Forsetakjör - 24.06.1952, Síða 4

4
FORSETAKJÖR
Spánarsamningurinn 1934
Eftir IKeniliard Stefán§son, alþingismann
Ég er einn þeirra, sem Jónas semda. Hvergi sé ég getið á-
Jónsson vitnar til um frásögn
sína af Spánarsamningunum
1934 og ráðleggur kjósendum
að spyrja nánar um sannleiks-
gildi hennar. Mér er ljúft að
verða við þessum tilmælum, úr
því sem komið er, því að þótt
ekki beri að skýra frá því, sem
fram fer á lokuðum fundi í Al-
þingi, en þaðan hef ég aðallega
vitneskju mína, þá hefur nú
Jónas Jónsson sagt það mikið,
að ekki getur verið um neitt
trúnaðarbrot að ræða, þótt ég
bæti við mínum skýringum.
Enda er hér ekki um stór leynd-
armál að ræða. Allir, sem mál
þetta varðaði, fengu skýringar
á því 1934, og árið eftir stóðu
hatrammar deilur í blöðunum
um samningana. En þeim deil-
um kom Jónas Jónsson af stað,
þótt hann virðist þá hafa talið
aðra menn bera meiri ábyrgð í
þessu efni heldur en Ásgeir Ás-
geirsson. Almenningi var því
fullkunnugt um þessi mál af
blöðum og viðræðum manna á
milli, þótt ýmsir séu nú búnir
að gleyma því mesta og aðrir
svo ungir, að þeir hafa aldrei
heyrt þess getið. Ég skýri hér
frá eftir minni og nokkrum
heimildum, er ég hef litið í.
í samninganefnd við Spán-
verja voru þeir Sveinn Björns-
son, sendiherra, Richard Thors,
Magnús Sigurðsson og Helgi
Guðmundsson.Helgi P. Briem
var þar. einnig sem fiskifulltrúi
og ráðunautur ríkisstjórnarinn-
ar og nefr.darinnar, en ekki
reglulegur nefndarmaður.
Sveinn Björnsson, Richard
Thors og Helgi P. Briem hittust
í Madrid 4. apríl. Keppinautar
íslendinga á fiskimarkaðinum
voru þá komnir á vettvang til
samninga og segja nefndarmenn
í skýrslu sinni til forsætisráð-
herra: „Því var það að við töld-
um okkur skylt að vinna að
málinu á allan hátt, þótt við
hefðum sjálfir heldur kosið að
draga það á langinn, þar til
allir samningamenn væru komn
ir hingað, sem sé einnig Magn-
ús Sigurðsson og Helgi Guð-
mundsson, bankastjórar." Enn-
fremur segir svo: „Hins vegar
voru ekki gerðar neinar bind-
andi úrslitaákvarðanir, fyrr en
þeir Magnús Sigurðsson og
Helgi Guðmundsson komu að
heiman, væntanlega fyrir 18.
apríl.“ Þeir M. S. og H. G. komu
að kvöldi 17. apríl. Segir þá í
skýrslunni: „Nefndarmenn, sem
fyrir voru, gáfu þeim nákvæma
skýrslu um það, sem gerzt hafði
þangað til og skýrðu frá starfs-
aðferðum nefndarinnar. Tókst
nú samvinna með öllum nefnd-
armönnum á þeim grundvelli,
sem þegar var lagður.“ Þessi
skýrsla er undirrituð af öllum
nefndarmönnum án athuga-
greinings 1 skýrslunum.
25. maí skrifar nefndin öll
bréf til forsætisráðherra, þar
sem hún telur óumflýjanlegt að
„krefjast útflutningsleyfis ís-
lenzku stjórnarinnar fyrir öll—
um útflutningi fiskjar til Spán-
ar.“ Færir nefndin rök fyrir því,
að rétt sé að „setja ákvæði um
að útflutningsleyfi íslenzku
stjórnarinnar þurfi fyrir út-
flutningi alls saltfiskjar fyrst
um sinn.“
Eftir þessari tillögu gaf
Magnús Guðmundsson, ráð-
herra, út bráðabirgðalög 25. maí
um útflutning á saltfiski. Ás-
geir Ásgeirsson hefur skýrt mér
frá því, að Sveinn Björnsson,
sendiherra, formaður nefndar-
innar, hafi tjáð sér í símtali til
London, að nefndin teldi óhjá-
kvæmilegt, að markaðsgjald
yrði lagt á allan útfluttan salt-
fisk, ef nokkur árangur ætti að
nást af samningaumleitunun-
um. Var það gjald síðan inn-
heimt við leyfisveitingar skv.
bráðabirgðalögum. Löngu síð-
ar bárust ríkisstjórninni tilmæli
um setningu bráðabirgðalaga
um innheimtu þessa gjalds.
Stóðu þá stjórnarskipti fyrir
dyrum, og voru önnur bráða-
birgðalög gefin út um inn-
heimtu gjaldsins 20. ágúst af
Haraldi Guðmundssyni.
Þegar svo Alþingi kom sam-
an haustið 1934, voru þeir
Sveinn Björnsson og Helgi P.
Briem kvaddir heim til að gefa
nánari skýrslu um gang samn-
inganna. Það gerðu þeir á lok-
uðum þingfundi. Frá þeim
fundi er engin fundargerð til,
hvernig sem á því stendur. En
þess minnist ég, að þeir báðir
ásamt Richard Thors héldu því
ákveðið fram, að óhjákvæmi-
legt hefði verið að inna þær
greiðslur af hendi, er þurfti til
að fá stjórn Spánar til að veita
okkur aukinn innflutning á
fiski. Greiðslur þessar hafa
sumir kallað „Spánarmútur“.
Mútur nefndu þeir sendiherra
og aðrir nefndarmenn aldrei á
nafn, heldur greiðslur (að vísu
háar) fyrir aðstoð. Spánverjar
hafa lengi haft sínar aðferðir
og við fyrr orðið varir við þær.
. Hinum tveim bráðabirgða-
lögum var síðan skeytt saman
í eitt lagafrumvarp, sem var
samþykkt í neðri deild með 25
samhlj. atkvæðum og í efri
deild með 11 samhlj. atkvæð-
um. Engin mótatkvæði komu
fram. Ekki einu sinni frá Jón-
asi Jónssyni og engar raddir um
það, að hægt hefði verið að
komast hjá gjaldinu, ef mark-
aðurinn ætti að haldast. Gjald-
ið lenti eingöngu á útfluttum
saltfiski, og á fundi fiskfram-
leiðenda (S.Í.F.) áður um
haustið var nauðsyn gjaldsins
ekki dregin í efa af neinum,
heldur eingöngu rætt um það,
hvernig réttlátast væri að jafna
því niður.
Eftir að Ásgeir fór frá völd-
um var samningurinn fram-
lengdur fyrir næsta ár, og um
haustið 1935, þegar snurða kom
á efndir Spánverja á veitingu
innflutningsleyfa, var sam-
þykkt að halda áfram greiðsl-
um út árið, ef Spánverjar stæðu
við sín loforð. Var sú samþykkt
gerð á lokuðum þingfundi með
nafnakalli. Jónas Jónsson var
einn af þeim, sem sagði: J Á.
Jónas Jónsson vill nú koma
því inn hjá fólki, að Ásgeir Ás-
geirsson beri hér einn ábyrgð.
En hér bera allir ábyrgð. Samn-
inganefndin með Svein Björns-
son í broddi fylkingar ber á-
byrgð á tillögum sínum, ríkis-
stjórnirnar á bráðabirgðalög-
unum, Alþingismenn á sam-
þykkt þeirra og framlengingu
samninga. Fiskframleiðendur
báru einnig ábyrgð gagnvart
eigin hagsmunum um að fallast
ekki á neitt gjald, nema það
væri óhjákvæmilegt til að
missa ekki markað, sem þjóðin
gat ekki án verið. Hér var um
að ræða meira en helming af
verðmæti alls útflutnings þjóð-
arinnar. Og í skýrslu sinni fyr-
ir árið 1934 segir stjórn S.Í.F.:
„Þegar litið er til þess, hve ó-
jafn leikurinn var, mega það í
rauninni undur heita, hve
giftusamlega greiddist úr um
málefni vor.“ Þessi dómur er
undirritaður af: Magnúsi Sig-
urðssyni, Richard Thors, Helga
Guðmundssyni, Kristjáni Ein-
arssyni og Ólafi Proppé. Leik-
urinn var ójafn, því að við seld-
um Spánverjum fisk fyrir 22
sinnum meira verðmæti en við
keyptum af þeim vörur ístað-
inn.
Ég held, að cnginn geti efazt
um það, að Sveinn Björnsson
lagði það eitt til í þessu máli,
sem hann taldi lífsnauðsynlegt
fyrir þjóðina. Fjölda manns var
vel kunnugt um þátt hans í
málinu. Hann var ekki á neinn
hátt fordæmdur út af því
(nema þá af Jónasi Jónssyni),
heldur var hann áfram sendi-
herra, jafnan í utanríkissamn-
ingum og síðan ríkisstjóri og
forseti íslands.
Undarlegt má því heita, ef
hægt er að gera Ásgeir Ásgeirs-
son „óalandi og óferjandi“ fyr-
ir að fallast á tillögur hins látna
forseta og annarra trúnaðar-
manna landsins í þessu máli.
Að ráðherra beri einn ábyrgð,
en ráðunautar hans enga, jafn-
vel ekki samningamenn lands-
ins við erlendar þjóðir, kann að
verá rétt í strangasta lögfræði-
lega skilningi, en frá almennu
mannlegu sjónarmiði er það
auðvitað fjarstæða.
Bernharð Stefánsson.
Hvað sagði hæstaréttur
um fisksölnsamninginn 1934?
Jónas Jónsson hefur undan-ianna, Helgi Guðmundsson,
farið ritað langt mál í blað sitt
um fisksölusamninginn við
Spán frá 1934. Frá því hefur
verið skýrt hér í blaðinu, að
þetta er ekki í fyrsta skiptið,
sem Jónas Jónsson hefur reynt
að nota þetta mál til að ófrægja
menn, sem honum hafa ekki
verið þóknanlegir. Strax eftir
að samningarnir voru gerðir
réðst Jónas hatramlega að
Richarði Thors fyrir afskipti
hans af málinu. Ólafur Thors
svaraði þessum árásum með
greinum í Morgunblaðinu og
hafa menn séð sýnishorn af
þeim svörum hér í „Forseta-
kjöri“. Sjálfstæðisflokkurinn
svaraði Jónasi með því að neita
að mæta í utanríkismálanefnd í
2% ár vegna veru Jónasar þar.
Þegar Sveinn Björnsson varð
forseti ritaði Jónas og lét
prenta í „Tímanum“ álíka á-
rásargrein á Svein Björnsson,
sem var formaður samninga-
nefndarinnar við Spán 1934, og
hann nú ritar um Ásgeir &s-
geirsson. Hermann og Eysteinn
komust að þessu áður en Tím-
inn var sendur út og brenndu
upplagið til þess að forða Fram-
sóknarflokknum frá þeirri smán
að birta ósannindavaðal Jónas-
ar. Nú er röðin komin að Ás-
geiri Ásgeirssyni og málið not-
að til framdráttar Ólafi Thors,
sem ekki gat setið með Jónasi
í utanríkismálanefnd vegna
skrifa Jónasar um málið og
Hermanni Jónassyni, sem
brenndi upplagið af Tímanum,
vegna skrifa Jónasar.
Það er fróðlegt að rifja það
upp í sambandi við þetta mál,
að í nóvember 1935 höfðaði
einn samninganefndarmann-
bankastjóri, mál gegn ritstjór-
um Morgunblaðsins vegna birt-
ingar yfirlýsingar. Þetta mál
var dæmt 5. ágúst 1935 í bæj-
arþingi Reykjavíkur og í hæsta
rétti 14. apríl 1937. Eftir að
hæstiréttur og bæjarþingið
höfðu athugað gögn málsins
lýstu þessir dómstólar mála-
vöxtum þannig
Bæjarþing Reykjavíkur:
„Málavextir eru þeir, að á
árinu 1934 gerðu íslending-
ar viðskiptasamning við
Spánverja. Samningamenn
af hálfu íslands voru þeir
Sveinn Björnsson, sendi-
herra, Helgi Briem, fiski-
fulltrúi og Richard Thors,
framkvæmdarstjóri, en síð-
ar bættust í hópinn, banka-
stjórarnir Magnús Sigurðs-
son og Helgi Guðmundsson.
Virðast íslenzku samninga-
mennirnir allir hafa gert þá
sameiginlegu tillögu til rík-
isstjórnarinnar, að samning-
arnir yrðu endanlega sam-
þykktir, sem og varð.“ —
Hrd. VIII bls. 240.
Hæstiréttur segir:
„Eru aðiljar sammála um
það hér fyrir rétti, að allir
samningsmennirnir hafi
sameiginlcga og ágreinings-
laust gert tillögu til ríkis-
stjórnarinnar um, að sanm-
ingurinn yrði samþykktur.“
Hrd. VIII bls. 237—238.
Þess skal getið að aðilar eru
Helgi Guðmundsson, banka-
stjóri og ritstjórarnir Valtýr
Stefánsson og Jón Kjartansson.
Samkvæmt þessu er það
upplýst í dómsmali fyrir
hæstarétti og bæjarþingi
Reykjavíkur, að afskipti Ás-
geirs Ásgeirssonar af þessu
máli hafa verið þau, að fall-
ast á sameiginlega og á-
greiningslausa tillögu þeirra
Sveins Björnssonar, Helga
Briem, Richards Thors,
Magnúsar Sigurðssonar og
Helga Guðmundssonar um
að gera Spánarsamninginn,
nákvæmlega á sama hátt og
Alþingi síðan samþykkti
þennan samning tvö ár í röð
með öllum greiddum at-
kvæðum.
Jónas Jónsson getur að sjálf-
sögðu með rangfærslum sínum
og ósannindum reynt að ófrægja
Ásgeir Ásgeirsson fyrir að fara
að tillögum Sveins Björnsson-
ar og meðnefndarmanna hans
í Spánarmálinu 1934, en hann
fær áreiðanlega engan mann til
að trúa því, að Ásgeir Ásgeirs-
son og síðar Alþingi tvö ár í
röð, hafi gert annað en það, sem
skyldan og hagur alþjóðar
bauð, þegar fallist var á tillög-
ur Sveins Björnssonar og félaga
hans 1934.
Þeir Ólafur og Hermann eru
hins vegar ekkert öfundsverðir
af því merki, sem Jónas Jóns-
son ber nú fyrir þeim og þeirra
vonlausu baráttu fyrir sr.
Bjarna Jónssyni. Þeir þekkja
merkið manna bezt. Verði þeim
að góðu.
Guðmundur í. Guðmundsson.
Afgreiðsla blaðsins er í Garða-
stræti 17. — Sími 2864.
Áskriftargj ald blaðsins er 5 kr.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður
VÍGLUNDUR MÖLLER.
Sími 3755.
Félagsprentsmiðjan.