Eimreiðin - 01.01.1974, Qupperneq 41

EIMREHÐIN
Með því að draga liina sérfræðilegu þekkingu frá ríkinu
væri hægt að létta álögum af, sem á atvinnufyrirtækjunum
hvíla til að standa undir þessari starfsemi ríkisins. Fjármagn-
ið, sem til slíkrar þekkingarþjónustu ríkisins fer, yrði þá til
frjálsrar hagnýtingar hjá fyrirtækjunum, sem livert um sig
gæti hagað þekkingaröflun sinni að vild og uppskorið í sam-
ræmi við þær ráðstafanir sínar. Aðalatriðið er, að menn hætti
að hugsa sér ríkisvaldið sem hinn stóra föðurlega aðila, sem
verði að hafa hönd í bagga með öllu, sem menn taka sér fyrir
hendur.
Hér hef ég nefnt eitt dæmi, sem ég vona að varpi nokkru
ljósi á, hvað ég á við, þegar ég segi, að menn séu farnir „að
hugsa gegnum ríkisvaldið“. Tilhneigingarinnar gætir i æ rik-
ara mæli án tillits til, hvaða stjórnmálaflokkar fara með stjórn
hverju sinni. Allir stjórnmálaflokkar á Islandi vilja telja sig
lýðræðissinnaða, eftir þvi sem næst verður komizt. Meginrök-
semdirnar, sem lágu lýðræðinu til grundvallar í upphafi voru,
að þjóðfélagsvaldið væri frá fólkinu sjálfu komið, og því hlyti
það að hafa endanlegt úrskurðarvald um handhöfn þess. Þetta
var réttlælissjónarmið. Þá fengju mismunandi hagsmunir og
sjónarmið að vegast á og út úr ágreiningnum fengist einhvers
konar samkomulagslausn, þar sem hæfilegt tillit væri lekið til
styrks hvers sjónarmiðs með þjóðinni.
En lýðræðið hafði einnig aðra kosti. Það var heinlínis til
þess fallið að hvetja menn til að setja fram ný sjónarmið.
Hvatningin var i j)ví fólkin, að fullkominn inöguleiki væri
fyrir j)ví, að ný hugmvnd kæmist i framkvæmd, ef nægilega
niargir fengjust til að fallast á ágæti hennar. Þannig var engin
hugmynd útilokuð fyrirfram, og kerfið sjálft gerði ráð fyrir,
að menn hefðu ólíkar skoðanir á hlutunum. Ólikar skoðanir
skyldu mætast, leitað skyldi sátta með þeim og j)að skyldi vera
Vilji fólksins, sem notaður var sem mælikvarði á niðurstöð-
una.
Hvernig horfir svo við nú, þegar þjóðfélagið er gjörbreytt
ó'á því, sem var, þegar jiessar hugmyndir gagntóku hugi manna?
f*á' var jijóðfélagsmyndin miklu einfaldari en hún er nú. Tækn-
in og sérhæfingin hafði ekki haldið innreið sina, og ríkisvald-
'ð var tiltölulega afskiplalaust um borgarana, svo framarlega
sem þeir greiddu skatt og frömdu ekki refsiverð afbrot. Nú er
niyndin allt önnur og flóknari. Hin sameiginlega valdstjórn
}lefur teygt arma sina inn á nánast öll svið mannlegs lífs. Tækn-
111 °g sérfræðikunnáttan eru farnar að ráða þeim ákvörðunum,
sem teknar eru. Einstaklingurinn hefur lilla sem enga mögu-
41