Nýi tíminn - 14.04.1955, Blaðsíða 4

4) __ NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 14. apríl 1955
síáuslu viku
^ •'» " ÍA
Kvöld hins langa föstudags
var að þessu sinni hið hezta
sem útvarpið mun nokkru
fiinni boðið hafa frá fyrstu
stund sinnar tilvistar. Magnús
Már Lárusson prófessor tók
6aman samfellda dagskrá úr
kirkjusögu miðalda og flutti
xneð nemendum sínum. Dag-
fikrá sú var virðulegur fróð-
leikur um trúar- og kirkjulíf
okkar fram um siðaskipti og
féll fullkomlega inn í blæ
föstudagsins langa án allrar
tilgerðar og uppgerðar.
Þá verður ekki farið sam-
bærilegum lofsyrðum um dag-
fikrá laugardagsins fyrir
páska. Góður var söngur
þeirra fimmenninganna, Guð-
rúnar Á. Símonar og Þuríð-
ar, Guðmundar, Kristins og
Magnúsar. En fullkomin á-
stæða var til að óska þess, að
þeir ágætu söngvarar hefðu
eungið íslenzk lög með ís-
lenzkum textum að einhverju
leyti, þar sem á eftir kom
báttur, sem nefndur er keppni
í mælskulist, en svo mætti
virðast sem sá þáttur væri
uppfundinn sem viðleitni að
drepa niður skilning þjóðar-
innar á því, hvað mælskulist
er og að sú list stendur í
órofa tengslum við meðferð
máls og einning aðrar menn-
ingargeymdir þjóðarinnar. Til
að dæma um afrek í list þess-
ari eru fengnir tveir úr hópi
merkustu fræðimanna okkar
tm mál og sögu þjóðarinnar,
enda báðir doktorar • í þeim
fræðum. Og þeim er það hlut-
verk í hendur fengið að refsa
manni fyrir það að minnast
á skáldskap í sambandi við
Egil Skallagrímsson eða taka
sér orðið biskup í munn í
sambandi við Skálholt eða
leyfa sér að segja megin, ef
minnzt er á mat, svo sem væri
það mjög refsivert að taka
sér í munn stuðluð orðtök.
Állt er þetta fyrirkomulag svo
asnalegt sem engu tali tekur,
! og ég er hissa mjög á því,
að virðulegir fræðimenn skuli
leggja sig niður við þennan
! ósóma. Sé það brot á reglum
mælskulistar að Egill Skalla-
grímsson hafi verið skáld og
íSkálliolt hafi frægt orðið fyr-
ir biskupa sína og matur sé
mannsins megin, þá á að fá
íyrir dómendur menn á borð
við Þorstein Thorarensen og
Guðna brúarbrandara. Hitt er
annað mál, að gera mætti
menningarlega skemmtiþœtti
sem bera mættu með réttu
aeitið: keppni í mælskulist,
bar sem prófessorar Háskól-
ans væru vel sæmdir af próf-
úómarastörfum, og þyrfti
! ekki miklu að breyta um form
báttarins til þess að svo yrði.
Þá væru bannorð hvers kon-
&r mállýti, svo sem „sem að“
og „ef að“, eins og maður
heyrði í keppninni og ekkert
var við að athuga út frá sett-
um leikreglum, og gefin stig
fyrir setningar, sem væru
'• sérstaklega vel sagðar, og orð-
i ‘tök, sem hittu sérstaklega vel
I í mark. Það mundi hafa hin
I ákjósanlegustu áhrif í þá átt
að auka áhuga almennings
fyrir vöndun daglegs máls, og
þá gætu þessir skemmtiþættir
nm leið orðið fræðsluþættir
um, hvað rétt mál er og hvað
rangt.
Nú vill svo til, að í þess-
ari viku rak ég mig á tvær
ákaflega átakanlegar málvill-
ur í erindaflutningi. Önnur
var í íþróttaþættinum á mið-
vikudaginn. Þar var talað um
skautavelli sem gera ætti víðs-
vegar í Reykjavík, og sagði
ræðumaður, að „þeir ættu að
rekast af Reykjavíkurbæ“. í
þessari einu setningu eru að
minnsta kosti þrjú átakanleg
lýti. í fyrsta lagi að tala um
að reka íþróttasvæði í stað
þess að starfrækja það. I öðru
lagi að hafa setninguna í þol-
mynd með forsetningarlið í
stað þess, að Reykjavíkurbær
starfræki völlinn. I þriðja lagi
að klæða þolmyndarmerking-
una í miðmyndarfórm, það
var strax skárra að segja, að
völlurinn ætti að vera rekinn
af bænum, án tillits til þess
í hvaða átt hin ágæta skauta-
tjörn yrði rekin. Hin villan
var í guðfræðilegu erindi, all-
skemmtilegú, sem séra Óskar
Þorláksson flutti á þriðjudags-
kvöldið um Símon frá Kýrene,
þann er unnið hefur sér ó-
dauðlegt nafn í sögu kristn-
innar fyrir að taka á sínar
herðar krosstréð, sem frelsari
mannanna hafði gefizt upp
við að bera til aftökustaðar
síns. Prestur færir rök að því,
að þeir, er annast áttu flutn-
ing hins dauðadæmda, voru í
nokkrum vanda staddir þegar
hann örmagnaðist á leiðinni.
En þá kom þessi blökkumað-
ur þeim í opna skjöldu, segir
fyrirlesarinn. Hér kemur í
ljós, að þessi virðulegi emb-
ættismaður skilur ekki orð-
takið að koma í opna skjöldu
og hyggur, að það þýði hið
sama og að koma eins og
maður sé kallaður. Fyrir
svona málvillur ætti að refsa
stranglega í keppni í mælsku-
list.
Höfundur þessara pistla
víkur aldrei frá þeirri megin-
reglu að skrifa um það eitt,
sem hann hefur hlustað á.
Þess vegna verður hér ekki
minnzt á mörg þeirra dag-
skráratriða, sem ef til vill
hafa verið beztu dagskrár-
atriði vikunnar, svo sem leik-
ritið Nóa á sunnudagskvöldið,
um ævintýraferðir og landa-
fundi eftir Vilhjálm Stefáns-
son, Já eða nei, dagskrá
Kristilegs stúdentafélags ofl.
Fer því að sneiðast um það,
sem frásagnar er vert. —
Rétt er að minnast barnatím-
ans á sunnudaginn, sem nem-
endur úr Gagnfræðaskóla
Vesturbæjar önnuðust undir
stjórn Björns Þorsteinssonar.
I vetur hefur verið minna um
það en verið hefur að skólar
annist dagskrárliði, og er að
því eftirsjá. Barnatíma ættu
barnaskólarnir þó einkum að
annast, en framhaldsskólarnir
geta verið þess vel megnugir
að taka að sér heilar kvöld-,
vökur. Auk þess sem kvöld-
vökur þær gætu staðið öðrum
kvöldvökum fyllilega á sporði
þá hefðu þær það til síns á-
gætis að vera almenningi
kynning um starf skólanna og
anda þann, er yfir því hvílir.
Helgi Hallgrímsson ræddi
Framhald á 10. síðu.
Blðð í
Eítir Jóhannes Helga
morgimsármu
Þáð er nótt á Grænlands-
hafi — og þögnin er alger,
ekki svo mikið sem garg í
fugli. f myrkrinu grillir í mast-
ursljós skips — og þarna mótar
fyrir þúst; það er skipið, hreyf-
ingarlaust og friðsamt að sjá.
En þetta er blekking. _ Ekkert
rándýr merkurinnar né haf-
djúþanna er árvakrara, grimm-
ara né miskunnarlausara en
þetta skuggalega járnskip, það
er tilbúið til fyrirvaralausrar
árásar við fyrstu skímu morg-
unsins, hraðskreytt skip, stutt,
háreist og á klofið stefnið bolt-
uð kubbsleg byssa með skutli.
Þetta er hvalfangari.
Uppi í brúnni í daufri skím-
unni frá kompásnum mótar fyr-
ir þremur mönnum með loð-
skinnshúfur á höfði; holdgrann-
ir, harðlegir menn, starandi
þögulir út í kalda nótt heim-
skautsins. Uppi í tunnunni í
Þeir hafa hlekkjað bráðlna við
skipssíðuna
mastrinu grillir í höfuð þess
fjórða, og djúpt í iðrum skips-
ins, bak við ryðgaðar járnplöt-
urnar undir yfirborði sjávar-
ins, standa tveir menn, bíð-
andi eftir hringingu ofan úr
brúnni, vélstjórinn aftur í vél-
arrúminu virðandi fyrr sér
þagnaðar vélarnar, og kyndar-
inn frammi á fírplássinu, nak-
inn að ofan, laugaður bjarman-
um frá eldholunum, og hefur
ekki augun af flöktandi nálum
sótugra mæla.
Þeir bíða, sex menn, þögul-
ir, tilbúnir.
Svo snögglega, í órafjarlægð,
bregður fyrir daufri skímu;
brot af sjóndeildarhringnum
verður sýnilegt, og upp yfir
það gægist fyrsta skíma hins
rísandi dags, flöktandi fyrst,
hikandi, brýzt svo fram í him-
inhvolfið voldug og sterk, þenst
út, liækkar; feiknlegir geisla-
stafir ljósta myrkur himinsins,
hækka, breikka — unz norður-
hvelið er skyndilega albjart
orðið og nýr dagur runninn.
Mennirnir í brúnni bera sjón-
aukana að harðlegum augunum.
Á næsta andartaki lýstur »
kraftaleg hönd vélsímann,
tvisvar sinnum. leiftursnöggt.
Tvær hvellar hringingar
glymja hátt í vélarúminu —
og' kyrrðin er rofin. — Bráð
eygð. — Góann! öskrar vél-
stjórinn fram á fírplássið,
hverfur síðan í iðandi, gufu-
strók. Þúsundir hestafla eru
leystar úr læðingi, stálhófarnir
taka að hamast á öxlinum með
ofsahraða, og túrbínan hefur
upp dunandi hátíðnisöng sinn,
söng um stál, kraft og dauða,
og þessi tröllaukna hljómkviða,
slungin tifi í bpllum, blístri í
ventlum og hröðum taktföstum
slætti stálhófanna, læsist í
dautt og kvikt, fer sem bylgja
um mennina og skipið allt
stafnanna á milli.
Frammi á fírplássinu stekkur
kyndarinn álútur með logandi
blys frá einu eldholinu til ann-
ars. Stálgólfið glamrar undlr
fótum hans og það brakar og
brestur hátt í ryðguðum styrkt-
arböndunum á síðunni. Hann
vindur sér fimlega undan eldi
og sóti, sem spýtist út um
öryggisgötin á dunandi eld-
hoiunum og eldglampamir
leika um járnsúðir og dælur.
Mennirnir í brúnni teygja
þegjandi fram hökuna; munn-
urinn herptur saman í mjótt
strik, augun útstæð. Andlits-
gríma þeirra speglar .aðeins
eina hugsun: hraðar — hraðar!
Og áfram geysist hvalfangarinn
í freyðandi röst, knúinn til hins
ítrasta, þenur sig nötrandi og
stynjandi yfir hafflötinn í mis-
kunnarlausum eltingarleik við
steypireyði á bakborða.
Risavaxin bráðin, blásvört,
30 metra flykki, 90 tonn af
kjöti beinum og blóði, fer mik-
inn, kafar um stund. Vélar
skipsins þagna, þeir í brúnni
biða átekta, skima — og þann-
ig endurtekur sagan sig aftur
og aftur. Bráðin kemur upp,
blæs, hverfur á nýjan leik í
djúpin, ferðast neðansjávar
með stefnu á heimskautið.
Skipið tekur snarpa beygju.
Vélsíminn glymur á nýjan leik.
Skorsteinninn þeysir upp í loft-
ið eldi og sóti og skipsskrokk-
urinn skelfur stafnanna á milli
undan átökum vélanna.
Skepnan hefst og sígur í
vatnsskorpunni, uggir ekki .að
sér, blæs, ferðast hratt en hátt-
bundið, tignarlega, í freyðandi
röst.
Skipið þenur sig yfir hafflötinn
með þungum dyn
Þeir eru í skotfæri.
Skyttan er komin að byss-
unni. Fætur hennar tifa ótt og
títt á hvalbaknum, hún gerir
sig líklega, hún er farin að fá
skjálftann, nasavængirnir titra.
Vélar skipsins þagna. Nú!
Hvellur. Eldblossi og reykur
gýs upp af byssunni, síðan ann-
ar hvellur dumbur, er sprehgi-
kúlan springur . í dýrinu.
Ramman púðurþef leggur um
skipið. Hafið umhverfis risa-
skepnuna tekur svipuðum
breytingum og spegill sem
brotnar. Sjórinn rótast upp, og
tryllt helsært dýrið, þeysandi
blóðstrókum upp í himininn,
fer hamförum eftir haffletinum,
dregur út þúsundir faðma af
tói, snýr svo við og stefnir
með hraða tundurspillis á hval-
fangarann.
Vélsíminn glymur ofsalega,
þrjár hringingar í striklotu:
títt á livalbaknum — en of
seint. Það vinnst ekki tími til
að skjóta. Boðaföllin brotna
á skipinu og risavaxinn blá-
svartan sporð, löðrandi í blóði,
ber eins og fjall við himin, síð-
an: dynkur, brothljóð, jáma-
Framhald á 10. síðu.
Sæljónið“ mikla hefur náð síðasta áfanga: steinbryggju undir
ókunnu f jalli.