Heima er bezt - 01.01.1988, Blaðsíða 28

fjórðaparts alls mannkyns, sýnir það greinilegast, mikil-
vægi hrísgrjónanna í matvælaneyslu þjóðanna.
Meira en 90% hrísgrjónauppskeru jarðarinnar fæst í
Asíu, í belti, sem liggur frá Japan vestur í íran og suður í
Indónesíu. Þar er þessi gjöfula planta ræktuð á 320 milljón
ekrum lands. Öll vinna við ræktunina er unnin með hand-
afli, og handtökin eru mörg, sáning, umplöntun ung-
plantna, hreinsun illgresis, uppskera og þresking. Sáning,
meðferð og uppskera á einni ekru hrísgrjónalands, þarfnast
365-800 vinnustunda karls eða konu. I vélvæddum löndum
Ameríku, þar sem tæknin er komin svo langt, að jafnvel
flugvélar eru notaðar við sáningu, tekur þetta 7 klukku-
stundir.
Hrísgrjónasérfræðingurinn Edwin Bingham Copeland
heldur því fram í bók sinni, Hrisgrjón, sem kom út 1924, að
hrísgrjónaræktendur séu mjög friðsamir í öllu sínu fram-
ferði, vegna þess hve fastbundnir þeir séu við hrísgrjóna-
blettina sína. „Engin starfsgrein, sem menn iðka heldur
þeim jafnbundnum við jörðina, og hrísgrjónaræktin og
gerir þá um leið friðsama og íhaldssama.“ Á öðrum stað
segir hann: „Iðnþróun gerir hverri þjóð kleift að lifa af
framleiðsluvörum annarra landa og jafnframt að þróa
meira þéttbýli en nokkur möguleiki er í landbúnaðarlönd-
um. En í allri mannkynssögunni finnast engin merki þess,
að nokkur atvinnugrein leiði til meiri menningar og and-
legs þroska en ræktun hrísgrjónablettsins hefir gert.“
í sumum tungumálum merkir hrísgrjón sama og matur
almennt. Faðir Budda var prins, sem hét Suddodhana, sem
merkir „hrein hrísgrjón“. Japan hefir verið kallað Mizo-
mono, sem þýðir land hinnar miklu hrísgrjónauppskeru.
Hrísgrjón eru ekki sérlega nærandi, um 80% af efni
þeirra eru kolvetni, 12% vatn og 7-8% eggjahvíta eða prótín.
Síðan er einhver óvera af trefjaefni. feiti, steinefnum, thia-
mini, riboflavini og niacini, hin þrjú síðasttöldu efni heyra
til B-fjörefnaflokknum. Þessi fjörefni fara forgörðum þegar
hrísgrjónin eru afhýdd. Heil hrísgrjón eru því betri fæða en
afhýdd, en þau geymast verr, sakir feitinnar, sem er í hýð-
inu. Vegna þessa bæta hrísgrjónamylnur í Ameríku
B-fjörefnum í afhýddu hrísgrjónin. Á Filippseyjum sækjast
bændur eftir hrísgrjónahratinu, svo að unnt er að afhýða
þau fyrir andvirði hratsins.
Enda þótt fullgildar sannanir séu fyrir því, að hvítu
hrísgrjónin ein saman fullnægi ekki næringarþörf manns-
ins, og menn sýkist af fjörefnaskorti, ef ekki er annars neytt,
kjósa menn þau heldur til matar en brúnu grjónin, sem eru
með hýðinu, og meira að segja er stráð yfir hvítu grjónin
hvítu dufti til að gera þau enn lystilegri útlits. Japanir
hinsvegar bönnuðu neyslu afhýddra hrísgrjóna í síðari
heimsstyrjöldinni, til að forðast sjúkdóma af fjörefnaskorti.
Skortur á thiamini í afhýddum grjónum veldur sjúkdómn-
um Beri-beri, sem óhjákvæmilega kemur fram ef afhýdd
grjón eru aðaluppistaða fæðisins. A hinn bóginn varnar
hrísgrjónaát ýmsu ofnæmi, og skiptir hýðið þá engu máli.
Japanir hafa ráðlagt hrísgrjónaát við æðakölkun. þreytu og
bræðiköstum og einkum þó til að mýkja vöðva fjölleika-
manna fyrir sýningar. Kínverskir læknar fyrr á tímum
græddu sár með ösku úr hrísgrjónastönglum og læknuðu
gylliniæð með hrísmélskökum steiktum í úlfaldafloti. Þar
sem svo margir læknar hafa staðhæft lækningamátt hris-
grjónanna, mætti það furða kallast, ef engir hefðu mótmælt
þeim.
Vinnuþrælkun hrísræktarmannanna hefir oft verið
harðlega gagnrýnd. Um 1880 sagði mexikanskur læknir, að
gefa bæri réttum yfirvöldum rétt til að banna hina hefð-
bundnu vinnuaðferð við ræktunina og dæma hana sem
sjálfsmorðstilraun, saga hrísgrjónaræktunarinnar væri
blóði drifin og sýndi, að 16 hektólítrar af hrísgrjónum kosti
eitt mannslíf.
Sá kvittur kom upp, að holdsveiki mætti rekja til hinnar
fúlu leðju, sem hrísgrjónaræktarfólkið stóð í dag eftir dag.
Þetta var talið næstum fullvíst á Spáni, og gekk það svo
langt, að með konunglegri tilskipan 1860 var bannað að
rækta hrísgrjón, nema í trjálausum mýrafenjum, sem
vindar næddu tálmunarlaust yfir og ekki nær mannabú-
stöðum en í 1500 m fjarlægð og helst fjær. Þegar slíkum
skoðunum var haldið fram var næsta eðlilegt, að læknar
tækju að kanna, hvort nokkurt samhengi væri milli holds-
veiki og hrísgrjónaræktar og raunar fleiri sjúkdóma.
Margir læknar urðu dálítið undrandi, en E. B. Copeland
hrósaði sigri, þegar það kom í ljós, að dánartíðni mýrar-
köldu reyndist drjúgum lægri á hrísgrjónasvæðunum en
utan þeirra. Af því drógu menn þá ályktun, að moskító-
flugan sem ber sýkilinn milli manna forðaðist hrísgrjóna-
akrana. Kom það og í Ijós síðar við nánari rannsókn. að
moskítóflugur, sem dreift var yfir hrísgrjónaekrur í Kali-
fomíu, dóu flestar, áður en þær kæmust til fulls þroska.
Engu að síður heyrist því haldið enn fram, aðallega þó af
lítt menntu fólki, að hrísgrjónaræktinni fylgi beinlínis
ýmsir kvillar svo sem taugaköst, lungnabólga, miltis- og
lifrarsjúkdómar og alls konar útbrot á hörundi. En hvað
sem því líður er sennilegt, að það sé ekki heilsusamlegt að
standa allan daginn í vatni og leðju eins og hrísgrjóna-
ræktarfólkið verður að gera. Hrísgrjónabóndi i Georgíu
fullyrti endur fyrir löngu, að negrar væru ónæmari fyrir
hitasótt en hvítir menn, og amerískur læknir hvatti Japani
til að flytja inn verkafólk frá Georgíu. Japanir létu sér fátt
um finnast, ef til vill vegna þess að þeir voru hvorki hvítir
né svartir. í Japan var það trú manna að hrísgrjónabrenni-
vínið væri varnarráð gegn þurrkum. Var því beitt á furðu
einkennilegan hátt. Þegar þurrkar ógnuðu uppskerunni var
tekið til þess ráðs að færa guðunum fórnir til þess þeir létu
koma regn. Var þá aðalpresturinn fylltur af brennivíni og
honum svo hent út í vatn, ef hann kom upp, var hellt i hann
nýjum skammti og honum kastað aftur í vatnið. Þessu var
haldið áfram, uns hann kom ekki framar sjálfkrafa upp á
yfirborðið. Þótti það vera tákn þess, að guðirnir hefðu heyrt
bænir bændanna. Stundum var presturinn þá dreginn upp
úr vatninu með lífsmarki.
Hrísgrjónin geta verið ýmislega lit. Til eru svört grjón,
önnur eru purpurarauð, þau telja Burmabúar öðrum
grjónum betri til að brugga úr þeim bjór og brennivín.
Rauð hrísgrjón eru öðrum grjónum auðugri af prótíni og
eru þau mjög eftirsótt í Malasíu, íran og norður Ghana, en
annars staðar forðast menn þau vegna litarins. Goðsaga
24 Heima er bezt