Mjölnir - 25.09.1964, Blaðsíða 6

Aldarafmœli
Einars Benedihssonar
Hinn 31. október 1964 eru
liðin 100 ár frá fæðingu þjóð-
skáldsins Einars Benediktssonar.
Svo sem að líkum lætur, verður
aldarafmælisins minnzt á marg-
víslegan hátt, og mun útgáfu-
félagið BRAGI, félag Einars
Benediktssonar, hafa þar for-
ystu. Félag þetta var stofnað í
janúarmánuði árið 1938 fyrir
forgöngu nokkurra trúnaðar-
vina skáldsins, og skyldi það
„kaupa af Einari Benediktssyni
eignarrétt á öllum verkum hans,
og annast útgáfu þeirra“, svo
sem segir orðrétt í stofnfundar-
gerðinni.
Af tilefni aldarafmælis Einars
Benediktssonar hefur stjórn út-
gáfufélagsins BRAGA fyrir all
löngu síðan ákveðið að gefa út
heildarsafn af kvæðum skálds-
ins, ásamt þýðingu hans á Pétri
Gaut. Kvæðasafnið verður gefið
út í einu hindi, samtals í 5000
eintökum. Verða 500 eintök
gefin út í sérstakri viðhafnar-
útgáfu, er verður tölusett og
bundin í alskinn (geitarskinn)
og til vandað á allan hátt.
Þá hefur verið bundið fast-
mælum, að prófessor Sigurður
Nordal riti formála að kvæða-
safni Einars Benediktssonar,
auk þess sem prófessorinn er
stjórn Braga til ráðuneytis í
sambandi við útgáfuna. Svo sem
að líkum lætur, telur félagið sér
mikinn áv.inning að samstarfinu
við þennan mikilsvirta fræði-
mann.
Að athuguðum öllum aðstæð-
um, og eftir vandlegan saman-
burð á tilboðum hefur verið
samið við Hafstein Guðmunds-
son prentsmiðjustjóra fyrir
hönd Prentsm. Hólar h/f um
prentun kvæðasafnsins, einnig
um bókband. Miðar þessum
framkvæmdum vel áfram, setn-
t
ingu að mestu lokið, en þegar
hafa verið gerð sýnishorn af
bókinni í samráði við stjórn
Braga.
Innan skamms mun verða haf-
izt handa um söfnun áskrifenda
að Kvæðasafni Einars Benedikts-
sonar, bæði að viðhafnarútgáf-
unni og hinni almennu útgáfu.
Eru útgefendur vongóðir um
árangur af þeirri starfsemi.
Svo sem áður hefur verið
skýrt frá opinberlega, hefur
Bragi h/f ákveðið að reisa Ein-
ari Benediktssyni minnismerki á
aldarafmælinu. Hefur Ásmund-
ur Sveinsson myndhöggvari gert
mynd skáldsins. Borgarstjórn
Reykjavíkur hefur ákveðið
minnismerkinu stað í hinum
fyrirhugaða skemmtigarði borg-
arinnar á Klambratúni.
Svo er ráð fyrir gert, að þess-
um framkvæmdum verði lokið
fyrir aldarafmælið í haust.
Auk þess, sem nú hefur verið
talið, hefur Bragi með höndum
undirbúning ýmissa fram-
kvæmda, í samræmi við tilgang
og markmið félagsins. Ber þar
fyrst að nefna útgáfu á bók eftir
séra Sigurð Einarsson skáld í
Holti, en þessi bók mun hafa
að geyma skýringar á 25 viða-
mestu kvæðum Einars Bene-
diktssonar.
30 áraj
9. september voru liðin 20 ár
frá stofnun alþýðulýðveldis í
Búlgaríu.
Búlgarar voru fyrir bylting-
una fremur frumstæð bænda-
bjóð, eins og fleiri Balkanþjóðir.
Nokkrar tölur sýna gleggra en
langt mál, í hvaða átt þróunin
hefur gengið þessi 20 ár.
Iðnaður landsins hefur seytján-
faldast að magni. Sjötti hver íbúi
landsins fæst við nám af ein-
hverju tagi, en fyrir stríð var
stór hluti íbúanna ólæs og al-
þýðumenntun léleg. Fyrir stríð
voru aðeins fjórar borgir í land-
inu með meira en 50 þús. íbúa.
Nú eru þær þrettán. Tala íbúa í
þessum 13 borgum hefur um
það bil tvöfaldast. 85% af út-
flutningi landsins eru iðnaðar-
vörur. 80% af utanríkisvið-
skiptum landsins eru við sósíal-
istaríkin, þar af 54% við Sovét-
ríkin. Árið 1939 fluttu Búlgarar
út 140 vörutegundir, nú um 600.
— Þótt viðskiptin við önnur
lönd en þau sósíalistisku sé að-
eins 20% af utanríkisviðskipt-
um landsins, eru þau nú mörg-
um sinnum meiri en fyrir stríð.
Búlgarar rækta feikn af ávöxt-
um og grænmeti. Þeir flytja út
allra þjóða mest af nýjum tóm-
ötum og eru einn stærsti út-
flytjandi grape-ávaxta. Tóbaks-
NIÐURLAGNING SÍLDAR
Ohœlt er að fullyrða, að fáar fregnir hafa
vakið eins mikla athygli hér norðanlands eins
og frétt Þjóðviljans fyrir hálfum mánuði um
að komið hefði í Ijós í viðrœðum, sem nokkrir
af foruslumönnum Sósíalistaflokksins áttu við
ráðamenn austur í Moskva, að möguleikar
vceru á að selja þangað mikið magn af full-
unnum síldarvörum, fyrst og fremst niður-
lagðri síld, ef um það vœri samið að kaupa
af Sovétmönnum í staðinn framleiðsluvörur
þeirra, og gera um þetta samninga til nokkurs
tíma.
Norðurland hefur nú um nokkurra ára bil
átt um sárt að binda vegna þess, að grund-
vallaratvinnuvegur sjávarþorpanna, síldveiðin,
hefur brugðizt. Það er nú stærsta vandamál
fjölmennra byggðarlaga á Norðurlandi að
koma í veg fyrir atvinnuleysi og fólksfœkkun,
sem blasir við, ef ekkert kemur í staðinn.
Séu hins vegar möguleikar opnaðir til þess
að leggja niður síld til útflutnings í allstórum
stíl, og þeim iðnaði komið upp á þeim stöð-
um, sem nú hafa mesta þörfina fyrir slíka
framleiðslu, en engum mun blandast hugur
um, að sjálfsagt sé að koma honum upp hér
norðanlands, — þá mœtti snúa straumnum við
á örskömmum tíma, jafnvel einu til tveim ár-
um, ef röggsamlega vœri staðið að verki.
Talið er, að verksmiðja, sem legði niður
síld úr 10 þús. tunnum mundi veita 100—120
manns atvinnu meginhluta ársins. Hvað þýðir
atvinna fyrir 120 manns við framleiðslustörf?
Hún þýðir, þegar til lengdar lœtur, atvinnu
fyrir allt að því eins mikinn fjölda fólks við
alls konar þjónustustörf og aðra framleiðslu.
Hún þýðir aukna verzlun, meiri atvinnu fyrir
alls konar verkstœði og þjónustuiðnað, auknar
húsbyggingar, hœkkun tekna hjá sveitarsjóði
viðkomandi staðar, sem aftur leiðir af sér
meiri opinberar framkvœmdir og þar með
aukna vinnu.
Slík verksmiðja mundi skapa kjölfestu í
efnahagslífi viðkomandi staðar, gera fólki fœrt
að líta með öryggi til framtíðarinnar, gera
œskufólkinu fœrt að una í heimabyggð sinni.
Fólk mundi ekki þurfa að horfast stöðugt í
augu við óttann um það, að verða að flytjast
burtu innan skamms tíma, hvort sem því lík-
aði betur eða verr, og þurfa að skilja hús sín
og aðrar eignir eftir verðlaust og einskisnýtt.
I slíkri verksmiðju, sem hér er rœtt um,
myndi líklega %—% starfsfólksins verða kon-
ur. Þetta mundi að líkindum leiða það af sér,
að fá yrði húsmœður til starja á stuttum vökt-
um, en alkunna er, að víða tíðkast það, að
húsmœður starfa í verksmiðjum stuttar vaktir
daglega, allt niður í tvo tíma á dag. í smábœ
eins og Siglufirði, Sauðárkróki eða Skaga-
strönd vœri óhjákvæmilegt að taka upp slíka
vaktavinnu. Gœti slíkt fyrirkomulag orðið
mikill tekjuauki fyrir heimilin, og fullnœgt
óskum margra kvenna um aukavinnu, einlcum
húsmœðra, sem eiga stálpuð eða uppkomin
börn og vantar verkefni.
Forustumenn Sósíalistaflokksins eiga skild-
ar þakkir fyrir frumkvœði sitt í þessu máli.
Nú ber að vona, að stjórnarvöld landsins
bregðist skjótt og röggsamlega við og noti þá
möguleika, sem þarna er bent á.
Hér hefur aðeins verið bent á þá breytingu,
sem það gœti skapað smábœ eða þorpi, ef
þar vœri komið upp niðurlagningariðnaði,
sem aðeins ynni úr 10 þús. tn. á ári. Með
byggingu stœrri verksmiðja mœtti hins vegar
leggja grundvöll að vexti og varanlegri vel-
gengni í viðkomandi bœ. Og þegar málið er
athugað nánar, sést ekki að neitt geti verið því
til fyrirstöðu, að hœgt sé að koma upp á fáum
árum iðnaði til fullvinnslu á tugþúsundum eða
jafnvel hundruðum þúsunda tunna af síld.
Nútímatœkni krefst verkaskiptingar. Hvað
vœri eðlilegra en það að við, eyþjóðin, fram-
leiddum sjávarafurðir handa meginlandsþjóð
eins og Rússum, og keyptum aftur af þeim í
staðinn framleiðsluvörur þeirra, sem jafngott
er að kaupa þaðan eins og frá öðrum þjóðum?
Auk þess, sem verksmiðjur til fullvinnslu
síldar í stórum stíl gœtu gerbreytt atvinnu-
ástandinu og allri afkomu fólksins á Norður-
landi, mundu þœr stórbœta gjaldeyrisafkomu
landsins. Talið er, að niðurlagning síldar allt
að því fimmfaldi verðmœti hennar, miðað við
að selja hana út óunna í tunnum.
Þess ber að vœnta að stjórnvöld landsins
Láti strax hendur standa fram úr ermum við
að notfœra þann möguleika, sem forustumenn
Sósíalistaflokksins hafa bent á til fullvinnslu
síldarinnar með stóran markað í Rússlandi
fyrir augum. Og þess ber líka að vœnta, og á
það ber að leggja mikla áherzlu, að slíkur
iðnaður verði staðsettur þar, sem hans er mest
þörf frá þjóðhagslegu sjónarmiði, en það er
fyrst og fremst á Norðurlandi. Hitt vœri
glópska, að fara að hrúga upp slíkum iðnaði
í landshlutum, sem alls ekki hafa þörf fyrir
hann, og vantar meira að segja fólk til þess
að fullnýta þau atvinnutœki, sem þeir hafa.
Að óreyndu skal það ekki dregið í efa, að
stjórnvöld landsins og Alþingi, og þá fyrst og
fremst þingmenn Norðurlands og aðrir ráða-
menn í þessum landshluta, grípi þetta tœki-
fœri. Og þeir mega vera vissir um það, að al-
menningur norðanlands mun fylgjast vel með
frammistöðu þeirra í þessu máli.
rækt er geysimikil, og eru þeir
þriðji stærsti útflytjandi heims
af tóbaki og vindlingum (næstir
Bretum og Bandaríkjamönnum).
Sem útflytjandi niðursoðins
grænmetis og ávaxta eru þeir í
öðru sæti, næst á eftir ítölum.
— Þá flytja Búlgarir út rafmót-
ora, hreyfla, vörubifreiðar, lyfti-
tæki, landbúnaðarvélar og efna-
vörur.
Húsagerð Búlgara er mjög
nýtízkuleg. Næstum þriðji hver
íbúi landsins býr í húsi, sem
byggt hefur verið eftir byltingu.
Húsaleiga er mjög lág, yfirleitt
um 5% af launum. Gerð hefur
verið byggingaráætlun sem nær
til 1980. Er gert ráð fyrir, að þá
verði íbúðarhúsnæði orðið
a. m. k. 16 fermetrar á hvern
íbúa. I höfuðborginni Sofiu á
að byggja 160 þús. íbúðir á
þessu tímahili.
Mikill straumur ferðamanna
hefur legið til Svartahafsstrand-
ar Búlgaríu síðustu árin, og fer
stöðugt vaxandi. M. a. sækja
Austur- og Vestur-Þjóðverjar
mikið þangað í sumarleyfum
sínum, en einnig Bretar, Norður-
landabúar og fleiri þjóðir í vax-
andi mæli. Hótel og gestaheimili
eru þar ágæt, matur góður og
baðstrendur einhverjar hinar
beztu í Evrópu, en sagt er, að
Norður-Evrópumönnum þyki
heldur heitt þar yfir hlýjasta
sumartímann.
*