Leifur - 05.04.1884, Blaðsíða 1

31 e n n t n ii -
- 'T’í’tir
F. B. Anderson.
j-mb barf að eins að lltn a atiiafnir íslcii'l-
itiga,"0"_' að eins ab lesa faein brjef þeirra eða
frjéttabbið,- til að sannfærast únv að [ að, seui
peir vírða' íncsl og *skja mest, ér gúð'nicnutuu.
• flíf þessu er panuig varið við tociri Og bct-ri
hhitti uianna, vommi vjer nð tilfauii til að skýrn
l'rá hvað'iúenntun sjo.- hvcr not liónnar og hversu
hemiar niá b<*/t atla, verði mönnutn ckki óvel-
koiniijn.
Máiið er svo jftrgripsmikið; svo mikilvicgt,
og svo torvelt, aðl’ara rjeltilega. með, en tíminu
*sfuii vjer gf-tum sparað. svo stuttur, ab vjer útt-
umst rnarga ófullkomlegléika. en jiessit iniili niá
ekki lengni bjá snoiða.
Með orðiuu menntun, meinum vjer allar
framfarit' mannsins andlegar og líkamlcgat'. fraju-
fuir þessar innifola vöxt, jiroska. og rjetta
brii-kuh 'hjefilegleika vorra,
Anlinn eða sá partur, vem vurrar, sem
liiigsnr, cr' svo háður líkainauum aö ckkt er uiugu
ar niaður eldist þykkua sekkirnir og liarðna, og
þá harðna einnig bciuin.
• Jn'gar blóöið hefir gefið líkamauum Joessa
nýju næringu, hverfur Jiað íil baka, fyi-t gegn-
unt liárteðarnar og svo teðain ir sjálfar, og flvtur
raeð sjer clauðar frúinagiiir. se.n likaminn hcfir
brúkað, til luhgnanná, [jar >e> jjœr cru brendar
upp ogjdrilhar út úr likamaim j .með audardrætt-
ihum. en blóöið hieint ög •. ndiirnært. byrjar
nýja rás o. s. frv. þanuig er blóðið lífstraumur
llkainans, og þar af sjáuai vjer hverjar afleiðing
ar blóðtaka lieflr,- þaðer liið sama scm að'cyöa
llfsalli hatis.:
Enn’iVeaiur er líkámiun íriaður af ólirciu-
indum með svitapípum, sem stauda 1 gegnum
skiunið og draga upp í síg úíbriik*‘ðn likaoians
parta og holla. jieiui ,út. jjotta gengur ætíö, cn
þegar útdöihpifriin er ekki mik'il Jjornar lu'h’uutU
ið jafnótt. Jjtrð er cinkar nauðsynlegt að þessir
óhýtu vessar nái útgangi, því annars vorða þcir
skaðvienir, enda fara þeir ætíð út ncnui ‘dyrnar
sjé luktar af óþvott og óhreitium klæðum,
t -Elóðið' höltlur ætíð áfrani rás sinni en J)ó
mest þcgar.líkamiiin-vimiúr. most, og sá h\uti lik
amans setn niest viunur, fær mesta fueðu til að
legt fytir maun að ná'audleguin þrpska án þess
að heilinn, vcrkfæri luigsunaraflins., sjo í góöu lýlla i skarðið fyrir þaö fruuiéfnisöm brúkað var.
1 igi. en þétta irtheimtir aptur að likaminn sju
Jtegar fiéðan er inoiri enn það." setn likum-
hraust.ur. Jjað cr því eðlilégt að skipta menhtun l itm brtikar I liita og '•hreifingu,. myndast fleiri
inni I 2 aðaldeildir: í fyrsta lagi Ifkarnlegar j frumagnir en brúkaðar oru, og likatninn vex.
frunfarir, og i öðrulagi andlegar framfarir.
Vjer skuluni fyrsl fara nokkruui orötim um
frámfarir líkannths.
Framfarir likámnns útheimta vöxt, krapta
og fegurð.
Vöxtur útheimtir góða fæðu, og svo aöhúu
verði aö notutn, hreint lopt, Ijós, hita og hreif.
iugu. Líkaminn er byggður af órsmáuin ógnum
eu þegar llk tminn brúkar fnmufnið jafnfljótt og
myndast, liættirhann að-váxa.'og er þá kallaður
fullþroska. þegar llkaminn brúkar meira frutn-
éfrií en bióðið býr til, fer hann t.ð eyðast, og að
siðustu verða fVumagtnrhar. ekki færat' um að búa
til nógtt' mikið l'ruméfni lil nö viðhalda’hita og
hreilihgú IMkaiiiahum, og þegar verk þeirra hætt-
ir, þá hættii' blóðshnering og ándardráttur og
maðui'inn devr. þét'ta lilvtur cctlð að konra Iram
uða sekkjiim, sem lifa hver fyrir sig, Jjyí innan ' því gý'milu fi'úniaghirnar þykkna og tapa fruin-.
í sj rhverri er líl’svökvi cða frumcfni, 'scmdreg- J cfiiinu Óg þannig Iffsaflinu, þettábr náttúrlegui
iir' að sjet' fæðtv og breylir lienui i frumcfni, en
tVuinefnið býr til sekkina, sem það liíir í, og
sekkurinn hárðnar og vcrður ’að holdi og beinum.
Jjcssar frumagnir cru svo smáar að vjér þurfum
.sjónauka setn margíalda 500—800 sinhtim til að
skoðá þær.
þegár vjer neytuni fæðu, breytist hún í mág
amirú i mjólkur svipaðau vökva, sem fer gegn-
utn kyrtiakerli noKkurt rfieð fínuin téðutn og sin-
'um þannig inn i hjartað og þaðau til lungnanna,
þar dreifist blóðið út uru allar æðarnar, á með
dauði og á sjer stað^eins í plöntum sem dýruin. |
I ’jjað er ítnðsjeð af þessu aö dýr og plöntur eru j
' eins og vjclar, þær géta'haldið áfram að vinna, i
svo lengi scm 'ckkcrt ólag kemur á, og ólaaið I
er íriönnnhum sjálfum að kenna, en einsog vjelin
cyðist aö síðu-tti, svo einnig likaminn.
þetta leiðir oss til að drepa á'-íjúkdóinn. All
ir sjúkdómar korna til af cinhverri óreglu 1 lík-
am.riitim, cinhverri liitídrun á liintii rjettu eyðslu
og viðbót fi'umefnnnna. Aðal orsakir eru ólioll
fæöa, óheilnæmt lopt og óhreinlæti, eða eitt
an hirígun cru ftill af lopti, svo að eins er afar j hvert óhóf. svo sem nautn áfeugra drykkja, iðju
þunn hitnná milli þess óg blóösins; loptið siast
gegnúm þessa lrímnu og blóðið tekur ír a þvi efni
það, sein oxygen (sýrnlopt) heitir. þegar blóð
ið kom frá lijai'tijnu, var það næstum svart og
fullt af kólufni óg ólireinindinn, en nú hefir lopt
ið sameinást því; kolci'nið verður nb kolagufu,
sem' vjcr öndiim frá oss, en blóðið scm 'cptir cr
vcrður fagunáutt. Sýrulo.ptið lteftr i ráun og
VL'fu breout upp kolaei'uið, og eins; og Jjegar
vjer opuuin dyrríar ú ofni og það kviknar í kol-
leysi eða ofvinna o. s. frv.
Ef fæðan cr ólioll eýtrar hún blóðið. Jjíiö
er opt að í fæðunui eru hálfrotin cfni dýra eða
•jurta, cn svo cr Jjví tilhagaðað livar sem dauði
cr, þar ér lif. hvnr sem rot. cr þnrcrn lifnhtli
plöntur cðá kvikindi, sein koma úr loptinu og
Jjegat' þær sctjast að I fæðunhi fjiilga þær þús*
undiun saman, ct' vjcr liöfum mvtrglað bratið,
úldið kjöt cða lisk, eða súra tnjólk, og skoðum
það ulidir góou stickkúnai'gleri, suin stækkun er
u'ititn; óhreinu reykui i'er út tun reykháíinn', en I 500—900 sinnurn, siáiun vjerað það er allt lii'-
ofnin liitnar, svo einnig hitn'ar blóðið og nú fer' andi, og engin muiidi kjósa að neyta þess hversu
það á'pt.ur til hinnar hliðar lijartans, sem sendir
það eptir slagæSiiúuin út uin állan líkamámi,
þannig dveiíist hitinri, ‘svo vjer firinum ekki rionía
.jafnan il. Á meðan blóðið reimur frain og apt.
ur hámast litlu frumaguirnar við aðdraga að sjer
fæðuna. sem kom inn 1 blóðið, og um leið bæta
Jjær við sekki sína; [jegai' þær fará uin vöðva
eða beiu, breytást þær í voðva cða bein, aðiar
verða að sinutn, kyrtlum lieila og o. s. frv. Á
barnsaldri cru þossir sekkir fullir af frumefni,
og þá cru vöövar og bein mjúk og vcik, en þeg
hutigraðtir sem væri, saraa er' nð'segja um óhollt
| vatn.
þá éru og: ormar, sem lifa í skopaum, svo
! scm: svftmm, sahðfjónaði og flestum liskum.
i Helztir þeirra eyða urigdtévni sínu i einni skepntt
og fuHorðins árum í aríuari.
Vjcr höfutn að ciö's tíma til að bénda á
| eina tcgund eða svo, og skulum taka til dœmis
j bándormana, sem flestir af oss þekkja, að
{ minrista kosti af afspuru.
i þeir cru afkomendur hærri ormategundar,
sem lifir frí og frjáls. En baudortnuriun breyt-
ist eptir lifnaðarmáta sínutn. Forfeðut hans
höíðu t. d. fætiir og munn, cn bandormurinn
þurfti hvorugs þcgar hann settist að í innýflun-
11111 og svo rirnuðu fæturnir og munnurinn.
bú licfit liann engann munn nje fætur nje lieldur
augti eða hoyrn; í staðinn hefir hann fjórar
sugiir á höfðinu og marga aguúa til að haugaá,
Haun lig-gur í hinýfluuutn iunan um fæðuua, sem
lnum tc'kur imi úin allan líkatna sittn. Allur
búkiiriut) cr sauiansettur aí liðum, svo htuidr-
ut'uin skiptir. Hver liður gctur lifað alleinu.
Hvcr þeirra bcr egg þúsundum saman og það
eni vanalega um 150- 800 eða flciri liðir i
í orniiíium, sein opt er um 25 feta langur. þessir
liðir cru stœrri í apturhluta ormsins ett nálægt
hofðitiu, því liðirnir næstir liöfðinu eru yngstir.
jj.cgar liðuirnir eru fttllþroska, losna þeir opt
og ganga ofan al sképuuuni. Eggiu hafa skurtt
svo þau geta lifað iang.ui titna. Ef þau eru nú
jtítiii af einhverri skopim, svo scm kundinum
oða liinu sauruga svini, þá er cggskurniö brot-
ið, og cf ek'ki þú, Jeysist það upp í magauutn
og úngarnir, setn eru ofur smáir, fara með
fæðuríni inn i blriðið, og þegar blóðið fer i
goguutn" lifriua. síast þeii úr og serjast þar
að. þ.anhig verðttr lifrin aðalbólstaður þeirra.
Sunrír setjast að í þfirmunum og jalh vel í
kjotin.u og vöðvuuutn. þegar þessir óboðnu
gestir setjast þar að, verður það hcldur óþægi-
legteiýrir frutnághit'Qar óg holdið i kring. Hold-
ið blæs upp og býr til fyrir þá afhýsi, setn
ilesiir liafa sjcö. Jjáu eru sullirnir, sem eru
svo alþekktir ttm sláturtíma n Fróni, Ef þessi egg
liefðu verið jetin af mönnum cr liæglega getur skeð,
ef hundarnir hafa bandorma ogmeúnjeta úr ill-
þvegntun ilátuin, sem voru fyrir hundurn, þá
verður aíleiðingin liin sáma sem i sauðskepuunni
eða svhrínu, Iríí'iiti verður full af suliutn og
fyr cðtii' síóar devr maðuriun úr meinlætum.
(Ftamhald).
(Fratnhald),
K'æru landar! mni) nokkur sá u meðal vor,
að lionum ekki þætti sjálfum sjer og vorri
íslenzku [jjóð yfit' h'ifuð stórlega misboðlð, ef
annara þjóða menn brigzluðu honum um að
hanu væri fæddur og uppulinn hjá viltri og
ómenntaðri þjóö? Er það ekki einniitt það,
sem vjer erum allir að berjast við að lialda oss
upp á stönguhum fyrir, að þjóö vor i það
heila tekið standi ekki á baki öðrum Norður-
álfu þjóðum, hvað bóklega menntun snertir?
t það minnsta er óhætt að segja, að vjer vilj—
um látn jjað vera svo i orði kveðnu. Láttum oss
Jjá lim'ður góðir ekki farast ver í bókmenntn-
lcguin stöi'fum enii Pólverjum, sem eru álitnir
að vcra einlivcr sú óuicnntaðasta þjóð meðnl
Norðurállu manna, scm flytja kingaö til Ame-
; riku. Vjcr viljum nú gjöra ráð íýrir uð hjet' i
j borgiimi Milwaukec sje uin 30,000 Pólverjar
meira cða minna; þar al' er sjálí'sagt fullur
þribjungur mcð öllu ólæs, og einn i'nnmti, sem
eitthvab ofurlitið hefir lært að iesa, en scm
ckki bcr við aö iðka það, og álltur það ekki
þess vert, og ganga fratn eins og sauðir og
vita alls ekki neitt hvað við ber nema það,
sem fram við þá keinur þann og þann daginn,
Jjiátt fyrir allt þetta, þrífast þó hjá þeim
,2 bloð nefniloga: dagblaö og vikublað bæði á
þeirra cigin tungumáli, fyrir utan að suniir
þeirra lesa baði þýz.k og ensk blöð,
Skyldtun vjer íslendingar ekki eiga að vera
færir um að við halda einu blaði á vóru eigin