Neisti - 25.11.1943, Síða 3

N E I S T I
l
*
í
’<
t
f
f

%
ÞJÚÐNÍTING EDA ATVINNULEYSI?
Eftir JÓN BLÖNDAL
★
Fyrir stríðið var atvinnuleysið
eitt hið þungbærasta félagslega
böl á Islandi og í flestum löndum
heims. Þúsundir vinnufærra
manna, sem þráðu ekkert frekar
en að geta beitt starfsorku sinni
til þess að sækja björg í bú sín,
urðu að ganga tímum saman með
hendurnar í vösunum í eirðarlausu
rápi um götur bæjanna eða í til-
gangslausum erli á milli vinnu-
staðanna, þar sem alltaf var sama
svarið: Engin þörf fyrir þig. Var
furða, þótt þeir fylltust gremju
í garð þess þjóðfélags, sem hafði
ekkert rúm fyrir þá við borð sitt,
sem gaf þeim ekkert tækifæri til
þess að lifa þolanlegu lífi og sjá
ástvinum sínum farborða á sóma-
samlegan hátt. Var furða þótt þeir
fylltust bölsýni, þegar þeim, á píla
grímsgöngu sinni eftir einhverjum
af vinnusnöpum, varð hugsað til
hins örvæntingarfulla augnaráðs
eiginkonunnar, þegar þeir enn einu
sinni kæmu heim án þess að geta
fært heimilinu nokkra björg
handa bömunum, sem voru að
veslast upp af skorti á viðunandi
fæði. Og svo, gangan á náðir hins
opinbera, sveitarinnar, þar sem
misjafnlega mannúðlegir fátækra-
fulltrúar úthlutuðu naumt til-
mældu náðarbrauði.
Er ekki eðlilegt að sú spurning
hljóti að vakna hjá flestum hugs-
andi mönnum: Er ekki eitthvað
bogið við það þjóðskipulag, sem
ekki notar nema nokkum hluta
af aðalframleiðslutæki þjóðfélags-
ins, vinnuaflinu, sem lætur þús-
undir manna ganga atvinnulausa,
þótt benda megi á óþrjótandi verk-
efni? Hér á Islandi eru engar töl-
ur til um það, hversu mikið tjón
atvinnuleysið hefur bakað þjóð-
inni, hve miklu ríkari við gætum
verið, ef allir hefðu fengið að
leggja hönd á plóginn. En þar er
vissulega um að ræða háar upp-
hæðir.
Amerískur prófessor, Dr. Alvin
Hansen, segir í nýútkomnu riti,
sem gefið er út af einni stjórnar-
deildinni í Washington:
„Við höfum ekki efni á því, að
eyða þeim auðlindum, sem við eig-
um í vinnuafli og hráefnum. Við
höfum ekki efni á því að nota þær
ekki til fullnustu. Við höfum ekki
efni á iðjuleysi. Atvinnuleysið á
fjórða tug aldarinnar átti sök á
því, að við töpuðum 13.000.000.000
króna tekjum.“ 1300 milljarðir
króna, það er upphæð, sem við
Islendingar skiljum ekki neitt í,
en samt er þessi tala lýsing á
ægilegum raunveruleika, lýsing á
ömurlegustu fjarstæðum í auð-
valdsþjóðfélaginu, — atvinnuleys-
inu — sem hlýtur að brenna sig
inn í meðvitund hvers manns, sem
skilur hvað hér er um að vera.
Einn af þeim mönnum, sem
mestu hafa ráðið í íslenzkum
stjórnmálum undanfarin ár, Her-
mann Jónasson, kvað hafa komizt
nýlega svo að orði í þingræðu, að
atvinnuleysið væri þjóðhagsleg
fjarstæða, séð frá sjónarmiði
þjóðarheildarinnar. Hljóta ekki
heildartekjur þjóðarinnar, heildar-
framleiðslan, að verða meiri, ef
allir vinna, heldur en ef mikill
hluti þjóðarinnar situr auðum
höndum og gerir ekki neitt? Væri
yfirleitt hægt að skipuleggja vinnu
þeirra svo illa, að hún kæmi ekki
að neinu gagni?
Hvernig má það ske, að slík
fjarstæða er látin viðgangast í
nútímaþjóðfélagi ?
Verjendur auðvaldsskipulagsins
segja okkur: Frjáls samkeppni
einkarekstursins tryggir þjóðfé-
laginu mesta framleiðslu. Hver
einstaklingur leitast við að græða
sem mest, þessvegna keppist hann
við að framleiða sem mest, aukin
framleiðsla eykur framboðið á vör
unum, það lækkar verðið, svo þær
seljast með kostnaðarverði. Er á-
góði verður í einni framleiðslu-
grein, þá vilja fleiri stunda hana,
þá eykst framleiðslan og verðið
lækkar á ný o. s. frv.
En þetta er ekki einu sinni hálf-
ur sannleikurinn. Samkeppnin er
vissulega öflugur þáttur í því að
auka framleiðsluna, en lögmál
hennar er blint og felur í sér sinn
eigin dauða. Mennirnir, sem
stunda samkeppnina eru skyni
gæddar verur. Þeir sjá, að ótak-
mörkuð samkeppni eyðileggur
gróðamöguleika þeirra. Þessvegna
bindast þeir samtökum til þess að
takmarka framleiðsluna, til þess
að viðhalda og auka gróðann. Það
er gróðasjónarmiðið, ekki hin
frjálsa samkeppni, sem er höfuð-
einkenni auðvaldsskipulags nútím-
ans, þessvegna hugsa atvinnurek-
endurnir ekki fyrst og fremst um
það, hvernig þeir geti aukið fram-
leiðsluna, heldur hvemig þeir geti
aukið gróða sinn. Og bezta ráðið
til þess er oft og einatt að tak-
marka framleiðsluna, að skapa
skort á vörum í stað þess að auka
framleiðslu þeirra.
Og þá fer að verða skiljanlegt,
hvernig atvinnuleysi getur skap-
azt í nútíma þjóðfélagi. Einkaat-
vinnurekandinn tekur ekki mann
í vinnu, ef hann tapar á því, enda
þótt þjóðfélagið í heild myndi
auðgast við vinnuafköst þess sama
manns.
Tökum sem dæmi, að kostnaður
atvinnurekanda við að bæta við
einm manni í vinnu, sé að öllu
meðtöldu 1500 krónur á mánuði;
ef hann getur ekki selt vörur, sem
maðurinn framleiðir fyrir meira
en 1400 krónur, þá tapar hann 100
kr. á því að ráða manninn. Hann
lætur það því undir höfuð leggj-
ast. En þjóðfélagið sem Jieild tap-
ar þessum 1400 krónum, að frá-
dregnum hráefniskostnaði, sliti á
vélum o . þ. h. Þannig eru hags-
munir þessa einkaatvinnurekanda
andstæðir hagsmunum heildarinn-
ar, þveröfugt við kenningar sam-
keppnismannanna.
En þá komum við að aðalmergi
málsins. Ef eignarétturinn á öllum
helztu framleiðslutækjum væri í
höndum hins opinbera, — þjóðar-
heildarinnar — eða rekstur þeirra
skipulagður með þarfir og hags-
muni þjóðarheildarinnar fyrir aug
um, myndi þá sama fjarstæðan
vera látin viðgangast, að þúsundir
væru látnar ganga auðum hönd-
um? Vissulega ekki.
Þá myndi spurningin ekki
hljóða: Eykur það gróða minn að
bæta við mig einum manni, heldur:
Eykur það tekjur þjóðarinnar,
framleiðsluna, að setja þennan
mann í vinnu? Og þá myndi svar-
ið verða í flestum tilfellum já-
kvætt.
Vitanlega er hvergi nærri sama
hvaða framkvæmdir væri ráðist í.
Það þyrfti enn að velja og hafna,
að gera það, sem bezt borgar sig
frá sjónarmiði heildarinnar. Það
væri eitt hið helzta vandamál hinn-
ar þjóðnýttu framleiðslu.
En eitt er víst: Að það sem
verst borgaði sig, væri það að láta
vinnufæra menn sitja auðum
höndum.
Þannig hníga gild rök að því,
að í þjóðfélagi, þar sem aðalfram-
leiðslutækin eru þjóðnýtt, muni
atvinnuleysið hverfa, og það er
margt, sem bendir til þess, að án
mjög verulegrar þjóðnýtingar
muni því ekki verða útrýmt. En
að sjálfsögðu þýðir þetta ekki það,
að alla framleiðslu þurfi að þjóð-
nýta til þess að það sé á valdi
hins opinbera að útrýma atvinnu-
leysinu. En nauðsynlegt skilyrði
virðist það, að mestur hluti stór-
framleiðslunnar sé þjóðnýttur eða
undir sterku áhrifavaldi þjóðar-
heildarinnar, því á sviði stórfram-
leiðslunnar eru mestar sveiflur á
atvinnunni og atvinnumöguleik-
um.
í ritgerð, sem fyrir nokkru birt-
ist hér í blaðinu, sýnir Sig. Jónas-
son í glöggu yfirliti hvar á vegi
við Islendingar erum staddir í
þessum málum og hverjir mögu-
leikar eru framundan um stór-
kostlega þjóðnýtingu á íslenzkum
atvinnuvegum í nánustu framtíð.
Atvinnulíf okkar hefur undan-
gengna áratugi óðfluga verið að
breytast í áttina til stórreksturs.
3
75 ára afmæli.
Sigurður Guðmundsson frá
Vansenda átti 75 ára afmæli 16.
þ. m. Það er óþarfi að fara hér að
rekja starfsferil Sigurðar, aðeins
nóg að benda á það, að slíkir menn
sem hann eru ávallt sómi samtíðar
sinnar. Með honum hefur borizt
ylur ungrar sálar til þeirra, sem
hann hafa umgengizt. Þótt Sigurð-
ur sé kominn til ára, er hann enn
kvikur og léttur í spori. —- Neisti
óskar honum allra heilla og vel-
farnaðar í framtíðinni.
CTR BÆNUM
SKEIÐSFOSSVIRKJUNIN
Nýlegar fréttir herma, að áætl-
un hennar sé komin upp í 7% eða
8 milljónir. Telja háttsettustu
menn á þeim slóðum, að þetta
stafi af hækkuðum flutningsgjöld-
um, hækkun á vinnulaunum, erf-
iðu tíðarfari í sumar sem leið og
margskonar tregðu við málefnið
á háum stöðum.
Hverjar skyldu verða ástæðurn-
ar fyrir næstu hækkun áætlunar-
innar?
SKIPSFLAKIÐ
Um heim allan er nú háð hið
grimmasta stríð, í lofti, láði og
legi. Reynt er að eyðileggja sem
mest af verðmætum, þar á meðal
reyna stríðsaðilar að sprengja og
sökkva sem mestu af skipaflota
hvers, annars. Við Siglfirðingar
förum nú ekki varhluta að sögn
af þessu skipastríði. Hér eru það
forráðamenn bæjarins sem stríðið
heyja, ekki um heilar skipalestir,
heldur um hálft skipsflak, sem
bæjarstjórn samþykkti að kaupa
til að sökkva í höfnina og nota
þar sem bryggju og vörugeymslu,
aðallega fyrir lýsi frá „Rauðku.“
Nú er talið, að þeir menn, sem
urðu í minnihluta í bæjarstjóm
við afgreiðslu þessa máls, hamist
í lofti og láði á öllum hugsanlegum
stöðvum, til þess að eyðileggja
þessa hugmynd, og telja fróðir
menn, að eins og málið stendur
nú, sé ekki hægt að sjá fyrir endir
þess.
Á næstunni mun koma ýtarleg
grein í blaðinu um þetta mál.
Hið hreinræktaða auðvaldsskipu-
lag hefur aldrei verið ríkjandi á
Islandi, en það hefur lagt undir
sig stór lönd síðustu áratugi. Og
í kjölfar þess hefur farið fylgi-
sveinn þess, atvinnuleysið, sem
kemur upp hvarvetna þar sem at-
vinnutækin hætta að vera eign
þeirra, sem við þau vinna.
Otrýming atvinnuleysisins fyrir
fullt og allt úr íslenzku þjóðlífi
er eitt hið brýnasta og örlagarík-
asta verkefni íslenzkra þjóðmála
á næstu árum og lausn þess mun
haldast í hendur við hið þjóðnýtta
skipulag framleiðslunnar, sem eitt
getur leyst þetta verkefni til fulln-
ustu.