Skutull - 12.06.1974, Blaðsíða 4

4
S K U T U L L
SIGHVATUR BJÖRGVINSSON:
Hvers eiga Vestfiröingar að gjalda?
Stjómmáil eru barátta um
hagsmuni. Vissulega er nauð-
synlegt, að sjóndeildarhring-
ur þess fólks, sem kjósendur
velja sem fulltrúa sína á
löggjafarsamkundu þjóðar-
innar, sé viður og að þeir
beiti sér í sameiginlegum
málum þjóðarinnar allrar
og fyrir framförum landsins
alls.
En þingmenn em fyrst og
síðast fulltrúar þeirra, sem
þá kusu — fólksins, sem
veitti þeim fylgi og sýndi
þeim traust. Þingmenn Vest-
firðinga eiga þannig fyrst
og fremst að vera málsvarar
fólksins á Vestfjörðum og
frumskylda þeirra er að sjá
til þess, að vestfirsku byggð-
imar séu ekki afskiptar og
fái haldið sínu í þeirri hags-
munatogstreitu, sem óhjá-
kvæmilega hlýtur ávallt að
vera milli landshluta um ein-
stök framfaramál.
Og hvernig hafa þeir
menn, sem valist hafa til
þingsetu fyrir Vestfirðinga
s.l. þrjú ár staðið sig sem
málsvarar þess fólks, er þá
kaus? Eru Vestfirðingar á-
nægðir með sinn hlut saman-
borið við það, sem aðrir
landshlutar hafa fengið sem
fyrirgreiðslu af hálfu Al-
þingis og ríkisstjómar? Eða
er þeim orðið það ljóst, sem
er ekkert laúnungarmál inn-
an veggja Alþingis, að þing-
menn Vestfirðingar s.l. kjör-
tímabil hafa orð á sér fyrir
að vera einna hógværastir
allra þingmanna í kröfugerð
fyrir sín byggðarlög og um-
bjóðendur?
Eins og menn vita, þá var
á Alþingi veturinn 1972 til
1973 samþykkt heimild til
rikisstjórnarinnar um niður-
skurð á fjárveitingum til
framkvæmda. Þessari heim-
ild var þannig beitt, að nið-
urskurður á fé til fram-
kvæmda í Vestfjarðakjör-
dæmi nam sem svaraði kr.
2.145,00 á hvert mannsbarn.
Á sama tíma nam niður-
skurður framkvæmdafjár á
Suður- og Suð-Vesturlandi
allt niður í 656,00 krónur á
hvert mannsbarn. Hvað voru
þingmenn Vestfirðinga að
aðhafast, þegar þessir hlutir
gerðust — eða þótti þeim
þetta harla gott?
Eins og menn vita, þá var
riðið á vaðið með gerð lands-
hlutaáætlunar fyrir Vest-
firði. Á viðreisnarárunum
var unninn samgönguþáttur
þeirrar áætlunar og síðan
nokkuð unnið að fram-
kvæmdum í samræmi við
hann.
En þingmenn annara lands-
hluta voru fljótir að finna,
hvar feitt var á stykkinu.
Nú er svo komið, að verið
er í óðaönn að vinna upp
landshlutaáætlanir fyrir
Norðurlandskjördæmin bæði,
Vesturlandskjördæmi, Aust-
urlandskjördæmi — og
jafnvel Suðurlandskjördæmi.
Sumar þessar áætlanir eru
komnar langt á veg og byrj-
að er á veigamiklum fram-
kvæmdum í anda þeirra í
sumum kjördæmum.
En hvað varð af Vest-
fjarðaáætluninni? Hvar eru
þeir þættir hennar, sem eiga
að lúta að uppbyggingu í
raforkumálum, atvinnumál-
um, menntamálum og svo
má lengi telja?
Vestfirðingar, sem urðu
fyrstir til þess að ríða á
vaðið um gerð landshluta-
áætlana, eru nú farnir að
reka lestina. Hvar eru mál-
svarar þeirra á þingi og
gagnvart stjórnvöldum?
Nú er verið að vinna stór-
framkvæmdir í hafnarmál-
um í þéttbýlinu á Suðurlandi
— frcunkvæmdir, sem kosta
hundruð milijóna. Þær fram-
kvæmdir áttu sér ekki lang-
an aðdraganda. Þær voru
ráðnar á örskotsstundu.
En á sama tíma og þetta
var ráðið, þá var ástandið
þannig í hafnarmálum á
sumum stöðum hér vestra,
að það mátti heita, að sum-
ar hafnirnar gætu ekki veitt
skuttogurunum, sem þangað
voru keyptir, fullnægjandi
þjónustu. Og svo heíur verið
bætt gráu ofan á svart með
því að íþyngja útgerðinni og
fiskvinnslunni með háurn
löndunargjöldum af afla,
sem skipað er á land í fiski-
höfnunum — 1% af brúttó-
verðmæti aflans — þannig
að það kemur í hlut sjó-
manna og fiskverkenda á
hverjum stað að standa und-
ir kostnaði við hafnarbætur
en ríkið ætlar sér að sleppa
ódýrt. Auðvitað bitnar þetta
fyrst og fremst á útgerðar-
stöðum eins og á Vestfjörð-
um — en á sama tíma er
ríkisvaldið að verja milljóna-
tugum og hundruðum í
landshafnir á Suðurlandi.
Fjölmörg dæmi fleiri
mætti nefna, um hve erfið-
iega það hefur gengið fyrir
Vestfirðinga að fá hags-
munamálum sínum sinnt
Framhald á 2. síðu.
Sighvatur Björgvinsson
VILMUNDUR GYLFASON:
Nýjar leiöir í kjördæmaskipan
Öllum má ljóst vera, eftir
þá upplausnar- og stjórn-
leysistíma, sem nú hafa ríkt
í íslensku þjóðlífi, að vel má
vera að tímabært sé á nýjan
ieik að huga að kjördæma-
skipan og hugsanlegum
breytingum.
Kjördæmaskipan var síð-
ast breytt árið 1959. Megin
hugmynd þeirrar breytingar
var sú að jafna hlutfall milli
þingmannafjölda flokka og
atkvæðatölu þeirra, og að
tryggja öðrum en stærstu
flokkunum réttlátEm skerf.
Engu að síður er það svo
að margir eru alvarlega
farnir að hyggja að því
hvort ekki megi enn bætu
um betur, hvort ekki megi
enn betur tryggja ailt í
senn, réttláta skoðanamynd-
un, virkara lýðræði, stöðugra
stjórnarfyrirkomulag og
hagsmuni hinna dreifðu
byggða. Hér verður varpað
fram þremur hugmyndum
um nýskipan kjördæmamála,
einungis í því augnamiði að
opna umræðu. En menn
skyldu hafa í huga að það
fyrirkomulag þeirrar kjör-
dæmaskipunar, sem nú er,
er engan veginn endanleg
skipan þeirra mála — eða
þarf ekki að vera það.
I.
Einmenningskjördæmi. Þetta
form kjördæmaskipunar var
hér óbreytt frá árunum 1942
til 1959. Um fimmtungur
þingsæta voru uppbótar-
menn til þess að jafna hlut-
faill milli flokkanna. Kostur
þessa fyrirkomulags var
beinna samband kjósenda og
þeirra sem í framboði voru,
þess vegna virkara lýðræði
og sennilega nánari þjónusta
þingmanna við kjördæmi sín.
Á hinn bóginn var það galli,
að heildarniðurstaða kosn-
inga, hlutfall milM flokka,
gat verið hróplega ranglátt.
Þetta mætti ef til viil laga
með færri kjördæmum og
fleiri uppbótarsætum. Varla
væri þó ástæða til þess að
skipta Reykjavík upp í
meira en í mesta lagi tvö
kjördæmi þar sem Reykja-
vík er ein hagsmunaheild.
II.
Hugmyndir hafa verið settar
fram, þess efnis, að skipta
öilu landitnu (kannske utan
Reykjavíkur) upp í einmenn-
ingskjördæmi, en þannig, að
frambjóðandi þurfi helming
greiddra atkvæða, eða meira,
til þess að ná kjöri. Hljóti
viðkomandi ekki tilskilinn
helming greiddra atkvæða,
hljóti enginn kjördæmakosn-
ingu 1 Iþví kjördæmi, en upp-
bótarmönnum á öllu landinu
fjölgaði að sama skapi og
tryggt yrði að öll kjördæmi
fengju mann á þing, ef ekki
kjördæmakosinn, íþá uppbót-
armann. Þessi aðferð, sem
ekki er eins flókin reikningSi
regla og hún kannski gæti
virst, tryggir kosti einmenn-
ingskjördæma en um leið
tryggir hún réttláta hlut-
fallsskiptingu milli flökka.
III.
Loks má í þriðja lagi nefna
drög að aðferð sem notuð er
víða í lýðræðisríkjum er-
lendis, í einu eða öðru formi,
eins konar sambland af hlut-
fallskosningu og persónu-
bundinni kosningu. í ó-
breyttri skipan kjördæma
væri hægt að hugsa sér að
kjósandi gæti kosið á tvo
vegu, annað hvort kosið list-
ann eftir sömu reglum og nú
tíðkast eða kosið einstak-
'linga á lista — einum eða
fleirum —og þá jafn marga
og þingmenn kjördæmisins
segja til um. Ef kjósandi
hefur sérstök áhugasvið —
er bindindismaður eða er á
móti stóriðju, svo dæmi séu
nefnd — þá getur hann kos-
ið með tilliti til þess, kosið
fimm einstaklinga, þó svo
'þeir séu í sitt hvorum
flokknum. Atkvæðin myndu
þá nýtast flokknum í réttu
hlutfalli. Ennfremur breytt-
ist röð á listanum, ef per-
sónuatkvæði yrðu hlutfalls-
lega fleiri en listaatkvæði.
J>essi aðferð yrði því eins
konar sambland af gömlu
einmenningskjördæmaaðferð
inni og þeirri kjördæmaskip-
an, sem nú er við lýði. Kost-
irnir eru m.a. þeir að stór-
auka tengsl þeirra sem
kjósa, cg hinna, sem í fram-
boði eru, og ennfremur að
halda þingmönnum betur við
efnið í málefnum hinna ein-
stöku kjördæma, en af við-
tölum við fólk skilst manni
að á því sé sannarlega ekki
vanþörf hér í Vestfjarða-
kjördæmi.
Niðurstaða.
Víst er að ein orsök hug-
mynda af þessu tagi er upp-
lausn, stjórnleysi og efna-
hagsmálahringlandi íslenskra
stjórnmála um þessar mund-
ir. Nýir flokkar og flokks-
brot spretta upp eins og
gorkúlur á haugi. Alþingi
var gert að grátspaugilegu
leikhúsi rétt fyrir þingrof.
Víst er ennfremur að þetta
er einungis tímabundið
ástand. Um það munu vest-
Framhald á 2. síðu.
Vilmundur Gylfason