Vörður - 12.09.1925, Page 2

2
V Ö R Ð U B
♦00000000000000000000004
V O t> U It kemur út
á laugardögum
Ritstj ó rinn:
Kristján Albertson Túngötu 18.
S i mi:
1452.
Afgreiðslan:
Laufásveg 25. — Opin
5—7 siðdegis. Simi 1432
§ V e v ð: 8 kr. árg.
g Gjalddagi 1. júli. q
40000000000000000000000$
sætta sig við nokkra raunveru-
lega verðhækkun á fiskinum.
Ressi afstaða til norsku krón-
unnar meðal annars gerir það
að verkum, að þólt mjög ör
gengishækkun sje sjálfsagt var-
hugaverð fyrir oss eins og aðra
alment tekið, þá er minni á-
stæða til að óttast hækkunina
nú en endranær.
Or.
Tr, G. og Tr. X?.
í Timanm sem út kom 28.
ágúst síðastl. stendur meðal ann-
ars þetta :
»Mótstaðan á íslandi gegn
Jóni Sigurðssyni var afarsterk.
Æðstu embættismennimir voru
nálega allir íhaldsmenn og að
sjálfsögðu harðsnúnir andstæð-
ingar Jóns Sigurðssonar.
Svo hætlulegan töldu þeir Jón
Sigurðsson að ekki mátti hann,
slíkur maður, sitja í nokkuru
embætti á íslandi. Rár áttu í-
haldsmenn að sitja og sátu.
Allra sfst mátti Jón Sigurðsson
verða skólastjóri lærða skólans.
íhaldsmennirnir sáu hver hætta
það var fyrir hina upprennandi
kynslóð ! Og ekki einungis Jón
Sigurðsson sjálfan settu íhalds-
menn þannig á svartan lista.—«
Og á öðrum stað þetta:
»Hver mundi vilja kalla Bene-
dikt Sveinsson íhaldsmann?
Eða: Hannes Hafstein, Tryggva
Gunnarsson, Pál Briem o. fl.«
í endurminningum Tryggva
Gunnarssonar, sem Tíminn hef-
ir nýlega sent út sem kaupbæti,
stendur meðal annars :
»Árið 1872 andaðist Jens rekt-
or Sigurðsson, bróðir Jóns Sig-
urðssonar. Jeg var þá fluttur
til Kaupmannahafnar að vetr-
arlagi og var jafnan vanur, er
jeg fór heim á vorin, að gera
mjer ferð heim til Jóns, til þess
að kveðja hann. Eins gerði jeg
vorið 1873, vorið eftir andlát
Jens. Sat jeg þá um stund hjá
Jóni, en er jeg ætlaði að kveðja,
kvaðst hann ætla að fylgja mjer
út. Gengum við svo saman út
í Rósinborgargarð og seltust þar
á bekk.
Sagði hann mjer þá, að hann
hefði ekki viljað kveðja mig
heima hjá sjer, því að hann
vildi í góðu næði ráðgast við
mig um málefni nokkurt. Hann
kvað Oddgeir Slephensen hafa
komið til sín og látið sig skilja,
að hann gæti fengið rektorsem-
bætlið ef hann sækti um það.
Jeg spurði hann hvort hann
vildi það ekki.
»Fjárhagsins vegna þarf jeg
að fá það«, svaraði Jón, »en
mjer er ljóst, að ef jeg tek það
þá er lokað munninum á mjer.
Pá verð jeg að hætta að rita
um þau mál, sem yfirboðurum
mínum eru andstæð«.
»Jeg sje að þú vilt síðurtaka
embættið«, svaraði jeg, »láttu
því vera að sækja um það. Jeg
skal sjá til hvað jeg get gert,
þegar jeg kem heim til íslands«.
Á eftir segir Tr. Gunnarsson
frá því, hvernig hann fór að
því að safna fje handa Jóni
Sigurðssyni svo að hann þyrfti
ekki að nota sjer tilboðið um
skólasljórastöðuna við hinn
lærða skóla.
Jeg sem skrifa þessar línur,
er skilvís kaupandi Tímans og
var að enda við að lesa endur-
minningarTr. G., þegar jegfjekk
siðasta tölublað Timans og las
þar grein eftir Tr. P., sem það
er í, er hjer er upp talið að
framan. Pótti mjer þeim nöfn-
um, Tryggvunum, ekki bera vel
saman.
Tr. G. segir í stultu máli
þetta :
Stjórnin bauð Jóni Sigurðs-
syni rektorsembættið við lærða
skólann, en hann vildi ekki, af
þvi að Tr. G. útvegaði honum
lífeyri til þess að fást við þau
störf er hann kaus heldur.
Tr. P. segir í stuttu máli
þetta :
Sljórnin vildi ekki láta Jón
Sigurðsson fá rektorsembættið
við lærða skólann, því að í em-
bættum hjer á landi máttu ekki
sitja nemaíhaldsmenn og hvorki
Jón Sigurðsson nje Tr. G. voru
íhaldsmenn.
Nú mun enginn efast um, að
það er frásögn Tr. G. sem er
rjett, en írásögn Tr. P. upp-
spuni, pólitískur rógur og sögu-
leg ósannindi. En hví vill Tr.
P. gera hinn merka nafna sinn
ómerkan i gröfinni, gera hann
að lygara um það, sem þeim
Tr. G. og J. S. fór á milli ?
Mjer þótti ekki falleg sagan
um nafnafalsanirnar í Skafta-
fellssýslu, sein birt var í blöð-
um um daginn, en sögulegar
falsanir sýnast mjer lítið betri.
Hvorttveggja er fölsun.
Tímalcaupandi.
Úr brjefi af
Austfjörðu m.
.... Jónas Jónsson frá Hriflu
var hjer nýlega á ferðinni og
hjelt fundi. Kom hingað land-
veg norðan um land. Hafði hann
farið bæ frá bæ, haldið fundi
og haft tal af mönnum. Er mælt
að Sambandið kosti þessi ferða-
lög Jónasar og sjeu þau einn
þátturinn í útbreiðslustarfsemi
samvinnumanna. Misjafnlega
voru fundirnir sóttir og misjafn-
ir voru dómarnir um manninn
eins og gengur. Sumir sjá ekki
sólina fyrir honum, telja að
spámaður mikill sje upprisinn
þar sem Jónas er, likja honum
við Jón Sigurðsson o. s. frv.
Flestum sem urðu fyrir því að
sjá manninn, sýndist þá svip-
urinn ekkert líkur því sem var
á Jóni Sigurðssyni, ef nokkuð
má af myndum ráða.
Allstaðar klifaði Jónas á því
sama, skömmum um íhalds-
flokkinn og þá sjerstaklega Jón
Porláksson, og lofi miklu urn
framsóknarmenn. Pótti mönn-
um skamt öfganna milli og fá-
ir njóta sannmælis.
Eðlilegt var að Jónas snerist
fyrst og fremst að fjármálaráð-
herranum, því ekki mun hann
hafa gengið þess lengi dulinn
hjer austanlands, að menn hefðu
veitt alhygli ræðum fjámálaráð-
herrans, þegar hann var á ferð-
inni í vor, sem leið, og að fylgi
hans væri öflugra en Jónas hefði
ákosið.
Jónas hjelt 3 fundi, á Egils-
stöðum, Norðfirði og Seyðisfirði.
Á fundum þessum öllum var
Sveinn gamli í Firði með Jón-
asi. Á Egilsstöðum urðu tveir
bændur úr Fellum til þess að
mótmæla Jónasi, þeir Runólfur
á Hafrafelli og Gísli í Skógar-
gerði. Jónas var að reyna að
lelja fundarmönnum trú um að
íhaldsflokkurinn væri andvígur
viðreisn landbúnaðarins og
sveitamenningar yfirleitt. Pessa
lygi rak Gisli ofan í haon og
reis Jónas þá upp nreð þjósti
miklum og illyrðum og jós
skömmum yfir Gísla. Er mælt
að Sveini gamla hafi þá loks
alveg blöskrað aðfarir Jónasar,
því að Gísli er um margt í
merkustu bænda röð og prýði-
lega vel gefinn maður. Pótti
mönnum skörin vera farin að
færast upp í bekkinn, er Jónasi
tókst að hneyksla gamla Svein.
Á Seyðsfjarðarfundinum hjelt
hann uppteknum hætti, sem
vonlegt var. Kendi hann íhalds-
mönnum um öli glappaskot
þingsins, en þakkaöi Framsókn-
arflokknum alt það, sem lil bóta
horfði. Pótti honum lítið koma
til fjármálaráðherrans, og sagði
að Seyðfirðingar gerðu sitt til
að efla óöld í landi með því að
senda ihaldsmann á þing. Auk
þess mintist hann á Árna frá
Múla, og taldi honum fátt til
ágætis. Var tilefnið það, að Árni
hafði skýrt frá framkomu þeirra
Jónasar og Sveins, á fundi á
Seyðisfirði í vor. Pótti Jónasi
þeim illa borin sagan, en Árni
hafði vitnað í þingtíðindin og
fanst því sumuro, að þeir kump-
ánar mælti sjálfum sjer um
kenna, ef þingtíðindin bæriþeim
illa söguna.
Til andsvara urðu Eyjólfur
Jónsson bankastjóri og Gestur
Jóhannsson. Ráku þeir helstu
ósannindin ofan í Jónas, en
hann svaraði skömmum og
skætingi eins og við var að bú-
ast.
Á þessum fundi kom fyrir
atvik, sem virðist benda í þá
átt, að Jónas hafi snert af of-
sóknarbrjálsemi. Svo hafði at-
vikast, aö verslunarumboðsmað-
ur nokkur frá Reykjavík hafði
verið staddur á einhverjumfund-
um Jónasar, sem hann hafði
lialdið áður. Kom nú maður
þessi, Guðmundur Guðmunds-
son, inn á fundinn þegar Jónas
stóð sem óðastur í skítmokstr-
inum. Var þá ekki að sökum
að spyrja. Jónas óð þegar að
honum með verstu ónotum og
var á honum að heyra að hann
hjeldi Guðmund sendan til höf-
uðs sjer af »auðvaldinu« í
Reykjavík. Hefir hann víst bú-
ist viö að Guðmundur mundi
ekki hafa einurð til að verja
sig.
Eins og áður er sagt veittist
Jónas sjerstaklega að fjármála-
ráðherra, en til þess að ná sjer
sem best niðri á honum þurfti
hann að ófrægja sem flest fyrir-
tæki, er Jón Porláksson hefir
verið viðriðinn. Einkum virtist
honum hugleikið að koma inn
hjá mönnum tortryggni á Eim-
skipafjelaginu. Fann hann því
ýmislegt til foráttu og kendi
Framtíð trygginga
hjer á landi.
Eftir Brynjólf Stefánsson.
Niðurl.
Annar aðalflokkur trygginga,
almennar lfftryggingar, eru tvens-
konar, lífeyristryggingar og líf-
tryggingar í þrengri merkingu
þess orðs. Með lífeyristrygging-
unni tryggja menn sér lífeyri
frá vissu aldursári eða tiltekna
fjárupphæð í eitt skifti fyrir öll,
ef þeir ná vissum aldri. Með
liftryggingunni1) er eftirlátn-
um vandamönnum eða öðrum,
sem tilteknir eru í tryggingar-
skírteininu, trygð ákveðin upp-
hæð við dauða þess sem trygð-
ur er. Mjög algengar eru einnig
tryggingar, sem eru sambland
af þessu tvennu, þannig að sá
sem trygður er, fær ákveðna
upphæð, ef hann nær vissum
aldri, en eftirlátnir vandamenn
hans, ef hann deyr fyr (liftrygg-
1) Nafnið er eiginlega villandi
(ætti að vera dánarlrygging eða
eitthvað þesskonar), en er orðið
svo rótgróið í inálinu, að því verð-
ur varla breytt hjeðan af.
ingar með útborgun við vissan
aldur). Algengt er það líka að
hjón tryggi sig saman, þannig
að það sem lengur lifir fær
tryggingarupphæðina við dauða
hins, eða að hjón vilja tryggja
börnum sinum einhverja upp-
hæð, ef bæði falla frá, og greið-
ist þá Iryggingarupphæðin við
dauða þess, sem lengur lifir.
Auðvitað eru þetta aðeins aðal-
drættirnir og er í hverju ein-
stöku tilfelli nánar samið um
tryggingarskilyrðin og á hvern
hátt greiðsla iðgjaldanna skuli
fara fram.
Sjerkennilegt fyrir liftrygging-
ar, samanborið við aðrar trygg-
ingagreinar, er iðgjaldasjóðurinn
(Præmiereserve), sem kemur
fram við það, að liftrygginga-
samningurinn nær yfir svo lang-
an tíma. Við vátryggingar, t. d.
brunatryggingar, er ársiðgjaldið
miðað við áhættuna fyrir tjóni
á næsta ári, og þegar árið er á
enda ganga viðskiftin upp, vá-
tryggingafjelagið hefir borið á-
hættu ársins og fengið iðgjaldið
fyrir og þetta tvent vegur hvað
á móti öðru. Við líftryggingar
aftur á móti er öðru máli að
gegna. Hugsum oss t. d. að 25
ára gamall maður kaupi hjá líf-
tiyggingarfélagi líftryggingu með
útborgun við 60 ára aldur og
greiði, sem venjulegast er, jafn-
stór árleg iðgjöld yfir alt trj'gg-
ingaitímabilið. Líftryggingafélag-
ið skuldbindur sig þá til að
greiða honum tryggingarupp-
hæðina, þegar hann er sextugur,
ef hann lifir svo lengi, og við
dauða hans ef hann nær ekki
þeim aldri. Nú er frá sjónarmiði
félagsins áhættan minni fyrstu
árin fyrir að hann deyi, en fer
vaxandi eftir því .sem hann eld-
ist, og auk þess verður félagið
smám saman að safna og leggja
til hliðar fje til að geta greitt
tryggingarupphæðina þegar hann
verður sextugur ef hann nær
þeim aldri. Pað er því augljóst
að af iðgjöldunum fer, sjerstak-
lega framan af, að eins nokkur"
hluti fyrir áhættu þess árs, sem
iðgjaldið er greitt fyrir, en af-
gangurinn legst í iðgjaldasjóðinn
þangað til öll tryggingarupphæð-
in er komin í hann. Á þennan
hátt er það tilkomið, að liftrygg-
ingafjelögin hafa fremur öðrum
tryggingafjelögum með sömu ár-
legri iðgjaldaupphæð mikið fje
undir höndum, sem þau verða
að ávaxta, og veröa þannig
máttarstoðir undir ýmsum fram-
kvæmdum og þjóðnytjafyrirtækj-
um. —
Iðgjaldasjóðurinn er auðvitað
ekki eign íjelagsins, heldur fje,
sem það hefir undir höndum
og gerir arðberandi fyrir þá,
sem trygðir eru hjá þvi, og það
hefir þannig með höndum nokk-
urskonar sparisjóðsstarfsemi fyrir
þá. Pví hefir líka stundum ver-
ið haldið fram, að af mætti
komast án líftrygginga með því
að leggja árlega það fje sem
sainsvarar iðgjöldunum á vöxtu
í sparisjóði. En nú er einmitt
tilgangurinn hjá þeirn, sem líf-
tryggja sig oftast sá, að þeir
vilja tryggja þeim, sem þeir eiga
fyrir að sjá, vissa upphæð, ef
þeir falla frá, og þá geta þeir
ekki átt það víst, að þeim end-
ist aldur til að safna allri upp-
hæðinni, þó þeir leggi árlega í
sparisjóð upphæð, sem svaraði
iðgjaldinu. Auk þess er það
meira aðhald fyrir menn að
íeggja árlega upphæð til hliðar
fyrir iðgjaldinu, sem annars gæti
farist fyrir.
Af því, sem sagt hefir verið
hjer að framan um iðgjaldasjóð-
inn er það einnig augljóst, að
það er mjög þýðingarmikið at-
riði fyrir afkomu fjelaganna og
kjör þau, sem þau geta boðið
viðskiftavinum sínum, að þau
eigi hægt með að gera arðber-
andi á tryggan hátt fje það, sem
þau hafa undir höndum. Hvaö
þetta atriði snertir ætti að vera
ágæt aðstaða hjer fyrir innlent
líftryggingafjelag. Eftirspurn eft-
ir peningum til nytsamlegra fyr-
irtækja hefir verið mikil og verð-
ur fyrst um sinn eftir þv.f sem
útlit er fyrir, og vexiir eru hærri
hjer en hjá nógrannaþjóðunum.
Flest útlend fjelög miða iðgjalda-
skrár sínar við 3V2°/o vexti, og
er varla of í lagt þó gert sje
ráð fyrir að innlent fjelag geti
fengið mun hærri vexti af tje
þvf, sem það hefir til umráða,
en auðvitað yrði það til þess,
að það væri þeim mun belur
samkepnisfært við útlend fjelög
sem hjer starfa. Og betra bú-
skaparlag er það fyrir þjóðar-
heildina að nota innanlands það
fje, sem handbært verður viö
líftryggingar landsmanna, í stað
þess að fá af því lægri vexti
hjá útlendu fjelagi, en taka svo