Leifur - 19.10.1883, Side 1

1. AKG- WINNIPEG- 19. OKTOBEE
orjiswn
1883. NO.
Litiö e i 11 u m stjórn
Caiittdaveldis.
(Frá frjettaritara
(Framhald).
Eu petta breyttist einnig, svo að Jjoir setn
til heyröu Twy-ílokknuui, liöfðu sjerstakar
stjórnarreglnr, setn peir fylgdu af alefli, og á
sama hátt höfðu WhÍRgar sinar stjórnavkreddur.
þannig var það að Whiggar, cða framhalds-
inenn, lögðu það uiður setn teglu, að hafa
frjálsa veralun ntilli Enplands og annara landa,
þetta innifelur það að enga tolla skal gjalda
fyrir inufluttar eða útíluttar vörur. Enn fremur
hjeldu þeir að alþing hefði allt vald til að
semja lög, leggja á skatt, ráða útgjöldutn
landsins og varnaðar þess. þetta gaf þjóðinni
æ/.ta rjett, i raun og vcru alla stjórn landsins
og gjörði konunginn að eins þegn rikisius.
þjóðiu hefir nú í sinni hendi sln eigin lög,
sitt lterlið og sina verzlun.
Tories eða apturhaldsmenn óttuðust að,
ef þjóðinni væri gefið svo mikið vald, niundi
hún misbrúka það og steypa sjer 1 fordjörfun.
þeir sýndu fram á hve fögur og háleit lög þoirra
væru og stjórnarskipun forfeðra þeirra. þeir
bentu á hinar hræðilegu athafnir hins franska
þjóðvOdis, og spáðu illa fyrir öllutn nýbreyt-
ingum, Máltak þoirra var : „Breytum ei þvi,
setn vel er“. En regla framhaldsmanna var :
,.Bieytum ef betur má fara“. þannig urðu
Tories að conservatives eða viðhaldsmönnuni, en
Whiggs að reforaners eða fratnhaldsmönnum.
Um rniðju þessarar aldar kom upp annað
nafn, það er : ,,Grit;‘, sem Tories gáfu fram-
lialdsmönnum, en framhaldsmenn ltafa aptur á
móti skírt conaervatives ,,Tories“.
Jafuvel þótt þessi tneiningamunur sje á
meðal franthald- og viðhaldsmanna, þá er ekki
auðvelt að draga línuna, sem aðgreinir hvern
flokk frá öðrum. Lciötogar leggja niður grund-
valiarreglur ilokksins. og flokkarnir fylgja hirð-
inum ; nú á titnum hafa báðir llokkar ntikið
breytt skoðunutn sínum.
það var náttúrlegt að þegar Canada fjcll
1 hendur Engla, mundu þeir lita á það setn
nýlendu, og að konungar þeirra mundu senda
þangað menn sínu valdi hoiia. þannig sjáum
vjer að Canada var stjórnað af mönuum, sem til-
heyrðu Torie-flokknum. þessir menn, þótt
þeii væru heima góöir þegnar 1 þörf fóstur-
jarðarinnar, voru eigi nógu stefkir til að standa
á móti freistingunui, að fylla sinn eigiu sjóð,
þegar þcir komu hingað til þessarar fjarlægu
nýlcndu. Óhóf, ágirnd og kúgun rjeðu hver-
vetna. Landiö var í uppreist og menn bárust á
banaspjótum, Englar sáu að einhverju var
ábótavant, og sendu þvi lávarð Durliam til að
grenslast eptir ástandi nýlendunnar. Lávarðttr
Durhatn sá þcgar hina svivirðilegu sjerplægni,
sem kouungsþjónar eða stjórnarhorrarnir brúk-
uðu, sjerplægni, sem samfara heimsku og þekk-
ingarleysi á nauðsynjum landsmanna, steyptu
þeim í vandræði, örvæntiugu og uppreist. Haun
rjeði sterklega til að Englandsstjórn ijeti Canada-
menn sjálfráða, ljeti Canadainenn stjórna Canada.
Englar voru r.ógu skynsamir til að fallast á
ráðið, og síðan 1840 liafa Canadamenn haft
stjórnina að mestu i sínum liöndum. því
meira sem stjórniu er i höndum þjóðarinnar,
þvi meiri þátt og áhuga tekur hún 1 atjórninni
og framförum landsins, og þvi meiri dugnað
og fraintakssemi sýnir hún. Siðan Cauadaincnn
i’etigu frjálsa stjóru, fettgu hcimasljórn, má hei!a
að Canada liafl fleygt. fram, hið mikla skóla-
skipulag svo ágætt og þægt i öðrutn löndutn,
var þá grundvallað af Dr, Rogerson. járnvegir
vqru þá fyrst lagðir og nú liggja þcir eitts og
nct tioi hiu ýtnsu fylki. Vcrksmiðjur voru
stofnaðar, skipasmiði stundað, skurðir grafnir
og veiv.luu og akuryrkj'a fónt að b'.ómgast. Land
það sem konungsstjórnrn hafði aftnarkað fyrir
kirkjuna, var nú sclt og andvirðið brúkað tii
aö efla menntun og stöfna skóla,
Um þetta timabil voru lávarðar Metcalfs
og Eigin landstjórar. þeir, sctn nú mátlu sln
mest voru fratnfaramcnn (refornters). En íljótt
sjáutn vjer mann koma fratn á sviðið, sem heíir
tneira en nokkur aunar untiið að þjóðmálum
Canadamanna. — þessi maður er hcrra John
A. Alc Donald.
Eptir að ltcrra Allan Mc Nab fjcll frá,
gjörðist John A, leiðtogi apturháÍdsmanna, en
þar eð nafnið var óviusælt og hin unga þjóð
elskaði mjög frclsi sitt, þá var nafninu breytt
og flokkutiun kallaði sig frjálslynda viðhaklsmenn
„liberal conservatives“. þetta vai einnig nauð
synlegt til þess að gjöra greiuaimun á binum
gömlu tories og ungu conservatives. Aðrir
menn komu nú einuig fram. svo sem: Geo.
Brown forsprakki framfaramanna. Báðir þcssir
menn hafa gjört ntikið gott en líka töluvert lýta-
vert fyiir landið, báðir voru miklir gáfumenn.
en mjög metorðagjarnir.
Um 1861—66 var þrælavtriðið og ófriöur
sem af þvi leiddi i bandaríkjtmúm. Kin ýmsu
fylki i Canada liöfðu aukist að manttfjölda og
auðlegð svo mjög, að nau’ösynlegt var aö ráða
úr. livort þau skyldu stjórna sjer sjálf hvert um
sig, eða ganga i samband og hafa citt alþing.
Ófriðurinn í bandarikjunum brýndi þctta fyvir
Canadamönnum, mikið var rætt um það á fund-
um og þingum.
Herra J. A, Mc, Donald, sem óneitan-
lega er einn hinn skarpskygnasti stjórnvitring-
ur 1 Canada og jafnvel þó viðar væri leitað
varð fyrstur til aö framfylgja þessu, og með ráði
Og dáð kom haim þvi til, lciðar með bjálp,(
Geo,Brown’s og hans ílokks, að fylkin urfiu sam
einuð og kölluð oiuu nafni: , ,The Dominion
of Canada“, þ. c,: Canadaveldi.
Hverju fylki var lofað að halda sínum siðum
og lögum, livert fvlki haföi sina eigin stjórn.
setn annaðist innanfylkismál, livcrt hafði sína
eigin landstjóru, En til þess að samcina fylkin
og þannig styrkja þau og samciua. var stofnuð
aöalstjórn að Ottawa og átti hún að annast öll
þau málefni, sem snertu fylkin yfir höfuð
þegar Canadaveldið var á stofn sett, sendi yfir-
landsstjórinu mann nokkuru, Mc Dougal að
nafni, sem fylkisstjóra til Manitoba. Jafnskjótt
og Mc Dougal og meun hans komu til Mani-
toba, byrjuðu þeir að mæla'(landið og bæja-
svæði og leggja vogi um það, cn Mnnitoba-
mömtum, sem þá voru að mestu leyti Indíánar
og frakkneskir kynblendingar, leist ekki á
blikuna, þcgar þeir sáu komumenn fam utn
lattdið mcð keðjum og línum. þeir Intgðu að
þessir ntenn ltefðu verið sendir til þess að taka
latidið úr liönduin þeirra. Á meðal Manitoba-
mantta var franskur maður að nafni l(iel, hann
var ofstopamaður hiun mesti, og varð foringi
landsmanna. Manitobamenn flykktust um æs-
ingamaim þenna, og á fá.n dögum var fylkið
búið að hefja uppreist. Fylkisstjórinn liafði
ekkert lið á móti landsmönnum og varð nauð-
ugur viijugur að flýja landiö. Riel varð mt
fylkustjóri og hafðist að ýms ódæmaveik. En
eptir ]í(iu tíijia komu hbrmenn lil Manitoba
lrá stjórnimii, ijellst Riel þá hngur og ílúði hantt
til Bandarikjaiina. Stjórn var sett á stofu i
Manitoba og varð citt af liiiium ffamfaramestn
fylkjutn. Fylkin, sctu geugu í satnbandið eru
þessi: Ontarro, Quebee, Nýja Brúnsvik, Ný;,a
Skotland, Prinz Edvards eyja. Brezka Colutabia
og Manitoba. Hvert fylki hefir uú s!na eiglu
stjórn og fylkissljóra (Lieutenant Goverttor) s;it
eigið alþing (Parlament) og forseta (Promit i .
Hverju þingi cr deilt i 2 stofur, efri og lægri.
eða lávarða ug almúgainenn. Sá sem er forseíi,
kýs nokkra df hinum beztu sjer til hjálpar og
ráðaneytis, Aðalalþing er haldið í Ottawa
einusinni á úri, i þvíVru einnig tvær stofur, t'l
þess scndir hvert íýlki alþingismenu þá, er þeir
kjósa. Frá Quchec ern 65 þingmenn, frá Ontario
uui 80, og frá liinum fylkjunum eptir tiltölu í
samanhurði viö Quehec.
Eius og áður er nm getið cru ýmsir stjóruar-
flokkar í landínu. Helztir eru eonservatiyes og
refortners. þcgar nú þiugkosniugar kotna, lítur
út eins og flesiirmissi vitið, livcr reynir til með
rjettu tða rCngu að koma sínum manui á þing.
þegar kosuingúnuni er loidð verður sá flokkur
þingnianna, seni varð sigursælli við kosningarnar
f öllum völdum uin hiu næstu 5 ár, leiðtogi
floklcsins verður þings forscti (premier) en sá
sem ósigur heið lieldur áfratn að veita þcim foi'-
siöðu 1 öllu sem mögulegt er.
Eitt af því scm var í skilmálum uni inilli
Br. Cohuubhrog fylkjar.na, var að Jcggja sl:’;di
C. P. R. járnvegiun frá hafi til hafs innan 20
ára. það vitðist setn þrssu hafi veriö lofað og
stjórnin og hr. J. A. Mc. Donald gjörði satnn •
ing við Milliona. cigenda, og einkanlega við Sír
Hugh Allán, setn lielzta mann að byggja braut-
ina.
það lítur út sera stjórnin og hr. J. A. Mc.
Donald hafi fengið peninga hjá Sir Hugh, hrað-
frjettir Og brjef eru til. sem sattua að stjórnin
heiddist peninga, ínótstöðiimenn stjórnendanna
þóttust og þykjasíren geta samiað að þessir pen-
ingar voru borguu lyrir einkarjett, sem Sir J. A
hafði geflð Sir Allan til að bvggja járnveginn,
án þess að leggja þetta fyrir þjóðina.
Jafnskjótt og það kvisaöist að Sir Jolm
ltafði heiðst peninga af Hugh Allan, varð það
alræmt að þetta fje væri ætlað til að tnúta
kosuiugainönnum, og að Sir Jolin liafði selt Sir
Hugli einkai'jett til að leggja járuveginu fyrir,
mikla ttpphæð peninga, sem liann (J. A.) gæti
brúkað á kosningum og til að geta haldið sjer !
völduut. Ilvert þetta cr allt satt cða eigi. þá
eru til skjöl, som sýna að J. A. bekldist þessa
láns, og eimiig að haiiti gjörði það án þcss ab
leggja það fyrir þingið eða þjóðina.
það eru nokkttr útgjöld, scm ómögulegt er
að komast lijá á kosningartlmanum jafnvel þótt
allt fari vel frani. En það tjáði litið þótt J. A.
og hans fylgifiskar hrúkuðu alla málsnild slna til
að afsaka sig. Mótstöðumcnn þeirra fónt vífis-
vegar um laidið, hjeldu samkomur og sftgðu
sögu sína livivetna. þjóðin varb uppvæg og á
næstu kosningu hratt hún J. A. út völdum og
sendu framfaramenu (refortners) til að takast
stjórnina á hendur. það ár voru framfaramenn
80 mönnutn ljölmennari en viðhaldsmenn.
Leiðtogi framfai'amamia var A. Mackenzie. Ilann
erskoskur að ætt og vann á unga aldri að stcin-
höggi, með starfsemi og dugnaði komst haun i
álit og fjekk virðingu manna fyrir ráovendi sina
og ósjerplægni. (Fratnhald).