Frón - 30.11.1918, Blaðsíða 6

178
FRÓN
Á varp.
fteyðin er mikil hér í hæ. En vér trúum eigi öðru,
en að hfdlpfýsi manna sé enn meiri.
Fyrir þvi höfum vér undirritaðir gengið saman í
nepid til þess að safna fé til að bæta úr fjárhagsböli
þvi, sem influensusöttin hefir valdið í bænum. Vér tök-
um allir við framlögum og blöðin vœntanlega lika.
Góðar konur og góðir menn, ungir og gamlir, af
öllum stéttum, allir sem aflögufærir eruð, leggið fram
skerf yðar, smáan og stóran, hver eftir beztu getu.
s&œfið þaé 6öí sam Bæft veréur!
Lárus Bjarnason
prófessor
Ágúst Jósetsson
bæjarfulltrúi
Bríet Bjarnhéðinsdóttir
bæjarfutltrúi
Vilbjálmur Finsen
ritstjóri
Guðleifur Hjörleífsson
sjóm.
Guðrún Lárusdóttir
frú
Jóhann Þorkelsson
prestur
Thor Jensen
kaupm.
Jónína Jónatansdóttir
frú i
María Pétursdóttir
frú
Ólafur Ólafsson
prestur
Th. Thorsteinsson
kaudm.
Jes Zimsen
kaupm.
Þorv. Þorvarðsson
prentsm.stj.
Guðm. Guðmundsson
ritstj.
Jón Þorláksson
verkfr.
Reykjavik 21. nóv. 1918.
Jón Hermannsson Ólafur Lárusson
lögreglustjóri s. borgarstjóri
Bjarni Jónsson Guðrún Briem
prestur yfird.frú
Elías Stefánsson J. Fenger
útgerðarm.
Garðar Gíslason
kaupm. ^
Guðm. Ásbjörnsson
kaupm.
Hjalti Jónsson
skipstj.
Jóhannes Sigtússon
kennari
kaupm
Gísli Finsson
járnsm.
Guðm. Magnússon
prófessor
Inga L. Lárusdóttir
frk.
Jón Baldvinsson
bæjarfulltrúi
Jón Ólafsson Jón Hj. Sigurðsson
skipstj. læknir
Kristín Símonarson Magnús Benjamínss.
frú úrsm.
Jakob Möller Ólafur Björnsson
ritstj. ritstj.
Samúel Ólafsson Sighvatur Bjarnason
söðlasm. bankastj.
Tryggvi Þórhallsson Axel Tulinius
ritstj. yíird.lm.
Geir Zoega Þorst. Gíslason
kaupm. ritstj.
Grímúlfur Ólafsson Jakob Jóh. Smári
ritstj. ritstj.
Kr. V. Guðmundsson Ólafur Friðriksson
verkstj.
Jörundur Brynjólfsson
bæjarfulltrúi
Jóh. Jóhannesson
bæjarfógeti.
ritstj.
Bened. Sveinsson
bankastj.
fara, en sú kunnátta hefir stund-
um reynst ófullkomin.
Nú fær landið sjálístæði og
fána og nu er það okkai; að sýna,
að við kunnum með hvorttveggja
að fara. Sjómennirnir islenzku
mega ekki láta erlenda sjómenn,
sem horfa á siglingar þeirra og
framkvæmdir hlæja að sér eða
gefa þeim ástæðu til að setja sig
á bekk með skrælingjaþjóðum,
ekki heldur þeir sem á landi eru.
Geti sjómennirnir ekki sjálfir af-
numið þennan glannalega far-
þegaflutning, þá ættu þó þeir,
sem horfa á aðfarirnar úr landi
að geta kært slíkt og yfirvöld
samkvæmt lögum stöðvað ofhlað-
inn bát eða skip og dregið úr
tölu farþega séu þeir of margir.
Þetta er gert annarsstaðar, þar
sem slíkt kemur fyrir, og er það
hvervetna álitið man'núðarverk.
Það er hart að horfa á bát,
segjum 30 ton að stærð, leggja
suður eða norður fyrir land á
vetrardegi seglalítinn, með lítinn
bát á þitfari, vitlausan kompás
en 20—30 farþega og mega ekk-
ert um það segja, vita af engum,
sem vald hefir til að hindra fífl-
dirfskuna, því hverjum skynbær-
um manni mun þó detta í hug
þegar hann horfir á slíkt: »hverjir
af hópnum verða nú látnir verða
eftir, ef planki bilar eða annað
og grípa verður til jullunnar, þvi
ekki ber hún alla«?
Rvík 5. nóv. 1918.
Sveinbjörn Egilsson.
Trú, vísindi og listir
í ógöngum.
Eftir Mrs. Annie Besant.
Mönnum er nú tarið að leið-
ast »þóf þetta« út af smámunum
einum í trúarefnum og vilja eltki
tefla liinu siðferðilega uppeldi
komandi kynslóða i hættu þeirra
vegna. Eins og áður er á minst,
var mál þetta rætt á fundinum,
sem eg gat um. Og í þessu sama
hefti Hibbert Journal’s, er rneðal
annars stutt grein um fundinn
og afstöðu siðfræðinnar gagnvárt
trúnni. Greinarhöfundurinn minn-
ist á snjalla ræðu, sem hafi verið
flutt þar. Ræðumaðurinn hafði
haldið þvi fast fram »að um leið
og menn innrættu börnum sín-
um vii'ðingu fyrir trúarhugmynd-
íunum . . . æltu þeir og að kenna
þeim, að aðalguðstignun væri í
því fólgin að gera skyldu sina,
eftir því sem samvizka þeirra og
skynsemi byði«. Nú, eg geri ráð
fyrir, að allur þorri manna mundi
fallast á þessa skoðun, sérstak-
lega nú á vorum tímum. Og þó
er gildi hennar eða »gildisleysi«
að öllu leyti komið undir þessu
tvennu: »samvizku« og »skyn-
semi«. Þar sem samvizkan er
ekki vöknuð getum vér varla
búist við, að hún leiði menn og
konur til góðrar breytni. Reglu-
jeg samvizkusemi er í raun og
veru grundvöllur allrar ríkis eða
stjórnarskipunar. En sofandi sam-
vizka getur leitt menn tif þess að
drýgja hvern glæp sem vera skal.
Villitrúardómendurnir fóru svo
sem eftir því, sem samvizkan
sagði þeim, er þeir strengdu villi-
trúarmennina á kvalabekkinn eða
köstuðu þeipi á bálið. Og það
vantaði ekki að hann Vjjhjálmur
Laud færi eftir þvi, sem sam-
vizkan sagði honum, er hann of-
sótti, píndi og limlesti Púritanana,
sökum þess að þeir vildu ekki
lúta honum. Samvizkan hefir
komið mönnum til þess að drýgja
hina hræðilegustu glæpi, bæði
gegn einstökum mönnum og heil-
um þjóðum. Samvizkan verður
að hafa náð nokkrum þroska,
áður en hún getur orðið mönn-
um óbrigðult leiðarljós. Sama er
að segja um skynsemina. Ef skyn-
semin hefir tekið miklum þroska,
er orðin æfð og heilbrigð, getið
þér æfmlega farið eftir því sem
hún segir. En þeir menn sem
hafa aldrei tamið sér að hugsa
rökrétt, og vita, naumast hvað
rétl hugsun er, þeir hafa i sjálfu
sér enga skynsemi sem skynsemi
getur heitið. Það er ekki nóg að
þér hvetjið menn til þess að fara
eftir því, sem samvizkan og skyn-
semin segir þeim, nema því að
að eins að þér leggið rækt við
skynsemi þeirra og vekið sam-
vizkuna.
En hvernig má það verða? Á
liðnum öldum hefir trúin gert
það að miklu leyti. En ætli sam-
félagið hafi nú ráð á því að taka
það starf af trúnni? Auðvitað
verða talsmenn trúarinnar að
fara varlega. Til dæmis héfir
biskupinn i Tasmanía gerst svo
djarfur að vekja athygli stéttar-
bræðra sinna í Bretaveldi á því
að það sé ekki vandalaust að
kenna hinni uppvaxandi kynslóð
siðfræði á trúargrundvelli. Hann
segir berum orðum að Gamla-
testamentið sé ekki alt spjaldanna
á milli vel til þess fallið að inn-
ræta kristnum börnum siðgæði.
Og hann spyr hvort vér eigum í
raun og veru að kenna siðíræði
Gamla-testamentisins. Og hann
svarar sér sjálfum neitandi. Auð-
vitað tekur hann það fram að í
þessari fornu trúarbók sé margt
og mikið gott og fagurt og geti
hvatt menn til siðgæðis. En samt
sem áður má ekki taka siðfræð-
iskenningar Gamla-testamentisins
holt og bolt, heldur vinsa það úr
sem bezt er og göfugast. Og hann
álítur að Gamla-testamentið sé
yfirleitt ekki vel til þess fallið að
nota það við barnauppfræðslu.
Og vér skulum svo gera ráð fyrir
að flestir hugsandi menn kannist
við að fara verði varlega, er kenna
á börnum siðfræði trúarritanna;
en þar með er þó ekki þeirri
spurningu svarað hvort vér eig-
um að kenna böi'num siðfræði
sem er bygð á trúarlegum grund-
velli. Er það hugsanlegt að við
getum innrætt hinni uppvaxandi
kynslóð sérstakar dygðir, án þess
að hafa hliðsjón eða styrk af
trúnni? Eg á auðvitað ekki við
þá kosti sem mest rækt er lögð
við nú á þessum samkepnis og
baráttu tímum. Þér getið innrætt
börnum yðar hyggni, iðni og var-
færni. Þér getið kent þeim að
hafa úti allar ldær, til þess að
afla sér fjár og reyna að sjá sér
og sínum borgið. Allar þessar
»dygðir«, ef dygðir skyldi kalla,
mætti reisa á hagsmunagrund-
velli. En eins og sagt var í merkri
ritgerð um »Framtíðar samvizku-
semi þjóðfélagsins« ekki alls fyrir
löngu, þá »eru ýmsar fornar
dygðir eins og komnar úr »móð«
og taldar til ókosta eða lasta.
Hver sá maður sein vill heldur
þola en stríða er nú skoðaður
sem heigull. Auðsveipni er nú
helzt til alment kölluð roluhátt-
ur; að bera engar áhyggjur fyrir
morgundeginum er álitið ófor-
sjálni, og þeir menn, sem vilja
snúa bakinu við heiminum eru
af öllum þorra manna skoðaðir
sem sérvitringar eða trúarvinglar«.
Og þetta er nú hverju orði sann-
ara, því svona er nú almennings-
álitið orðið breytt í þessum efn-
um. En hvernig ættum vér að
fara að því að innræta mönnum
ýmsar þær dygðir sem alt til
þessa hafa átt rót sína að rekja
til trúarinnar, dygðir sem engin
ríkisheild getur nokkru sinni án
verið ? Því að þér getið ekki inn-
rætt börnunum yðar hinar svo-
nefndu samfélagsdygði^ með því
að reyna að láta þær vaxa upp
úr eigingirni þeirra. Það eru
sannindi sem enginn uppeldis-
fræðingur á eða má gleyma.
Hvernig ættum vér að glæða
sjálfsfórnareðli og samúð hjá
mönnunum? Hvernig ættum vér
að gera þá fúsa til þess að þola
annara vegna, láta þá sem meiri
máttar eru bera með glöðu geði