Vörður - 18.06.1927, Qupperneq 2

2
V ö R Ð U R
saman að trúa nokkru orði sem
hann slcrifar.
Jeg skal að þessu sinni víkja
að tveim málum sem hann
talar um í siðustu blöðum
Tímans.
Skuldir ríkis og þjóðar.
J. J. ritar nú hverja greinina
á fætur annari um að landið
sje að „sökkva í skuldir“ og
alt sje að kenna núverandi
stjórn. Forsætisráðherra Jón
Þorláksson hefir í fjármálagrein-
um sínum hjer i blaðinu í vet-
ur birt skýrslur um skuldir
ríkis og landsmanna i árslok
1923 (rjett áður en íhalds-
flokkurinn tók við völdum) og
við síðustu áramót. Hjer skal
nú að nýju mint á höfuðtöl-
urnar í skýrslum hans.
Skuld laus eign ríkissjóðs var
í árslok’ 1923: Rúmar 7 milj.
kr.
Skuldlaus eign ríkissjóðs var
í árslok 1926: Ri'imar 1S milj.
kr.
Ríkisskuldirnar voru þegar I-
haldsstjórnin tók við: Rúmar
22 milj. kr.
Nú eru þær: Rúmar 101/2
milj. kr.
En hefur þá hagur þjóðar-
búsins í heild sinni farið versn-
andi á þessu tímabili, þó að
ríkissjóður hafi auðgast?
Þessu verður best svarað með
upplýsingum þeim um skuldir
þjóðarinnar í heild sinni, er
Þorsteinn Þorsteinsson hag-
stofustjóri ljet forsætisráðherra
í tje í vetur.
Samkvæmt þeim voru saman-
lagðar fastaskuldir og lausa-
skuldir ríkis, bæjafjelaga, bank-
anna, fjelaga og einstaklinga, í
árslolc 1923: 67 milj. kr.
En í árslok 1926 náinu þess-
ar skuldir: 52 milj. kr.
Auk þess sem þjóðin hefir
grynt stórkostlega á skuldum
sínum síðastliðin þrjú iirj þá
hefir hún borgað alla þá eigna-
Það er orðið mörgum á-
hyggjuefni, hve dýrar jarðirnar
eru að verða, síðan farið var
að gera umbætur á þeim. Þeg-
ar búið er að fullhýsa jörð, þá
verður hún svo dýr, að óhugs-
andi er að eignalitlir menn geti
eignast hana. Ef jarðeigandi,
sem ekki er því sterkefnaðri,
gerir miklar umbætur á jörð
sinni, getur farið svo, þegar
hann fellur frá, áð ekkert
af börnunum — ef þau eru
mörg — geti eignast jörðina.
Þannig getur það viljað til að
jörðin sje seld úr ættinni, og
það máske kaupstaðarbúa sem
ekki býr á jörðinni, og aldrei
festir neina trygð við hana.
Það er óbætanlegt tjón sem
landbúnaðurinn bíður við það,
að jarðirnar ganga í braski, og
enginn festir neina trygð við
þær. Það er ekki eðlilegt, að
menn geri mikið á þeirri jörð,
sem þeir eru alt af að hugsa
um að selja, því menn fá
venjulega ekki borgaðar að
fullu umbæturnar. Hjer í
Húnavatnssýslu hefur það geng-
ið þannig, að fáar jarðir hafa
verið lengur en 40—50 ár í
aukningu, sem orðið hefir í
landinu á þessum tíma, — skip
hafa verið keypt, hús bygð til
sjávar og sveita, land ræktað
o. s. frv. Það er því óyggjandi
staðregnd, að hagur ríkis og
þjóðar stóð miklum mun betur
við síðustu áramót en þegar í-
haldsstjórnin tók við,
Ilvorki Tíminn njc önnur
andstæðingablöð hafa dirfst að
vjefcngja tölur þær, er hér hef-
ir verið mint á og áður hafa
verið birtar hjer í blaðinu.
En samt hamast J. J. eins
og óður maður á stjórninni fyr-
ir það, að liún hafi sökt landi
og þjóð í skuldir! Og með
hvaða rökum? Með þeim rök-
um aðallega, að hún lagði til
í vetur að stjórninni yrði heim-
I ilað að ábyrgjast 8—9 milj. kr.
reikningslán fyrir Landsbank-
ann.
Tr. Þ., sem er endurskoðun-
armaður bankans, lýsti yfir því
í þinginu i vetur, eftir tihnæl-
um J. Þorl., að hann bæri fult
traust til stjórnar bankans. En j
nú meðan Tr. Þ. er fjarver-
andi, lætur J. J. eins og þjóð-
inni gæti stafað voði af því að
bankanum sje sjeð fyrir nægu
rekstursfje handa atvinnuveg-
unum — og segir að vel geti
farið svo, „að þetta lán verði
fyr en varir uppjetið, orðið
eyðslulán almennings“!
Eins og áður hefir verið tek-
ið fram er hjer ekki um það
að ræða að bankinn hafi tekið
9. milj. kr. lán — heldur hefir
honum verið gert kleift að fá
lánsfje í Ameriku eftir þörfum,
alt að 8—9 milj. kr. Bankinn
liefir enn ekki tekið að láni
nema mjög litin hluta af því
fjc, sem liann má mest fá eft-
ir heimildinni, og cr cklci lík-
legt að lmnn auki þá skuld
sína að mun. Engu að síður
segir J. ,1. að J. Þorl. hafi nú
lagt 90 kr. skuldabagga á
hvern mann í landinu, „jafnt
sömu ætt. Þar sem best er, er
það þannig, að faðirinn hefur
keypt jörðina, og nú býr son-
urinn á henni; og svipað mun
það vera í fleiri sýslum þessa
lands, þó þetta sje auðvitað
töluvert misjafnt.
Mjer finst því vera kominn
tími til þess að við lögleiðum
hjer óðals- og ábúðarrjett í svip
uðu sniði og Norðmenn hafa
haft hjá sjer um lengri tíma.
Hve gamall þessi óðalsrjettur
er í Noregi veit jeg ekki, en
jeg veit að hann er æfagamall,
því að hæði í Noregskonunga-
sögunum og íslendingasögun-
um er talað um ættaróðulin í
Noregi.
í seinni tíð hefur óðalsrjett-
urinn í Noregi verið bundinn
við 20 ár. Hafi faðir og sonur
(að árafjölda samanlögðum)
átt jörðina í 20 ár, þá er óðals-
rjettur á jörðinni, og bóndinn
þá óðalsbóndi, en áður er hann
rjettur og sljettur sjálfs-
eignar bóndi. Sje óðalsrjett-
ur á jörðinni, þá á elsti
sonur við fráfall föðursins
heimtingu á í 20 næstu ár, að
fá jörðina keypta, fyrir lágt
gamalmenni og smábörn í
vöggu“ (hver viknar ekki þeg-
ar hann les þetta!), eða 900 kr.
á hvert 10 manna heimili í
landinu! Og átakanlegar og
alvöruþrungnar hugleiðingar
fylgja þessum upplýsingum:
„Sár þjóðfjelagsins eru nú
þegar orðin svo djúp, að þeir
sem nú hafa náð fullorðins-
aídri hafa ekki annað með æf-
ina að gera en að borga skuld-
ir Magnúsar og Jóns (auðkent
hjer). Ef menn vilja breyta um
stefnu, þá er það vegna barn-
anna, sem nú eru að vaxa upp
í landinu“ o. s. frv.
Óþarft er að bæta frekari
skýringum við þessi skrif J. J.
„Ærulausan lygara og róg-
bera“ kallaði Sigurður Þórðar-
son ha'nn fyrir rúmu ári. Hef-
ir J. J. farið fram síðan?
í hinni söniu grein, og jeg
nú hefi vitnað í, kemst hann
svo að orði í sambandi við
lcosningabaráttu andstæðinga
sinna fyrir 4 árum: „í ofaná-
j lag á þennan málatilbúnað
bættist bardagaaðferðin Hóflaus-
ar blekkingar voru hafðar í
frammi .... Hvort þessar æs-
ingar hafa haft veruleg áhrif á
úrslit kosninganna skal ekki
sagt neitt um hjer. En hitt er
víst, að þær voru framkvæmd-
ar móti betri vitund og í eig-
ingjörnu skyni. Þær báru vott
um mannspillingu á háu stigi,
sem hlaut að hafa eftirköst
fyrir þá sem báru í sjer hinar
lágu hvatir“.
Já, er ekki von að einmitt
þessum manni ofbjóði það,
þegar stjórnmálamenn tala
„ mót betri vitund“ — og það
af s.lágum hvötum"!
„Enginn getur sagt
Jeg verð enn einu sinni að
þreyta lesendur mína með því
að minnast 'á ósannindi J. J.
út af frv. stjórnarinnar um
tekjuskattsbreytingu 1925.
virðingarverð. Jafnframt hefur
hann ábúðarrjett á jörðinni.
Rjettur þessi gengur svo að
erfðum til barna hans, en deyi
hann barnlaus, þá á næsti bróð-
ir að aldri rjettinn, og svo á-
fram meðan bræður endast til,
og þá systurnar ef til eru.
Mjer hefði nú fundist að
þessum álcvæðum Norðinanna
um erfðirnar hefði átt við að
breyta hjer þannig, að tvö elstu
börnin hefðu óðalsrjett á jörð-
inni, ef jörðin hefði svo mikla
stærð og næg hús til þess að
geta verið tvíbýlisjörð. Þó
mætti alls ekki ganga langt í
því, vegna þess að það er á-
reiðanlega varasamt að gera
alla að kotbændum. Bændum
sem vantar alt land til slægna
og beitar. Ef einhver jörð hefði
t. d. 10 ha ræktað land og nægt
af góðu landi til útgræðslu og
beitar, þá gæti hún orðið tví-
býlisjörð ef húsakynni tilljetu
það. Slíkt gæti legið undir mat,
eða að lögin ákvæðu eitthvað
um stærð ræktaða landsins og
dýrleika á húsum — sjerstak-
lega íhúðarhúsum.
Þessi óðalsrjettur í Noregi
hefur haft geysimikla þýðingu
fyrir jarðirnar, og ólíkt meiri
festa orðið yfir þessu öllu.
Það er strax talið sjálfsagt að
Þcssi ósannindi um ,,600 þús.
kr. eftirgjöfina“ eru nú orðin
að þvi rothöggi á landsmála-
Iggarann sjálfan, að hann skal
aldrei biða þess bætur, svo
sannarlega sem til cru menn í
þessu landi, sem gcta fundið til.
heillrar og heitrar andstggðar
á níðinglegu framferði.
Stjórnin vildi fá það ákvæði
lögtekið, að tekjuskattur hluta-
fjelaga yrði á ári hverju mið-
aður við meðaltal af tekjum
þeirra undanfarin þrjú ár.
Þetta er rjettlátt og sjálfsagt á-
kvæði í landi, þar sem alvinnu-
vegir eru áhættusamir og fje-
lögin tapa annað árið, en
græða liitt.
1925 var reiknað út, að ef
meðaltalsregla yrði þá lögleidd,
myndi tekjuskattur hlutafje-
laganna nema 613 þús. kr.
minna en annars yrði fyrir ár-
ið 1924. En með því að stórtekj-
ur þessa mikla aflaárs myndu
hafa orðið tekjustofn fyrir rík-
issjóð árin 1925, 1926 og 1927
— ef meðaltalsreglan hefði ver-
ið lögleidd — þá var sýnt að
megnið af þessum 613 þús.
myndu hafa komið í ríkissjóð
á seinni árunurn tveim, 1926
og 1927.
Þetta vissi ,1. ,1. 1925, því að
þessu er vikið i nefndaráliti
sem hann þá undirskrifaði.
Samt sein áður hefir hann
margendurtekið það síðustu
þrjú ár, að tilgangur stjórnar-
innar með frv. um tekjuskatts-
breytinguna 1925 hafi verið sá,
að gefa nokkrum hlutafjelögum
eftir rúml. 600 þús. kr. af
skatti. Hann minntist aldrei á
það einu orði í blaði sínu að
einn eyrir af þessu fje myndi
hafa komið aftur í ríkissjóð —
og fékst ekki til þess að ræða
málið með rökum.
En nú fyrir skemstu gat
skattstofan, sem upprunalega
reiknaði út þessa 613 þús. kr.
upþhæð, sagt upp á eyri hve
elsti sonurinn taki við jörð-
inni, og af því leiðir, að hann
setur sig inn í alt sem að bús-
rekstrinum lýtur, svo fljótt sem
hægt er, og öll inentun hans
hnigur líka i þá átt, sem bónda
er nauðsynleg. Hann veit að
hann á að taka við ættaróðal-
inu og halda uppi sóma ættar-
innar..
Nú getur farið svo, ef að
systkini eru mörg, að elsti son-
ur geti ekki borgað út hinum
börnunum, ekki síst ef hann
fer strax að búa, og þarf að
kaupa alla búshluti og áhöld,
en þá er honum þó trygður
með lögum ábúðarrjeltur á
jörðinni, og hann getur smátt
og smátt á fyrstu 20 árunum
borgað jörðina, því sje hún
ekki innleyst á 20 árum tapast
óðalsrjetturinn.
Sje nú enn ver ástatt, að
faðirinn, þá hann fellur frá,
skuldi mjög mikið, getur far-
ið svo að selja þurfi jörðina,
en þó getur elsti sonur á
næstu 20 árum heimtað að fá
jörðina fyrir lágt virðingar-
verð, þegar hann hefur eign-
ast svo mikið að hann getur
borgað hana.
Alt þetta stuðlar að því að
jarðirnar haldast í ættunum og
VÖRÐUR
kemur út á laugardögum.
Ritstj órinn :
Kristján Albertson,
Túngötu 18. — Simi: 1961.
AfgreiSslan :
Hverfisgötu 21.
Opin 10—12 árd. — Simi: 1432.
Verð: 8 kr. árg.
Gjalddagi 1. júlí.
mikið af henni myndi hafa
komið síðar í rílcissjóð, ef með-
altalsreglan hefði verið lögleidd.
546 þús. kr. mgndu hafa borg-
ast í ríkissjóðinn árin 1926 og
1927 —- 67 þús. kr. hefði cftir-
gjöfin numið.
Hvernig bregst J. J. nú við
þegar þessar upplýsingar koma
fram?
í næsta blaði Tímans eftir
að Vörður skýrði frá útreikn-
ingi skattstofunnar talar hann
hvað eftir annað, eins og ekk-
ert hafi i skorist, um „600 þús.
kr. eftirgjöfina 1925“, um „600
þús. uppgjafarinálið", um að
Framsókn hafi bjargað „yfir
600 þús. í landssjóð á árinu
1925“ o. s. frv. — en þorir þó
ekki annað en að viðurkenna
jafnframt, í fgrsta sinni í grcin-
um sínum, að „eitthvað“ myndi
hafa komið af þessu fje í rík-
issjóð síðar. Orð hans falla
þannig, og eru eftirtektarverð:
„Vitaskuld mgndi cilthvað
hafa komið inn á næstu árum,
en cnginn getur sagt lwe lítið
það liefði orðið“ (auðkent hjer).
„Enginn getur sagt hve lít-
ið“, — þetta er þá síðasta vörn
mannsins, eftir að skattstofan
er búin að segja upp á evri hve
mikið af þessu fje myndi hafa
komið aftur í ríkissjóð!
„Ærulaus lygari og rógberi“,
— ættu ekki allir menn í þessu
landi, sem hafa nokkra til-
finningu fyrir mun sannleiks
fjölskyldan festir trygð við
jörðina.
Þegar jeg var í Noregi
spurði jeg oft yngri systkinin
hvort þeim fyndist ekki að þau
vera misrjetti beitt með þess-
um óðalsrjetti. Jeg fjeklc und-
antekningarlítið sömu svör.
Þau sögðu sem svo: Einhver
af ættinni á að búa á óðalinu,
og engin ástæða er að vera að
sprengja verðið mjög upp. Við
bökum honum (elsta bróðurn-
um) líka oft mikinn átroðn-
ing. Fjölskyldan kemur þar
vanalega saman á hátíðum og
við öll hátiðleg tækifæri, það er
í rauninni okkar sjálfsagða
heimili, ef við höfum ekki fest
bú annarstaðar. Hitt heyrði
jeg aftur stundum að eitthvert
systkinanna sagði, að elsti
bróðurinn hefði átt að afsala
sjer óðalsrjettinum til einhvers
yngra bróðursins, því hann
væri miklu duglegri bóndi.
Ef við hefðum svipuð lög um
óðalsrjett og Norðmenn, þá
mundi minka þetta skaðlega
los, sem er á eign^rhaldi jarð-
anna. Þá mundu ættirnar taka
meiri trygðum við jarðirnar, og
meira vera hugsað um að gera
jörðunum til góða. Litlar líkur
eru fyrir því, að jörð sem óð-
alsrjettur er á, lendi í braski,
Óðalsrjeítur og ábúðarrjettur.