Vesturland - 23.12.1944, Síða 2

154
VESTURLAND
í
SNEMMA hafa kaupmenn
og siglingamenn veitt því at-
liygli, hversu góð hafnarskil-
yrði eru á sumum stöðum við
Isafjarðardjúp. Meðan Þjóð-
verjar ráku hér verzlun á 15.
og 16. öld, höfðu þeir ein-
hverja helztu bækistöð sína á
Langeyri i Álftafirði. Þar er
hin ágætasta höfn fyrir innan
eyrina og verzlunarviðskipti
auðveld um allt Djúp. Á sið-
ara hluta 18. aldar sást greini-
lega votta fyrir fjórtán tóttar-
brotum, stórum og smáum, á
Langeyri. Stærsta tóttin var
ennþá kölluð „þýzka kram-
búðin“, og hefur það verið
mikið hús á sínum tima. Þarna
sáust og rústir af virkisgarði,
sem Þjóðverjar liöfðu hlaðið
yfir þvera eyrina, skammt fyr-
ir ofan húsin. Er sennilegt, að
þeir hafi talið sig hafa fulla
ástæðu til að óttast enska
kaupmenn, en mikil verzlun-
arkeppni var á jnilli þessara
þjóða, og sló stundum í harða
brýnu. önnur bezta höl'nin við
Isafjarðardjúp var fyrir innan
Skutulsfjarðareyri, og er hún
með þeim ágætum frá náttúr-
unnar hendi, að hún á vart
sinn líka, þótt leitað sé um
gjörvallt landið. Þarna munu
kaupmenn snemma liafa tek-
ið sér bólfestu. Ai'ið 1602, þeg-
ar einokunarverzlunin var
stofnsett, varð Skutulsfjarðar-
eyri eða Isafjörður, eins og
staðurinn nefndist síðar, einn
af hinúm föstu verzlunarstöð-
um landsins. Kaupsviðið tók
yfir Súgandafjörð, Isafjarðar-
djúp, Jökulfirði og Horn-
strandir, allt að Geirólfsgnúp.
Líklegt má telja, að hús einok-
unarkaupmanna hafi jafnan
staðið framarlega á tanganum,
eða þar sem nú hefur um lang-
an tíma heitið Neðstikaupstað-
ur. Eftir að losað var um ein-
okunarböndin og allir þegnar
Danakonungs gátu að nafni
tii fengið verzlunarleyfi, risu
upp tvær verzlanir á Isa-
firði. 1 húsum einokunarinnar
frammi á tanganum verzluðu
tveir Danir i félagi, Jens L.
Busch og Hans Chr. Paus.
Ofar á kaupstaðarlóðinni, þar
sem nú heitir Hæstikaupstað-
ur, hafði hafði Ólafur Thorla-
cius, kaupmaður á Bíldudal,
verzlun sína. Verzlunarstjóri
hans var Jón Jónsson frá
Reykhólum i Barðastranda-
sýslu. Þriðja verzlunin var
stofnsett á lsafirði 1816. Eig-
andi hennar var Jörgen
Mindelberg, dansk-þýzkrar
ættar. Eftir það fjölgaði verzl-
unum ekki á Isafirði um
margra áratuga skeið.
Hvergi er þess getið, að
kaupmenn eða hændur við
lsafjarðardjúp hafi komið sér
upp þilskipum til fiskveiða á
fyrstu þrem áratugum 19. ald-
arinnar. Sá, maður, sem fyrst-
ur gerir út þilskip frá Isafirði,
er Jens kaupmaður Benedict-
sen.
Upphaf þilskipaútgerðar
á ísafirði.
Eftirfarundi grein er kafli úr bók, sem er mj
útkomin um þilskipaútgerð á hlandi og Qils
Gnðmundsson ritliöfandur hefur ritað. Hefur rithöf-
undurinn legft Vesturtandi að birta þennan kafla um
upphaf þilskipaútgerðar á Isafirði. Kann blaðið hon-
um þakkir fyrir um leið og það væntir að lese'ndur
þess hafi gamun af að kgnnast þeim fráðleik, sem í
þessum köflurn felst.
Vegna rúmleysis hefur þó blaðið aðeins getað birt
lítinn hluta þess kafla, sem Isafirði er helgaður í
bákinni.
ísafjöröur í tnjrjun 19. aldar.
Jens Jakom Benedictsen var
sonur Boga sagnfræðings á
Staðarfelli, höíundar Sýslu-
mannaævanna. Hann fæddist
á Bíldudal 1806, lærði ungur
verzlunarstörf og fékkst við
þau alla ævi síðan. Árið>1829
fluttist hann til lsafjárðar og
tók að stunda þar verzlun al'
hinu mesta kappi. Gerðist
hann fj áraflamaður mikill og
auðsæll, svo sem verið hafði
faðir hans og þeir frændur
fleiri. Jcns var giftur danskri
konu, er hét Anna Maria
Frohm. Þótti hún heldur mik-
illát og fyrirleit flest það, sem
íslenzkt var. Hún var skart-
kona mikil, gefin fyrir veizlu-
höld og skemmtanir. Kunni
hún hið versta við sig á Isa-
firði; þótti hvorki fólk né um-
hverfj við sitt hæfi og linnti
ekki látum, fyrr en hún fékk
mann sinn til að flytjasl bú-
ferlum til Kaupmannahafnar.
Ekki mat hún mann sinn um
skör fram og lét jafnan á sér
skilja, að hún væri vangefin.
Mun það sannast mála, að
Jens hafi verið gáfumaður lit-
ill, en verzlunar- og gróðavit
átti hann í rikum mæli. Er
Það i minnum haft, að þegar
hann vildi taka þátt í samræð-
um í veizlum eða samkvæm-
um, hafi kona hans hnippt í
hann og sagt: „Ti stille, Jens,
det er ikke Tran vi taler om“.
Af börnum þeirra hjóna var
Jens J. Benedictsen skipstjóri
elztur. Hann var mörg ár í
förum um heimshöfin, en sett-
ist loks að i Danmörku og dó
þar 1915.
Annar sonur Jens kaup-
manns, Thorvald að nafni,
varð og skipstjóri. Hann ól
allan aldur sinn erlendis,
kvæntist þýzkri konu, en dó
barnlaus í Singapore 1892.
Þriðja barn Jens var Anna
María, fædd á Isafirði 1835.
Hún varð leikkona við kon-
unglega leikliúsið í Kaup-
mannahöfn, giftist dönskum
kaupmanni og andaðist 1874.
Sonur hennar var Aage Meyer
Benedictsen, rithöfundurinn og
mannfræðingurinn alkunni.
Jens kaupmaður hóf þil-
skipaútgerð á Isafirði skömmu
eftir að iiann settisl þar að.
Fyrsta þilskip hans var jakt,
81/2 lest að stærð, og liél
Jens Peter dcn gamle. Gekk
veiðin strax vel og mun kaup-
maður hala bætt við sig að
minnsta kosti einu þilskipi
eftir þetta. Er ekki að efa, að
útgei’ð þilskipanna hefur átt
verulegan þátt í að auðga Jens
kaupmann svo skjótlega, sem
raun varð á. Færði hann brátt
út kvíarnar og setti á stofn
verzlanir bæði í Grundaríirði
og i Vestmannaeyjum. Kaup-
skip átti liann tvö eða þrjú og
lét þau ganga tii fiskjar að
sumrinu. Græddi Jens á tá og
fingri og liefði eflaust orðið
hinn mesti auðmaður, er fram
liðu stundir, ef dauðann hefði
ekki borið að garði. En Jens
varð maður skanunlífur. Hann
sýktist í hafi á leið frá Kaup-
mannahöfn til lslands vorið
1842, var fluttur í land í Vest-
mannaeyjum að bana kominn
og andaðist þar fáum dögum
siðar, 36 ára að aldri.
Um og eftir 1840 komst
nokkur skriður á útgerðannál
lsfirðinga. Þá var Árni Sand-
holt fremstur kaupmaður á
Ísafirði og átti myndarlega
verzlun í Hæstakaupstaðnum.
Hann hal'ði allstór skip i för-
um og lét þau jafnframt
stunda fiskveiðar yfir sumar-
tímann. Á skipum þessum
voru danskir yfirmenn, og liá-
setar þeir, sem sigldu kaup-
íörunum milíi landa, voru
einnig erlendir. En þann hluta
sumarsins, sem skipin gengu
til veiða, var allmörgum is-
tendingum bætt við áhöfnina.
Þarna iærðu margir efnismenn
tiihögun segla og önnur undir-
stöðuatriði skipstj órnar. Er
ekki aö efast um það, að sá
skóti hafi orðið að hinu mesta
gagni.*
Arni Sandholt var sonur Óla
Sandliolts í Reykjavík. Þótti
Oti þessi hálfgerður misyndis-
maður og viðsj árverður 111 jög.
Aftur á móti fékk Árni sonur
lians tiið bezta orð, var taiinn
rausnarmaðui; mikill og viiui
leysa atlra vandræði. Lá mönn-
um ólikt betur orð til Arna en
Bjarna bróður hans, sem-einn-
ig var kaupmaður og Vest-
firðingar kváðu um:
Sandliolt frammi’ á höfninni hóar.
1 helvíti eru kvalirnar nógar. —
Maðkarnir í korninu kaila:
Komdu, pabbi, og éttu’ okkur alla!
Ekki mun Árni Sandliotl
hafa komið sér upp veruleg-
um fiskiskipaflota, á annan
liátt en fyrr greinir. Þó keypti
hann þilbátinn Pröven, og
gerði út frá Isafirði. Báti þess-
um hvolfdi i mynni Súganda-
fjarðar árið 1845. Voru skip-
verjar í kappsiglingu við
franska skútu. Tveimur mönn-
um varð bjargað, hinir týnd-
usl allir. Pröven náðist aftur
og gekk frá Isafirði i mörg ár
eftir þetta.
Árið' 1849 flutti Árni Sand-
lioit alfarinn til Kaupmanna-
Jiafnar,_en við verztunarstjórn
á lsafirði tó’k Pétur Guðmunds-
son, bróðir Sveins kaupmanns
á Búðum á Snæfellsnesi. Þeir
Arni og Pétur voru tvöfaldir
mágar. Árni var giftur Mettu
Guðmundsdóttur, syslur Pét-
urs, en Pétur álti Sigriði Sand-"
liolf, systur Árna.
Eiríkur ólsen, verzlunar-
stjóri i Neðstakaupstaðnum,
keypti á þessum árum 11 lesta
skútu, sem hann nefndi De syv
Söskende. Eiríkur var danslcur
að ætt. Skipstjóri á skútu þess-
ari var íslenzkur maður, Hin-
rik Sigurðsson að nafni. Hinrik
var sonur Sigurðar Hinriksson-
ar, bónda á Seljalandi í Skut-
ulsfirði. Sigurðui' á Setjalandi
halði lengi verið lormaður á