Nýi tíminn - 14.04.1955, Page 11

Fimmtudagur 14. marz 1955 — NÝl TlMINN — (11
Verzlunarfrelsi íslands
Framhald af 7. síðu.
landið en þessir menn ef þeir
sæi sér annan betri kost“.
Svo þunghöggur hefur Jón
Sigurðsson sjaldan verið í
skiptum við andstæðinga sína.
Eftir margra ára rannsóknir
á atvinnusögu Islands blöskr-
aði honum, hvernig dönsk
stjórnarvöld skiluðu íslandi af
sér um miðja 19. öld. Þau
höfðu rúið það og rænt og
ekki skapað þar annan vísi
þroskaðri félagshátta en þjóð-
ernislausa kaupmannastétt,
sem átti sér ekki aðra and-
lega reisn en hroka hinnar
fægðu búðarloku gagnvart
lúsugum bóndalubbanum, og
komst ekki lengra í verzlun-
arviti og viðskiptakunnáttu
en nam smábrellum við mæli
og vog.
Þegar hafin var barátta
gegti ' hinum andhælislegu
háttum danskrar viðskiptaein-
okunar skömmu fyrir miðja
síðustu öld, þá lágu hagsmun-
ir hinnar íslenzku sveita-
mannaþjóðar alveg (Ijóst fyr-
ir: bændur til sjávar og sveita
urðu að eiga kost á að tengj-
ast nánari böndum við heims-
markaðinn, það varð að stytta
íslenzkum varningi leiðina til
neyzlulandanna. Um miðja
19. öld var svo komið málum,
að meginmagn hins íslenzka
varnings, sem fluttur var úr
landi, var seldur utan marka
Danaveldis, og veigamestu
innflutningsvörur Islendinga
voru kynjaðar frá löndum ut-
an ríkisins. Fyrir einokunar-
aðstöðu dönsku fastakaup-
mannanna varð Danmörk að-
alkaupstefna íslenzks varn-
ings og íslenzka verzlunin var
bundin við þetta land eitt. Til
þess að íslendingar gætu rétt
sig úr þessari bóndabeygju
danskrar viðskiptaeinokunar
var nauðsynlegt að leyfa er-
lendum þjóðum óskorað frelsi
til verzlunar við Island og
gefa landsmönnum sjálfum
færi á að eiga snurðulaus við-
skipti við lausakaupmenn, ut-
an ríkis sem innan, og sveigja
fastakaupmennina á hinum
löggiltu verzlunarstöðum til
hlýðni við lögmál sanikeppn-
innar. Með því móti einu var
þess kostur að ýta undir irin-
lenda auðsöfnun og skapa
smám saman íslenzka verzlun-
arstétt og íslenzk viðskipta-
samtök.
Á hinum ráðgefandi þing-
um, sém háð voru 1845, 1847
og 1849 var verzlunarnjálinu
jafnan hreyft og kröfur Is-
lendinga orðaðar. Danska-
stjórnin svaraði þessum kröf-
um á þjóðfundinum 1851, er
hún lagði fyrir hann Frum-
varp tíl Iaga um ákvarðanir
nokkrar, áhrærandi siglingar
og verzlun á íslandi. Þetta
frumvarp var eina málið, sem
þjóðfundurinn fékk afgreitt
að fullu áður en honum var
hleypt upp.
Þessi lagasmíð dönsku
stjórnarinnar var með sama
markinu brennd og frumvarp
hennar í stjórnskipunarmál-
inu: fldusturslega samið og
illa úr garði gert, en auðsær
sá tilgangurinn að halda hlífi-
skildi yfir hinum gróriu fasta-
kaupmönnum og vernda þá
I ýtrustu lög fyrir ágangi frá
samkeppni lausakaupmanna
og erlendra verzlunarþjóða.
En í ástæðum frumvarpsins
var þó játað, að í verzlunar-
lögum Islands hafi til þessa
verið farið eftir sjónarmiðum,
sem lítt hafi átt skylt við ís-
lenzka hagsmuni. Nú var lof-
að bót og betrun: lagafrum-
varpið væri grundvallað á
skoðun málsins frá sjónarmiði
Islands.
Samkvæmt frumvarpi stjórn-
arinnar skyldi fastakaup-
mönnum einum vera leyft að
taka utanríkisskip á leigu og
hafa til verzlunar sinnar á Is-
landi. Utanríkismenn máttu
einnig sigla til íslands, að
fengnu lejTi innanríkisráð-
herra Dana, en enn sem fyrr
voru miklar hömlur lagðar á
véfzlúná'rfrélsf1'■þé'frfa“‘a “K-
landi. Fyrst var það, að þeir
skyldu jgreiða 5 dala gjald af
hvefri rúmlést skipsins, auk
venjulegs gjalds fyrir leiðar-
bréf. í annan stað máttu þeir
hömlulaust skipta við kaup-
menn á öllum vörum, en verzl-
un þeirra við óbreytta lands-
búar var bundin við sérstak-
ar tegundir þungavarnings og
kauptíminn ákveðinn 3 vikur.
Þá var utanríkismönnum
bannað að sigla nema á á-
kveðnar hafnir í verzlunarer-
indum.
Þjóðfundurinn kaus sjö
manna nefnd til að ræða
stjórnarfrumvarpið og var Jón
Sigurðsson framsögumaður
nefndarinnar. Lagði nefndin
fram nýtt frumvarp, sem
skar niður öll þau ákvæði
stjórnarfrumvarpsins, er
skyldu vernda fastakaup-
mennina fyrir samkeppni
lausakaupmanna og tryggði
utanríkismönnum fullt jafn-
rétti til verzlunar á Islandi á
við innanríkismenn.
Þjóðfundurinn samþykkti
frumvarp nefndarinnar með
yfirgnæfandi meirihluta, að-
eins fjórir konungkjörnir
þingmenn voru á móti. En
litlu siðar var þjóðfundinum
slitið með ofbeldi. Það hefði
mátt ætla, að sögu þessarar
þjóðfundarsamþykktar hefði
með þessu verið lokið. En svo_
var ekki. Hinn 15. apríl 1854
staðfesti konungur Lög um
síglingar og verzlun á Islanöi,
og gengu þau í gildi hinn 1.
apríl 1855. Lög þessi eru að
efni til algérlega , hin sömu
og þjóðfundurinn hafði sam-
þykkt 1851. Danastjórn hafði
loks gengið að kröfum Islend-
inga í einu veigamesta hags-
munamáli þeirra, svo sem
þær höfðu verið túlkaðar á
þjóðfundinum. Það var mikill
sögulegur sigur, og þessa sig-
urs minríist nu öll ísletízka
þjóðin í dag.
I dag verða sjálfsagt fánar
dregnir að hún yfir höll og
hreysi um ísland þvert og
endilángt. Mörg orð og stór
verða án efa töluð á íslandi
á þessum hátíðisdegi, og ekki
öll vegin á gullvog. Frjálsri
verzlun verður sungið lof i
ljóðum og lausu máli —
jafnt af samvinnumönnum
sem fulltrúum Ver2lunarráðs-
ins, og hins frjálsa fram-
taks. Allir munu þeir teíja
sig kynborna niðja þeirra
manna, sem hrundu af þjóð-
inni klafa hinnar dönsku
verzlunareinokunar. Allir
munu þeir trúa því sem þeir
segja. En alsgáður hlustandi
og áhorfandi mun fljótlega
sjá, að ættarmótið er furðu
lítið með Þjóðfundarmönnun-
um frá 1851 og fulltrúum ís-
lenzks viðskiptalífs anno 1955.
Og glöggur athugandi mun
heldur ekki ganga þess dul-
inn, að frjáls verzlun á Islandi
árið 1855 var með æskulegra
yfirbragði en hin elligula
gleðikona, sem kallar sig
frjálsa verzlun anno 1955.
Afnám hinnar dönsku við-
skiptaeinokunar var svo djúp-
tæk söguleg nauðsyn íslenzku
þjóðlífi, að án þess hefði eng-
in efnahagsleg né pólitisk
framför orðið á Islandi. Þá
var frjáls verzlun á íslandi
blátt áfram frelsi Islands.
Hún eyddi kalinu *úr túni
lands vors.
i I æsku trúði borgarastéttin
því, að frjáls verzlun væri
tjáning eilífra náttúrulögmála
framboðs og eftirspurnar.
Þegar aldur færðist yfir borg-
arastéttina mátti hún sanna
það, að frjáls verzlun tek-
ur hamskiptum á vissu skeiði
þróunar sinnar og verður að
einokun.
Frjáls verzlun á Islandi ár-
ið 1955 er frjálst okur, Hún
er frelsi hinna fáu til þess að
okra á fjöldanum. Gömlu frí-
höndlunarmennirnir höfðu
tröllatrú á lágri rentu. Þeir,
sem í dag telja sig niðja
þeirra, trúa ekki á lága rentu.
Pierpont Morgan, hinn mikli
ameríski auðjöfur, sagði einu
sinni við mann, sem hann lán-
aði fé: Morgan tekur aldrei
meira en 6%! Hinir veizlu-
glöðu íslenzku fríhöndlunar-
menn anno 1955 taka 60%,
og þykir sanngjarnt.
Alþýða Islands hefur i dag
öðrum störfum að sinna en
klappa frjálsri verzlun lof í
lófa. Hún stendur í dag verk-
fallsvörð um lifskjör sín. En
hún minnist í dág hinna sigr-
uðu Þjóðfundarmanna, sem
héldu reisn sinni og tryggð
við hugsjónir sínar frammi
fyrir ofureflinu, en sigruðu
samt að lokum.
Guðrún Erlendsdóttir
Bunaðarþáttur
Framhald af 3. síðu.
fosfórsýruáburði og fékk þann-
ig góða beit fyrir kýrnar, sem
áður urðu að ganga á rittu
mýrurn suður af Blikastöðum.
Nú eru allar þessar mýrar
þurrkaðar og mikill hluti þeirra
ræktaður með útlendum áburði
þvi, að Magnúsi látnum, hélt
Sigsteinn tengdasonur hans
starfinu áfram. Hann segist
ekki sjá ástæðu til að brjóta
þetta land til túnræktar méðan
notin eru svo ágæt af beitinni
og þörfin fyrir beitilandið er
brýn. Snemma vors ber hann
alhliða áburð á þessa mýra-móa
og fær þar fyrstu beit handá
kúnum. Tugir hektara í Blika-
staðalandi sem áður var mýr-
lendi, er. nú fyrsta flokks beiti-
land fyrir kýr, svo ágætar
eru mýrarnar okkar ef fram-
ræsla er góð og áburðurinn
ekki skorinn við neglur sér.
Kristófer Grímsson
Guðrún Erlendsdóttir, frá
Brettingsstöðum í Laxárdal,
Suður-Þingeyjarsýslu, andað-
ist 1. marz síðastliðinn.
Guðrún er fædd að Brett-
ingsstöðum 21. febrúar 1878
og voru foreldrar hennar Er-
lendur Sigurðsson bóndi þar
og kona hans, Sigríður Ás-
mundsdóttir.
Hún giftist ung Stefáni Sig-
urðssyni og bjuggu þau á
Brettingsstöðum, en missti
hann eftir skamma sambúð, er
hann drukknaði í Laxá. Var
þá einkabarn þeirra, Sigríð-
ur, á fyrsta ári. Brá Guðrún
búi er maður hennar féll frá
frá Brettingsstöðum
og vann fyrir sér og dóttur
sinni á ýmsum stöðum um
árabil.
Alllöngu síðar giftist Guð-
rún aftur, Jóni Sigurgeirssyni
frá Víðum i Reykjadal. Bjuggu
þau lengst af á Brettings-
stöðum. Þau eignuðust einn
son, Hákon, nú bónda í Tungu-
gerði á Tjörnesi. Voru þau
hjón löngum hjá syni sínum
eftir að þau hættu búskap.
Guðrún var eljukona, dug-
leg og snörp að hverju sem
hún gekk, kvik á fæti. Hjálp-
semi hennar og gestrisni er
við brugðið, og þó mun þeim
sem kynntust henni minnis-
stæðast hve bjartsýni henn-
ar var rík og hve hress hún
var í viðmóti, menn glöddust
og hresstust í tíávist hennar.
Síðustu æviárin var heilsan
tekin að bila svo að hún gat
lítið unnið. En einnig því tók
þessi kona, sem alla ævi hafði
verið sívinnandi, með jafnað-
argeði. Ekkert var fjær henni
en kvartanir og sýtingssemi.
Kjarkurínn var óbugandi og
tillitssemin til fólksins kring-
um hana óbrigðul, hún var
ein þeirra manna, sem vilja
gera gott úr öllu, sætta menn
og gleðja, auðsýna þeim hjálp-
semi og huggun, en ætlast
ekki til endurgjalds.
Guðrún Erlendsdóttir var
vel gefin koria, og bætti sér
drjúgum litla tilsögn með
sjálfsmenntun, eins og ís-
lerizkt alþýðufólk hefur löng-
um gert. Hún komst ung á
kvennaskóla á Akureyri, og
kenndi síðar mörgum ungum
stúlkum hannyrðir. Var það
yndi hennar er hún gat setið
að hannyrðum, og kom þar
fram listfengi hennar, hún
samriaði hin vönduðustu verk
og málaði á flauel; oft teikn-
aði hún sjálf mynztur og fyr-
irmyndir. Hún var bókhneigð
og las oft lengi fram eftir á
kvöldin. Vel hagmælt var
Guðrún og var létt um að
koma saman stöku, en féir
munu hafa um það vitað, Svo
dult fór hún með vísur sítíar,
en nokkrar þeirra hafa varð-
veitzt.
Dalnum sínum Laxárdaln-
um, unni hún öllum stöðum
fremur. Til hans var heimþrá
hennar, hvar sem hún dvaldi.
S.
Með Guðrúnu Erlendsdótt-
ur er fallin í valin ein af
alþýðukonum þeirrar upp-
reisnarkynslóðar, er fyrir og
um aldamótin síðustu hóf
þá baráttu fyrir róttækni í
þjóðfélagsmálum, trúmálum
og stjórnmálum, er Ijómi
stendur af enn í dag. Þá al-
þýðukynslóð Þingeyjarsýslu
brast hvorki kjark né þol til
að kryfjá hlutina til mergjar
* og; hafði siðferðisþrek til þess
að! standa við niðurstöður
rannsókna sinna. — Ég hitti
Guðrúnu á heimili þeirra Sig-
ríðar, dóttur hennar og
Sigfúsar Sigurhjartarsonar,
nokkru eftir að Sigfús dó. Þá
bars't m.a. í tal milli okkar
Jóhannes Sigurðsson frá Hól-
um í Laxárdal, sá er stofnaði
Verkamannafélag Akureyrar-
kaupstaðar fyrir aldamótin
síðustu og var fyrsti formað-
ur þess. Guðrún þekkti hann
vel og sagði mér frá því, að
þegar hann kom heim frá Am-
eríku í Laxárdalinn, líklega
1896, þá hefði hann einn
sunnudaginn haldið erindi um
Ameríku og heimferðina í
kirkjunni að Þverá. Erindið
stóð 4 klukkustundir. Allir
sátu og hlustuðu með athygli,
18 ára blómarósirnar líka, — í
4 klukkustundir!! Það vár
kynslóð, sem vildi vita sann-
leikann um veröldina. Jóhann-
es var fæddur að Brettings-
stöðum, eins og Guðrún, en
14 árum eldri. Og við getum
hugsað okkur hvernig sú al-
þýða, er þannig hustáði á
langar ræður brautryðjanda í
verklýðshreyfingunni, drakk í
sig boðskap Þorsteins, Step-
hans G. og Þorgils gjallanda,
fluttan svo mergjaðan í svo
fögru formi.
Guðrún Erlendsdóttir var
góður fulltrúi þessarar reisn-
arlegu kynslóðar alla sína æfi.
Hún varðveitti sinn heiða hug
og trygga hjarta til dauða-
dags. Þessvegna verður henn-
ar minnzt með þökk og virð-
ingu, eigi aðeins af þeim, er
þekktu haná bezt og nutu
hæfileika hennar, heldur óg
þeirra, sem aðeins sem í leiftri
fengu innsýn í sál stórbrot-
innar alþýðukonu. — E. O.
Verðlækkun á
neyzluvörum í
Tékkóslóvakíu
Það var tilkynnt í Praha í
sær, að verðlag á ýirisum
neyzluvörtim myntli lækkað
allverulega frá og' nteð deg-
inurii á morgun. Verður hér
um mikla kjarabót að ræða
fyrir allan almenning í larid-
inu.
Verðlækkuniri nær til hvers
kyns neyzluvarnings, en er þó
minnst á landbúnaðarafurð-