Nýjar kvöldvökur - 01.11.1915, Blaðsíða 17

MENNINOARÞÆTTCR
281
arðsins jafnt; greiða átti fyrir vinnunni með því
að útvega sem beztar vélar að unt væri, og
gera sér þannig lífið svo þægilegt sem unt væri.
Louis Blanc fór enn lengra, að því leyti
sem hann vildi ekki annað heyra nefnt en stjórn-
in í landinu væri iýðstjórn, og svo átti stjórnin
að annast hag fátæklinga og sjá fyrir þörfum
þeirra; átti hún að setja upp þjóðverkstæði eða
vinnustofnanir, þar sem allir gætu fengið vinnu
og kaup. Síðan áttu þessi verkstæði að bera
sig sjálf.
Þetta jafnaðarríki (sócialdemókrati) fekk fyrst
fast vísindalegt form hjá Þjóðverjum, og var
Lasalle höfundur þeirrar fræði. Hann áieit að
verkmannaflokkurinn mundi breyta stefnu sög-
unnar, en það gæti ekki komizt á fyrri en launa-
lögunum væri breytt. Hann heimtaði því að
ríkið væri bygt á almennum kosningarrétti, og
svo ætti það að leggja fram fé til þess að
framleiðslufélög kæmust á. Þetta vildi hann
yrði sem byrjun til gagngerðrar breytingar á
félagslífinu, og breyta stefnu rikisbúskaparins
svo hægt og hægt, að það leiddi til alþjóðar-
heilla. Margt í kenningum hans átti kyn sitt að
rekja til Louis Blancs.
En enginn þessara manna náði fullum tök-
um á þjóðunum. Það gerði Karl Marx hinn
þýzki fyrstur manna, enda fór hann miklu
lengra. Hann setti sér fyrir að finna út »bún-
aðarlögmál það, er þjóðfélagið stjórnast af«.
í sögunni birtast tveir flokkar nú á dögum:
Auðmennirnir, sem eiga öll vinnutækin og
verkalýðurinn, sem er að nafninu til frjáls, en
verður þó að sæta þeim kjörum, er auðmenn-
irnir setja þeim, eða svelta ella. Kaupið, sem
þeir fá, er ekki ígildi vinnunnar, sem auð-
mennirnir fá af verkmönnum; verðið fyrir
þessa óborguðu vinnu kallar Marx aflögufé eða
gróða; og þetta fé er það, sem leiðir auð-
mennina til að reka stórfeldar iðnaðarstofnanir,
og það er það, sem dregur auðinn saman í
fárra manna hendur. Og þetta fé er það sem
veldur deilunni hörðu milli auðvalds og ör-
birgðar. Þetta útlistaði hann með miklum lær-
dómi og skarpskygni, og varð það til þss, að
hreifing fór að koma á verkamannalýðinn um
heim allan. Mynduðu þeir félag 1864, sem
kallast alþjóðafélag (Internationale), og var það
í fyrstu svipað almennu verkamannafélagi, en
varð síðar stórum víðtækara og beittist fyrir
byltingafélagi jafnaðarmanna. Þetta félag hefur
naft afarmikil áhrif, því að það hefur orðið til
þess að velskipuð jafnaðarmannafélög hafa
komið upp og fest djúpar rætur meðal þjóð-
anna í flestum löndum.
Aðalmarkmið jafnaðarmanna er að gera
enda á öllum einkaréttindum bæði til jarðeigna
og auðsafna, sem einn viss flokkur hefur, og
segja þeir að þetta hljóti að verða árangur
þessarar byltingarstefnu. Þetta er hin fyrsta
grein í stefnuskrá þeirra, og reyna þeir að laga
þetta með því að breyta jarðeignunum og auð-
safnseignunum í félagseignir, en þessu sjá þeir
að ekki verður komið í verk nema með því
eina móti, að þeir nái haidi á stjórn landanna
og ríkjanna. Sósialdemókratar (eða lýðvalds-
jafnaðarmenn) í öllum löndum hafa því sett
sér það markmið að búa verkmenn undir hið
mikla pólitízka lilutverk er þcirra bíður, og
það er ekki þjóðlegt verk einstakra landa,
heldur alþjóðastarfsemi. Verkmannalýðurinn
verður því að gera sitt til að ná sem mestura
pólitískum þroska, og það sem menn skulu
setja sér að ná er þetta: almennur kosningar-
réttur, kjörgengi tii ríkisþinganna, beint lög-
gjafarvald í öllum málum ríkisins, almenn varn-
arskylda í öllum her, bæði varnarliði og sókn-
arher, algert jafnrétti karla og kvenna, jafnað-
arbundin skattalög, algert trúfrelsi fyrir hvern
mann og engin trúmálakensla í skólum. Enn-
fremur hafa þeir á stefnuskrá sinni kröfur um
lagavernd fyrir verkmenn, átta stunda vinnu-
dag, stranga gæzlu með verksmiðjunum og um-
sjón með heilbrigðismálum þar, og ótakmark-
aðan rétt til þess að halda fnndi og mynda
félög sín í milli, o. s. frv. Byltingar og koll-
vörpunartilraunir gagnvart trú og hjónabandi
finnast ekki í stefnuskrá þelrra, þó ým&ir hafi
sagt að svo væri. Franskir jafnaðarmenr hafa
gengið lengst, og komið þar á aðskihiííi ríkis
36