Norðlingur - 09.08.1928, Blaðsíða 2

2
NORÐLINGUR
KaupfjÉgin og bændur.
Hafa þau gert þá sjálf-
stæðari ?
Pegar álit sjera Friðriks Berg-
manns á kaupfjelögunum fyrir 30
árum birtist hjer í blaðinu og rit-
stjóri »Dags« kallaði það ®spark«,
var. á það drepið, að síðar skyldi
það verða rökstutt, að sjera Berg-
mann hefði sjeð dýpra um kaupfje-
lögin og verið forspárri en forsprakk-
ar þeirra vildu nú við kannast, og
að enn væri álit hans í gildi í meg-
inatriðum. Er nú rjett að efna það
loforð.
Þungamiðjan í áliti sjera Berg-
manns er það, að kaupfjelögunum
hafi brugðist vonir um, að enginn
mundi skulda, sem í þeim væri, að
kaupmannastjettinni yrði útrýmt og
að hún væri til ills eins, og að það
væri »hrapallegasta villukenning,
að íslenskir bændur gætu keypt vör-
ur sínar milliliðalaust frá útlöndum«.
Sennilegast gerist enginn maður
svo djarfur að neita því, að þetta
hafi ekki verið rjettilega athugað
hjá sjera Bergmann, og komið á
daginn.
Það er öllum kunnugra en svo
að frá þurfi að segja, að bændur
skulda kaupfjelögunum. Er ekki
verið að leggja þeim það út til lasts
heldur sýna fram á, að kaupfjelaga-
verslunin varð ekki og verður aldrei
þess megnug ein saman, að brjóta
skuldahlekkina. Þeir hafa nú, að
margra áliti, heldur þyngst og þrengst
um fætur bænda en hitt.
Sama máli gildir um kaupmanna-
stjettina. Hún hefir nú aldrei staðið
með meiri blóma en einmitt síðan
kaupfjelögin skáru upp herör til þess
að ganga af henni dauðri. Og það
sem mestu skiftir — hún hefir nú
færst algerlega á innlendar hendur,
er nú orðin íslensk verslun, sem
stendur og fellur með hag og af-
komu landsmanna — eins og sjera
Bergmann tók fram, að mestu
varðaði.
Um milliliðina þarf ekki að ræða.
Engin íslensk verslun hefir nú reist
jafn stórfeldan og áberandi millilið
eins og kaupfjelögin, þar sem er
Sambandið. Og ekki er annað sjá-
anlegt, en að kaupfjelögin geri sjer
æði oft að góðu, að versla við
»milliliðina«, kaupmennina eða heild-
salana, þegar Sambandið þrýtur, eða
það er hagkvæmara á einhvern hátt.
En þegar ræða er um kaupfjelög-
in, er óhjákvæmilegt að renna aug-
unum út yfir breiðar bygðir lands-
ins og spyrja: Hefir spádómurfor-
göngumanna kaupfjelaganna ræst
um það, að bændur yrðu sjálfstæð-
ari, kjör þeirra betri, lífsbarátta þeirra
Ijettari, ef þeir gengu í kaupfjelögin?
Hefir verslun þeirra við kaupfjelög-
in opnað þeim nokkra nýja vegi til
meiri menningar ? Er ekki Iíf þeirra
nú, eins og fyrir 30 eða 40 árum,
daglegt, látlaust strit, þar sem ókleifir
örðugleikar og fjárhagslegar þreng-
ingar vofa yfir, ef nokkuð ber út af?
Fagurgalamenn og loftkastalafor-
ingjar kaupfjelagsskaparins hafa frá
byrjun haldið því fram, að versluðu
bændur við kaupfjelögin, væri öll-
um áhyggjum af þeim Ijett — þeir
yrðu skuldlausir, gætu ræktað tún
sín, bygt betur bæi sína, orðið
frjálsir menn og meiri og betri
þegnar þjóðfjelagsins.
Alt hefir þetta reynst svikagylling
ein og oflátungsháttur. Bændur
munu nú alment litlu betur stæðari
en fyrir þremur eða fjórum áratug-
um, og þeir ekkert betur, sem versl-
að hafa við kaupfjelögin, nema síð-
ur sje. Ýmiskonar framfarir hafa
átt sjer stað hjá þeim eins og á
öðrum sviðum þjóðlífsins. En þær
framfarir koma af almennri viðreisn
landsmanna og atvinnuhátta, en ekki
fyrir aðgerðir neins sjerstaks versl-
unarskipulags.
Forgöngumenn kaupfjelaganna
halda því fram, að sú hreyfing hafi
reisi bændur til samtaka, fylkt þeim
saman um áhugamál sín og eflt þá
að framfaraáhuga.
Þetta er ekki nema brot af sann-
Ieikanum. Kaupfjelögin voru notuð
til þess að reka bændur saman í
sjerstakan stjórnmálaflokk. Versl-
unin var höfð að yfirvarpi og beitu.
Það Iokkaði bændur þau fyrirheit,
að þeir yrðu skuldlausir menn. En
skuldirnar hjeldust, sverð þeirra
hjekk og hangir enn yfir höfðum
þeirra; en smátt og smátt voru þeir
sveigðir inn í stjórnmálin, bundnir
með skuldum sínum á klafa flokks-
ofstækis, svo að nú eru þeir ófrjálsir
menn í stjórnmálunum. Nú er svo
komið, að allur þorri bænda er ekki
-----------------------<►
NORÐLINGUR
(kemur út annan hvorn dag)
Ritstj. og ábyrgðarm.:
JÓN BJÖRNSSON.
Skrifstofa og afgreiðsla i
Hafnarstræti 103. Sími 226.
Áskriftargjald kr. 1,00 á mánuði
{ lausasölu 10 aura eintakið.
V------------------------- ’
sjálfráður í vali fulltrúa á löggjafar-
samkomu þjóðarinnar. Það er að
minsta kosti einn ávöxtur kaupfje-
laganna, hvað sem um þau má segja
að öðru leyti.
Erlendar símfregnire
Reykjavík 8. ágúst.
Frá »Krassin«
Viðgerðinni á honum er nú lok-
ið og fer hann til Franz Joseps-
lands. »Citta de MiIano« aðstoðar
hann í leitinni að loftskipsflokknum
og Amundsen, og verða tvær flug-
vjelar hafðar með í förinpi.
Mishepnuð flugferð.
Frá London er símað, að pólskir
flugmenn, sem hafi ætlað að fljúga
frá París til New-York, hafi steypst
niður löO kílómetra frá Finsterro-
höfða. Var þeim bjargað af þýsku
skipi.
Lægður rosti kommúnista.
Frá París er símað, að mikill
fjöldi kommúnista hafi reynt til að
halda fund 6. þ. m. í forboði yfir-
valdanna. En lögreglan kom í veg
fyrir fundarhaldið og handtók 1000
kommúnista.
Ráðlegging enn.
»Verkamanninum« var ráðlagt hjer
í blaðinu fyrir nokkru, að bera sig
karlmannlega og auglýsa ekki hræðslu
sína við »Norðling« um of og að ó-
þörfu. En það lítur út fyrir, að »Verka-
maðurinn* kunni ekki gott að þiggja.
Hræðslan og öfundin brýst enn út, og