Nýtt land - 18.05.1940, Blaðsíða 2

Laugardaginn 18. maí 1940..
NÝTT LAND
Brezkar hervarnir á
íslandi og hlutleysið
Eítir Héðin Valdimarsson.
Breska lierliðið
0» íslendingar.
Okkur Islendingum er dvöl
brezkra hermanna hér á landi ó-
geSfelld. Þetta er eSlilegt. Þeir
koma hér sem óboönir gestir.
Margir efast um, aö tilefni komu
þeirra sé þaö, sem upp hefur veriö
látiö: hætta á þýzkri innrás. Eg
er ekki í tölu þeirra, sem efast um,
aö slík innrás hafi veriö hugsan-
leg og jafnvel líkleg, ef eitthvert
tækifæri bauðst. Dæmi nágranna
okkar staðfesta þaö. Mér er þaö
líka fullkunnugt, aö þeir, sem hæst
mótmæla þessu núna, fornir banda-
menn mínir og samherjar, komm-
únistarnir, trúöu þessu staöfast-
lega, þangaö til vináttan hófst
með Nazistunum og Sovét. Þegar
Súdetadeilan stóð hæst, rétt fyrir
Múnchen-fundinn, fót eg sam-
kværnt afar eindreginni ósk Brynj-
ólfs Bjarnasonar á fund Eysteins
Jónssonar og skýröi honum frá
því, að Brynjólfur teldi sig hafa
ákveönar heimildir fyrir því, að
þýzkir og íslenzkir Nazistar væru
að undirbúa uppreisn hér í Reykja-
vík. Einar Oigeirsson hefur oft
haft mikil tíðindi aö segja af
vopnabirgöum Þjóðverja hér. Öll-
um er minnisstætt, að hann heimt-
aði, að kallað væri á vernd Eng-
lands, er Emden var á leið hingað.
Seinast í upphafi þessa stríðs, rétt
áður en Þjóðviljinn áttaði sig til
fulls á sinni siöustu stöðu i heim-
inum, varaði hann strengilega við
samtökum þýzkra manna jhér í
bænum.
Það hefur fengiö margíalda
s'taðfestingu, að þessi ótti komm-
únista viö þýzka innrás, líka hér,
hafði viö mjög mikil rök aö styöj-
ast. Þau rök voru miklu meiri
orðin nú en nokkru sinni fyrr. Hér
var oröiö margt æföra þýzkra her-
manna í bænum. Vegna hins nýja
vinfengis nazismans og kommún-
ismans, stafaði kommúnistunum
sérstaklega minni hætta af þvílíkri
uppreisn en fyrr. En öllum öðr-
um Islendingum stafaöi af henni
því meiri hætta, því að ekki verð-
ur annað ráðið af framkomu kom-
múnista nú, en að þeir mundu, ef
slík uppreisn væri gerð, hiklaust
ganga í lið með nazistunum. Menn
skulu líta í Þjóð viljann og athuga
það með sjálfum sér, hvort þeir
eru læsir!
Þessi hætta réttlætir þó ekki
innrás Breta frá sjónarmiði okkar
Islendinga, því að við vildum mæta
henni sjálfir. Ef okkur brast skiln-
ing á því að meta, hve mikil hún
var og gerðum ekki nægilega ráð-
stöfun til að mæta henni, voru það
. okkar fulltrúar og ráðamenn, sem
báru ábyrgð á því. Innrás Breta
er því algerlega gerð samkvæmt
þeirra sjónarmiðum og á þeirra á-
byrgð, og ef við verðum að gjalda
fyrir hana, þá höfum við afdrátt-
arlausan siðferðilegan rétt til að
kalla þá til reikningsskapar fyrir.
'Hitt er annað mál, hversu mik-
ið vald við höfum til þess. En þess
verðum við vandlega að gæta, að
okkar eina vald er siðferðilegt og
menningarlegt vald okkar. Það
vald megum viö sizt af öllu rýra.
Þar veröum við að gæta okkar
vandlega að spilla engu fyrir okk-
ur. En við megum heldur ekki hika
við að beita því vopni á réttum
tíma og á réttan hátt.
Skilyrðislaus og skýlaus yfir-
lýsing Breta, að þeir muni ekki
halda hér hervörð stundu lengur
en brýn hernaðarnauðsyn krefur,
styrkir að miklum mun okkar sið-
ferðilega vald gagnvart þeim. En
við verðum þá um leið að vera
minnugir þess, að við megum ekk-
ert það gera, sem getur ’ réttlætt
það, að þeir standi ekki eins hik-
laust við þá yfirlýsingu og þeir
hafa gefið hana.
Eins og Bretar bera einir ábyrgð
á hervörnunum hér, þá berum við
Islendingar enn ábyrgð á allri
framkomu okkar og ekki sizt
framkomu okkar gagnvart þeim.
Sú ábyrgð er svo þung, að þar
liggur við sjálfstæði okkar um
langa framtíð, líf okkar sem þjóð-
ar. Eins og málum er komið, eig-
um við að þola hervarnir Breta
I gegnum alla sjálfstæðisbarátt-
una fram að 1918 létu stjórnmála-
mennirnir íslenzku sér nægja að
byggja tilveru sjálfstæðs og full-
valda Islands á þeirri trú, að eng-
inn mundi ásælast það, að Dönum
slepptum, ef alþingi lýsir yfir æ-
varandi hlutleysi landsins, aö það
væri vopnlaust og hefði hvorki
her né flota. Meö fullveldinu 191S
var slík yfirlýsing gefin öllum
heiminum til vitundar. Þótti þá
flestum svo komið, að ekki ein-
ungis væri óhætt og sjálfsagt að
skilja við Danmörku, þegar hægt
væri, enda var sambandið milli Is-
lands og Danmerkur raunverulega
að litlu gagni fyrir bæði löndin,
en gat orðið stórhættulegt fyrir Is-
land, eins og sýnt hefir sig við
valdanám Þjóðverja yfir Dan-
mörku, — heldur jafnvel láta ís-
lenzka ríkið standa algerlega sam-
bands- og samningalaust um ör-
yggi við aðrar þjóðir, en treysta á
smæðina, fjarlægðina frá Norður-
álfu og hlutleysisyfirlýsinguna.
Það er fyrst í Nýju landi, sem
tekið hefur verið til umræðu að
hlutleysisyfirlýsingin frá 1918 sé
enginn grundvöllur sem treyst-
andi sé á, ekkert öryggi fyrir
sjálfstæði þjóðarinnar, né heldur
smæðin eða fjarlægðin þegar Island
geti haft hernaðarlega eða aðra
þýðingu fyrir stórveldin, eftir allt
það, sem framsókn nazismans og
einræðisrikjanna sýni. Islenzka
þjóðin veröi eins og aðrar smá-
þjóðir að, gera sér grein fyrir
hvorum málstaðnum hún fylgi í
þeim miklu heimsdeilum, sem
stríðið stendur um, og hvor sigri
sé henni hagkvæmara. En það
munu 99% Islendinga vera
sammála um, að enginn vafi sé á
að við fylgjum lýðræðisríkjunum
að málum og undir sigri þeirra sé
sjálfstæöi og hamingja íslenzku
þjóðarinnar komin. En þá verði
íslenzka þjóðin aö afla sér hins
vantandi öryggis fyrir sjálfstæði
sinu með því að ná nægum ör-
yggis- og bandalagssamningum
við Bretaveldi og helzt líka
Bandaríkin fyrir því að hún geti
hér eins og illa nauðsyn sjálfra
þeirra, meðan þeir heyja stríð upp
á líf og dauða við nazismann, sem
er okkar fjandi um leið og þeirra.
En þó að við óskum þeim einlæg-
lega sigurs í því stríði, þá eigum
við að láta þá skilja það, að Jjeir
eru hér aðeins gestir og J^aö jafn-
vel óboðnir gestir. Við eigum alls
ekki að þola þeim nein afskipti af
neinum öðrum málum en þeirra
eigin hervörnum. Við eigum að
gera skilyrðislausa kröfu til þess,
að J}eim hervörnum sé lokið um
leið og stríðinu lýkur og minna þá
strengilega á þau loforð, sem þeir
hafa sjálfir gefið.
En svo eigum við líka að meta
]?að, sem vel er um þeirra fram-
komu og gjalda með góöri fram-
komu sjálfra okkar. Við eigum
meðal annars að sýna J)að, að við
kunnum að nota okkur skoðana-
frelsi og málfrelsi eins og menn,
en að við notum það ekki eins og
sjálfsníöingar á éinn hátt eður
neinn. Við skulum vera minnugir
þess, að einmitt þar gefst okkur
nú kostur þess, að sýna það öllum
heimi og Bretum sérstaklega, að
okkar sjálfstæðisþrá, okkar sjálf-
stæðiskröfur, okkar sjálfstyðisba
átta er ekki eldur sem brennur í
þurru limi, heldur eldur, sem í
eikistokkinn er lagður. Hann er
ekki eldur stundaræsinga, heldur
sá eldur, sem lifir 0g varir kyn-
slóð eftir kynslóð.
Arnór Sigurjónsson.
veriö sjálfstæð og lifað menning-
arlífi sínu, ná Jjví öryggi, sem
hlutleysisyfirlýsingin einhliða ald-
rei gæti veitt.
Almenningur mundi sennilega
hafa skiliö Jietta áöur en skall í
tönnunum, ef öll hin pólitísku
blööin hefðu ekki verið sammála
um, að einmitt hlutleysisyfirlýs-
ingin væri það eina öryggi, sem
til væri, á sama tíma sem einræð-
isrákin svældu undir sig hverja
einstaka hlutlausu })jóðina eftir
aðra, allt undir forustu Þýzka-
lands, og fyrst Jiær sem næst voru
eða veikastar fyrir. En nú er þetta
loks allt orðið augljóst mál.
Eftir að sambandsgrundvöllur-
inn milli Islands og Danmerkur
hrundi með innrás Þjóðverja og
valdatöku yfir Danmörku, og al-
þingi gaf út 10. apríl yfirlýsing-
arnar um endurheimt æösta valds
Jijóðarinnar, utanríkismála hennar
og konungsvalds, í hendur henn-
ar sjálfrar, þá var þrátt fyrir al-
menna samúð með Dönum í Jireng-
ingum þeirra, almenn ánægja yfir
því, að Island hefði getað safnaö
í sínar hendur völdum um öll sín
mál á þessum tíma; „að svo
stöddu“ var það orðað, en flest-
allir munu hafa verið sammála um
að pólitískt samband við Dani
skyldi ekki aftur upp taka. En
þrátt fyrir þessa ánægju yfir upp-
fyllingu sjálfstæðisdraumanna, var
allmikill geigur í fjölda manna út
af öryggi landsins, sem stóð á
hálmstrái: hlutleysisyfirlýsing-
unni og afsölun á eigin beitingu
herafla á Islandi og í landhelgi
þess, en með mótmælin ein að
vopni gegn ásælni.
Aðfarir einræðisríkjanna sýndu
æ betur og betur fyllstu samvinnu
þeirra i milli, er stefndi að heims-
yfirráðum, fyrst með mnlimun og
valdaráni yfir smájíjóðunum og
síðar lokahríð við lýræðisríkin
miklu. Allt bendir til, að um Jietta
séu fastir samningar, sem full-
gerðir hafi verið, er Þýzkaland
og Rússland gerðu með sér griða-
sanmingana og samkv. þeim fylgi
Island Danmörku undir hramm
nazismans, ef einræðisríkin ráða
friðarkostunum, en gegn Jjessum
ríkjum hefur hingað til ekkert
dugað nema mátturinn. Hvorki
hlutleysisyfirlýsingar né griöalof-
orð hafa dugað.
Eítir að Þjóðverjar lögöu undir
sig með báli og brandi suður- og
vestur-Noreg mátti búast við því
hevnær sem var, aö einn næsti á-
fangastaður þeirra gæti orðið Is-
land, til árásar aftan aö Englandi
ogtil að opnaAtlantshafið. A Jress-
ari flugöld er fjarlægðin frá Nor-
egi til Islands ekki einhlít til aö
bægja frá landinu heimsókn her-
mannasveitar, sem gæti búið um
sig með aðstoð kafbáta í varnar-
lausu landi, og þó að Bretar hefðu
lofað aðstoð, gat það orðið erfitt
og dýrt að koma henni við eftir á,
eins og sýndi sig í Noregi. Þá
hefðu Islendingar átt yfir höfði sér
heimsstyrjöldina og lenda þó
lengi undir nazistisku stjórnarfari,
sem enginn virðist nú óska eftir
nema lærisveinar Jósefs Stalins.
Ríkisstjórnin hafði ekki í sínum
höndum neitt landvarnalið til að
aftra slíkri tiltölulega fámennri
innrás eða upphlaupi þýzkra naz-
ista í landinu með aðstoð Kuusin-
ens og Quislings samherja, held-
ru mundi hafa orðið að láta sér
nægja að mótmæla. Með allt þetta
öryggisleysi Jjjóðarinnar fyrir
augum 1 var þess ótrúlega
vænst, að hin nýja utanríkismála-
stjórn gæti skjótlega borgið þess-
.uin málum í höfn, sem ekki var
þó auðvelt, þar sem ríkisstjórnin
gat ekki fengið sig til að semja
við Breta né Bandaríkin um Jná
hernaðarlegu vernd, sem landið
hafði ekki, en þurfti að fá, og
taldi slíka vernd eða aðstoð jafn-
vel sjálfstæðisskerðingu, Jdó að Is-
lendingar óskuðu hennar sjálfir,
en lagði allt sitt traust á hlutleysi
og hervarnaleysi.
Nú er svo komið, að inn í landið
er kominn brezkur herafli, en ekki
Jjýzkur, að því er sagt er landinu
til varnar' frá 10. maí s.l. Bretar
telja þetta hafa verið nauðsynlegt,
til að Þjóðverjar næðu ekki yfir-
ráðum yfir landinu, bæði vegna ís-
lenzku þjóðarinnar sjálfrar og
vegna heimsstríðins, en ís-
land mundi hafa hernaðarlega
þýðingu í því fyrir Þýzka-
land gagnvart Bretlandi og Vest-
urheimi. Bretar hafa því tekið að
sér hermál Islendinga, sem við
höfum afsalað okkur sjálfir, og
það þrátt fyrir öll mótmæli okkar
gegn þessari nýju hermálastjórn
hér á landi. Því er ekki að neita,
að Jætta tiltæki brezku stjórnarinn-
ar er að sjálfsögðu skerðing á
hlutleysi og fullveldi íslenzku
þjóðarinnar, er Bretar taka sér
vald til að fara með landvarnir
fyrir Islendinga að þeim forn-
spurðum. Annað mál er að Bretar
hafa svo skammt gengið í þessum
málum, sem hægt virðist með [)vi
að ætla sér samt að hafa hén her-
varnir. Þeir greiða fullt verð fyr-
ir allt, sem Jjeir fá keypt eða leigt,
skipta sér ekkert af stjórn lands
né bæjar og hafa lofað að hverfa
aftur, ]>cgar er friður kemst á.
Hér er því á engan hátt hægt að
tala um venjulegt hernám, og næg-
ir að bera saman ástand Danmerk-
ur, sem ])ó hafði eigið landvarna-
lið en viö ekkert. En framkoma
brezka hersins og brezku stjórn-
arinpar mun bezt í framvæmd sýna
hver tilgangurinn er og hvort, eins
og við væntum, í okkar garð ríki
vinsemd ein. Framtíðin ein mun
einnig sýna það, hvorj; þetta ör-
yggi, sem Bretar telja sig nú vilja
gefa okkur með setuliði Jaessu til
varnar nazistískri árás, sé nægi-
legt, en hinu getum við ekki mót-
mælt, að fyrir höfðum við ekki
neitt og um annað hernaðarlegt
öryggi er ekki að ræða.
Þessir síðustu atburðir, sem
gerðust sama dag sem þýzki her-
inn réðist inn í Holland, Belgíu og
Luxembourg, hafa sýnt íslenzku
þjóðinni á óvéfengjanlegan hátt
hvaða hættur geta steðjað að sjálf-
stæði hennar utan að, hversu ó-
verjandi er með öllu að ætla sér
í framtíðinni að byggja sjálfstæði
landsins á ekki meira öryggi en
sdmbandi við Danmörku eða ein-
hliða hlutleysisyfirlýsingu og her-
varnaleysi. Við sjáum Iíka glögg-
lega hvaðan okkur er helzt aðstoð-
ar að vænta, er mest á liggur og
hverjum við eigum mest undir um
viðskipti og vinsemd. Helmingur
af utanríkisviðskiptum Islands
verður að færast yfir til lýðræð-
isríkjanna aðallega, Englands og
Vesturheims, frá Eystrasalti og
Norðurlandaþjóðum. — Reynslan
mun fljótt sýna okkur hvort Bret-
ar láti okkur í té Jnað hagkvæma
viðskiptasamninga, að bætt'geti úr
missi þessara gömlu viðskipta-
sambanda. Við höfum að vísu ekki
nema að tiltölulega litlu leyti á-
hrif á örlög okkar eigin þjóðar,
sem er undir úrslitum heimsstyrj-
aldarinnar komin. Verði einræðis-
ríkin ofan á, þá mun pólitísk drep-
sótt sennilega ganga yfir ísland
eins og önnur lönd Norðurálfu,
hinn nýi svarti dauði.
Við getum J)ó athugað nú
heimsafstöðu þjóðar okkar og
hvernig hennar málum gæti í
framtíðinni verið skipað, þannig
að hún héldi sjálfstæði sínu og
hefði jafnframt J)aö öryggi um
gæzlu þess, sem hún hefur ekki
haft. Er rétt í því sambandi að at-
huga að brezka herliðið er enn
ekki meira en það, sem Islending-
ar sjálfir gætu látið í té til bráða-
birgðavarna í landinu, ef þeir
hefðu sín eigin herrnál, en ættu
hjálp vísa. En hvernig svo
sem atburðanna rás verður,
og hvernig svo sem málum þjóð-
ar okkar verður skipað, þá mun-
um að vera sammála um, að gera
þá ófrávíkjanlegu kröfu, að halda
fast við okkar forna arf: lýðræðið
og persónufrelsið, að við eigum
einir heimili á þessum hólma og
viljum einir afráða um oklcar eig-
in forlög, án nokkurrar íhlutunar
þar um frá erlendu valdi.
Mótmæli íslenzku ríkis-
stjðrnarinnar gegn taer-
námi Breta og svar
sendiherra þeirra.
Ríkisstjórnin afhenti sendiherra
Breta hér, Mr. Howard Smith, svo-
hljóðandi mótmæli daginn, sem Bret-
ar settu hér her á land:
Reykjavík, 10. mai 1940.
Herra sendiherra.
Út af atburðum þeim, sem gerÖ-
ust snemma í morgun, hernámi
Reykjavíkur, er hlutleysi Islands
var freklega brotið og sjálfstæði
Jiess skert, verður íslenzka ríkis-
stjórnin að visa til þess, að þann ix.
apríl síðastl. tilkynti hún bresku rik-
isstjórninni formlega, fyrir milli-
göngu hennar hér á landi, afstöðu
íslenzku ríkisstjórnarinnar til til-
iögu hennar um að veita íslandi
hernaðarvernd, og samkvæmt þvi
mótmælir íslenzka ríkisstjórnin
kröftuglega ofbeldi J>ví, sem hinn
brezki herafli hefur framið.
Þess er að sjálfsögðu vænzt, að
bætt verði að fullu tjón og skaði,
sem leiðir af Jiessu broti á lögleg-
um réttindum Islands sem frjáls og
fullvalda hlutlauss rikis.
Kveðjuorð.
16. j). m. afhenti sendiherrann rík-
isstjórninni svohljóðandi svar við
mótmælunum og hefir einnig beðið
blöðin að birta það:
Breska sendiherraskrifstofan,
Reykjavík. —
16. maí 1940.
(Ávarp). —
Eg hefi þann heiður að tilkynna.
yður, herra ráðherra, að eg hefi
fengið fyrirskipanir frá utanríkis-
málaráðherra Hans Hátignar, unv
að senda yður eftirfarandi svar við
mótmælabréfi því, sem þér stíluð-
uð til mín 10. maí síðastliðinn.
Stjórn Hans Hátignar í Stóra-
Bretlandi hefir tekið til meðferðar
mótmæli J)au, sem íslenska ríkis-
stjórnin hefir álitið rét að bera fram
út af landsetningu brezks herafla á
íslandi 10. maí síðastliðinn. Brezka
ríkisstjórnin vill um leið minna á
það, að brezki aðalræðismaðurinn í
Reykjavík hafði fyrir hennar hönd
tilkynt íslenzku ríkisstjórninni 9.
april, að í augurn brezku rikisstjórn-
arinnar væri staða Islands orðin
mjög tvísýn, vegna aðgerða Þjóð-
verja í Danmörku og Noregi, að
brezka stjórnin væri ákveðin í að
koma í veg fyrir að ísland yrði fyr-
ir sömu örlögum og Danmörk, og
að hún myndi gera hverjar þær ráð-
stafanir, sem nauðsynlegar væru í
þeim tilgangi. Aðgerðir þýzku rík-