiðubúin á hitt borðið, er
þá kastað og svo fá netamenn-
irnir nóg að gera með að bæta
— rjelt eins og stássmeyjarnar
þegar þær eru að rympa saman
silki- — eða selst, sem silki —
sokkana sína að morgni dags,
eða öllu heldur undir hádegið,
áður en þær ætla að kasta
»vörpu« sinni á »straui« borg-
arinnar.
Þessar bilanir á vörpunni og
það að* fiskur var farinn að
tregast gerðu skipstjóra leiðan
á staðnum; hann afrjeð því að
kippa (»flandra«) austur yfir
Berufjarðarálinn, austur á Hval-
bak (Hvalbaksgrunnið) eða út
í Hallann (útjaðar grunnsins)
en þegar koin yfir álinn, var
svo hvast og svo mikil kvika,
að lítið varð næði. f*ó var kast-
að einu sinni með litlum árangri.
Var því snúið við og haldið
aftur á gömlu stöðvarnar, með
sjóinn á framkinnung. Hafði jeg
þá (eins og reyndar oftar) gam-
an af því, að athuga árásir
Ægisdætra á skipið. Sumar
komu háar og hvítfaldaðar, með
rniklum bægslagangi og hugðu
sjer víst að gera verulegt »at«
að skipinu, helst sökkva þvi í
einni svipan. En það varð minna
úr en til stóð, því að þær höfðu
reiknað skakt, skipið komið of
langt eða of skamt, til þess að
verða fyrir verulega barðinu á
þeim, eða hratt þeim svo óþægi-
lega frá sjer, að þær skullu aft-
ur á bak á næstu stallsystur og
gerðu hana líka ómögulega.
Þetta lækkaði í þeim rostann,
þær urðu að auðmýkja sig og
biðja skipið um leyfi til þess að
komast leiðar sinnar — undir
það. Aftur voru aðrar, lágsigld-
ar og lílilmóllegar að sjá, sem
enginn tók verulega eftir, en
voru svo »útspekúleraðar«, að
þær gátu gefið gusur, sem eng-
inn hefði ætlað þeim. Jeg fjekk
lítilsháttar að kenna á því stund-
um. Það lítur út fyrir að sitt-
hvað sje líkt með Ægisdætrum
og mönnunum og maður getur
orðið »fílósóf« af því að horfa
á þær.
Framh. B. Scem.
Magnús Sigurðsson.
Að morgni fimtudags 18. júní
síðastliðinn andaðist að heimili
sínu Grund i Eyjafirði Magnús
Sigurðson bóndi og kaupmaður,
78 ára að aldri.
Með honum er hniginn í val-
inn einhver þjóðkunnasti og
merkasti bóndi þessa lands.
Mun nafn fárra, er lítið hafa
komið við opinber mál, vera
svo kunnugt, sem lians nafn
var landshorna á milli. Var það
einkum auðsæld hans, sem
gerði nafn hans frægt og stór-
feldar framkvæmdir, er hann
gerði með afli auðæfa sinna.
Magnús heitinn er fæddur og
uppalinn í Eyjafirði og lifði þar
og starfaði öll sín æfiár. Út í
lifið fór hann með tvær hendur
tómar, en varð á skömmum
tima auðugur að fje. Hjálpaði
þar hvorutveggja til, dugnaður
hans og framsýni og ekki hjálp-
aði það honum síst, áð hann
haíði áræði til að leggja út á
brautir, sem lítt virtust aðgengi-
legar fyrir efnalítinn æskumann
og aflaði sjer trausts þeirra, er
yfir höfðu að ráða, svo að fje
var honum laust til fyrirtækja
hans, þótt tryggingu hefði hann
enga eða litla að bjóða.
Magnús heitinn var hugsjóna-
og framkvæmda maður mikill
á sinni tið. Á stórbýlinu Grund,
þar sem hann bjó allan sinn
búskap, gerði hann byggingar
miklar og voldugar, sem halda
munu uppi nafui hans um alda-
raðir. Og í hjeraði sínu barðist
hann með ráðum og dáð fyrir
ýmsum * þjóðnytjafyrirtækjnm.
Ber þar einkum til að nefna
klæðaverksmiðjuna Gefjun. Var
hann einn af stofnendum þess
fyrirtækis, og er nærri víst, að
það væri ekki komið fram á
þennan dag, ef hans hefði ekki
notið að, á mótgangstimum
þess.
Hann var sannur hjeraðshöfð-
ingi um eitt skeið æfi sinnar,
— langsamlega áhrifamesti mað-
ur í sinni sveit og hafði með
höndum mörg trúnaðarstörf
hennar. En síðar þurru þau á-
hrit hans, þegar nýjar hugsjónir
í atvinnumálum þjóðarinnar,
sem hann eigi vildi ganga á
hönd, lögðu undir sig hjerað
hans. Samvinnuhugsjóniu hefir
líklega hvergi náð fastari tökum
á landi hjer, en í hjeraði hans.
Og skildu þá leiðirnir, því að
hann bar alt sjtt traust til fram-
taks einstaklingsins. Enda nutu
starfskraftar hans sín best, þar
sem hann sat einn við völdin.
Magnús heitinn var tvikvænt-
ur. Var fyrri kona hans Guðrún
Jónsdóttir frá Gilsbakka í Eyja-
firði. Lifa tvær dætur af börnum
hans frá fyrra hjónabandi: Jón-
ína, kona Ej'jólfs Ólafssonar
kaupmanns hjer í bæ, og Val-
gerður, kona Hólmgeirs Por-
steinssonar bónda að Grund.
Sonur þeirra Aðalsteinn ljest
fyrir fullum fimm árum, efnis-
maður hinn mesti og var föður
hans harmur mikill að fráfalli
hans. Seinni konu sinni Mar-
grjetu Sigurðardóttur kvænlist
Magnús heitinn fyrir fullu ári
síðan og eiga þau eina dóttur
fárra vikna.
Magnús heitiun er einn af
hinum umdeildu mönnum af
samtíð sinni. Og liklegt er, að
ókomni timinn deili einnig um
það, hve heppilega hafi verið
— Svalt þá fólkið?
— O, ekki segi jeg að það
hafi soltið meðan kýrnar hreyltu,
en það var lítið til; og það
þótti nú ekkert tiltökumál þó
maður væri hálfsvangur á mín-
um smábarnsárum; en með ver-
tfðinni lifnaði þá oft yfir aftur,
ef þeir fiskuðu á Skaganum, og
þá voru sendir menn með dróg-
ar til að sækja slóg, sem fjekst
þá fyrir litið. Stundum fiskuðu
þeir grásleppu á Brákarpolli,
og þá var farið þangað og feng-
ið á hest þar, og búinn til grá-
sleppuhrognaostur. Og hann gat
verið með frábrigðum.
Mjer þótti ekki örgrant um
að hann reyndi að draga fjöður
yfir mestu bágindin og eymd-
ina, og reyndi að lesa alt hvað
jeg gæti út úr hygnum og yfir-
veguðum svipnum á fyrirgengnu
og veðurbitnu andliti hans.
Minkaðist hann nú kanski fyrir
að láta barn nýja timans renna
grun í allan sannleikann?. Mjer
fanst það ekki fjarri sanni; sá
tími, er hann talaði um, var
tíminn hans; þá hafði lika ver-
ið upprennandi æska í landinu,
sem sínar vonir átti, sína met-
orðagirni og sinn unað, hvorl
hann var heldur mikill eða
smár; mjer fanst ekki nema
mannlegt að hann skyldi vera
að reyna að telja injer trú
um að grásleppuhrognaosturinn
hefði verið lostætur!
— Svo vænti jeg að hibýlin
hafi verið eftir mataræðinu?
sagði jeg.
— Baðstofur hjá almenningi
voru nú býsna fátæklegar. Al-
mennast voru þær undir röftun
og fjalagólf sjaldsjeð. En þó
voru þau heimili þar sem eitt
stafgólfið var þiljað í hólf og
hjónarúmið á pallinum. Það
mátti segja að alment væri hús-
um hagað lakar en hjá kotung-
um nú. Því allir voru fátækir
og höfðu ekki ofan í sig öðru
visi en á hriflingabjörguin þótt
þeir bösluðu og þaufuðu alla
sína æfi; sparneytni og sam-
haldssemi var nauðsyn. Eins
og þjer vilið, voru til dæmis
sængur stóreiguir í þá daga, og
var ráðstafað sjerstaklega í
erfðarskrám, eins og nú gerist
um fasteignir, og jeg er viss
um að í minni sveit voru færri
þau heimilin, þar sem lil voru
sængur, nema í hjónarúminu.
— Og hvernig voru þá rúm-
in?
— Ja, það voru þetta bálkar,
hlaðnir upp úr torfi og grjóti
langs veggjum. Rúmbotninn
sinn þakti maður með heyi, og
svo fjekk maður kanski ein-
hverjar bjálfatætlur að leggja
þar ofan á, og einhverja bleðla
að stinga undir vangann. Þar
sem jeg ólst upp var ekki til
nema ein brckánsdulan í rúmi,
og þegar kalt var i veöri týnd-
um við ofan á okkur utanyfir-
spjarirnar okkar að auk. Nú,
fólk var ekki kvefaðra þá en
það er nú á dögum.
— Var ekki fólkið lúsugt?
— O, það var þá ekki mikið
til þess tekið þótt svo væri. Það
gat svo sem vel verið, að fólk
hefði á sjer einhver smávegis
óþrif, en það nenti enginn að
vera að fárast um það; það
var nóg til alvarlegra að hugsa
um; — sumir sögðu líka að
lúsin væri holl. . . .
— Var nú mikið um gleði
í yðar ungdæmi?
Öldungurinn hugsaði sig um
og velti vaungum áður en hann
svaraði:
— Ónei, ekki get jeg nú
beint sagt að fólk hafi verið
glatt. Það var helst til slcemt-
unar að hlusta á riddarasögur
og guðsorð, jeg tala nú ekki
um þar sem voru kvæðamenn,
og svo ef gestur kom á bæinn
þótti það tilbreyting og skemt-
un. Annars voru allir önnum
kafnir við vinnu sína og ljetu
sig ekki út í neins konar ljettúð,
alt fór stilt og alvarlega fram;
unga fólkið giftist svona rjett
eins og af sjálfu sjer þggar þar
að kom. 1 kaupstaðarferðum
tóku bændur eitthvað af brenni-
vini og voru ölvaðir, og það
hefir nú kanski verið eina
skemtunin þeirra á misserinu;
krakkarnir og kvenfólkið fjekk
sykurögn eða klút. En um veru-
lega gleði var ekki að tala.
— Var mannúðin á háu
stigi í yðar ungdæmi?
— O, ekki veit jeg hvað jeg
á að segja til þess, nema ekki
þótti vandgert við sveitarómag-
ana; þeir láu í útihúsum ef
ekki vildi betur, það var kast-
að í þá roðum og skófum og
þeir voru skammaðir og lúbarð-
ir, hvenær sem út af brá, já,
jeg vissi meira að segja til að
gamalmenni væru bariu á sum-
um stöðum í sveitinni þar sem
jeg ólst upp, og þótti ekki meira
en svo tiltökumál..........
Jeg er ekki að endursegja
þelta viðtal vegna þess að jeg
hafi furðað mig svo mjög á
því, sem öldungurinn hafði af
að segja, eða aldrei heyrt þess-
háttar fyr. Nei, jeg vissi það
alt saman áður, af vörum ann-
ara karla og kerlinga, og jeg
hef sjálfur gist þau sveitaheim-
ili, er ekki standa sem minnis-
merki að eins, heldur sem tal-
andi tákn og lifandi vottur
þeirra lifernishátta, sem almenn-
astir voru um daga kynslóðar-
innar er lifði á undan oss.
Jeg segi þessa sögu um beina-
sleggjuna vegna hins, að mjer
finst það svo merkilegt og svo
gaman, að kynslóðin sem nú
lifir á íslandi skuli sprottin
vera upp úr þeim aumasta og
argasla öreigalýð, sem kanski
nokkurntíma hefir sólina sjeð.
Afar okkar lifðu við vos, basl
og veðurhörku, á beinastrjúgi,
kálistingi og grásleppuhrogna-
osti, og sultu á launguföstu.
Þeir sváfu á torfbálkum undir
torfþökum, vafðir innan í eina
brekánsdulu, og þegar þeir vökn-
uðu á morgnana til að strjúka
af sjer lúsina, þá stlga þeir á
slík gól/, berum fótunum, að
sonarsonum þeirra, kontórist-
unum á malbikinu í Reykjavík,
myndi jafnvel þykja hneysa,
stígvjeluðum að stjaka þar um.
Framii.
Halldór Kiljan Laxness.
Gcngið.
Rvik. 26. júní 1925.
pund sterl. . . . kr. 26,25
dönsk kr. . ... — 105,08
norsk — . ... — 92,84
sænsk — . ... — 144,70
dollar ... - 5,417*