Bændablaðið - 01.07.1988, Page 7

v- vw****mxmw;
ó.tbl.2.árg.19^n,,-T, q I
BÆNDA-
BLAÐIÐ
VEIDDU FLEIRI TONN AF AL Á SUMRI
— rætt viö fjóra bændur sem stunduðu álaveiðar um 1960
Álaveiðar voru stundaðar í talsverð-
um mæli hér á landi á árunum um og
eftir 1960 og má ætla að heildarveiðin á
þeim árum liafi numið nær 30 tonnum
en þessar veiðar voru mestar í Lóni,
austast i Skaftafellssýslum og i Land-
broti og Meðallandi i Vestur Skaftafells-
sýslu. Það var Loftur Jónsson (Lofts-
sonar kaupmanns í JL i Reykjavík) sem
fyrstur kom álaveiðum al' stað sem
atvinnu meðal bænda árið 1960 eða ’6l
og flutti álinn út til Hollands. Á hans
vegum voru hér Hollendingar við veiðar
og veiðikennslu. Siðar stunduöu bæði
Sambandsmenn og íslensk matvæli ála-
vinnslu um tima en útflutningur þessi
virðist hafa gefið litið i aðra hönd, —
ntikil áföll urðu og 1964 var þessu end-
anlega hætt. Ekki tókst að ná í neina
þeirra sem stóðu i sjálfum útflutningn-
unt en ætla má að litið magn og minnk-
andi afli hal'i ráðið miklu unt það veiðar
þessar hættu auk þess sem heimildir
blaðsins telja að afurðaverð hafi alls
ekki verið eins hált á þessum tínta eins
og siðar varð. Það er aftur á móti ekki
Ijóst hvað hefur ráðið minni álagengd á
þessum slóðum seinni ár hcldur en var i
kringum 1960. Það gæti veriö að állinn
þoli veiðina illa en hitt er ekki síður
sennileg skýring að kólnandi veðurfar
ráði hér miklu en fyrir 1960 hafði verið
hlýindaskeið en kalt nú síðustu tvo ára-
tugina.
Friðrik Jónsson í Hraunkoti í Lóni
stundaði fyrst álaveiði á sjötta áratugn-
um með gildrum sem Sigurður Ólafsson
þáverandi umboðsmaður Flugleiða á
Höfn fékk hann til að reyna. Gildrur
þessar voru gerðar úr vír og jafnan sett
æti innan í þær svo sem slóg úr fiski.
Nokkrum árum síðar réðist Friðrik til
álaveiða fyrir Loft Jónsson og hefur það
verið árið 1960 eða ’61. Hollendingar
höfðu þá verið við veiðarnar um vorið
og haft um 5 tonn af áli en síðan tók
Friðrik við og var í fullu starfi við veið-
arnar það sem eftir var sumars. Hann
hafði þetta fyrsta sumar um lOtonn sem
biðu flutnings i kistum i Lóninu. Að
sögn Friðriks hafði Loftur fengið skip
frá Hollandi til að sækja ála fyrr um
sumarið og þá verið tekin 5 tonnin sem
Hollendingarnir veiddu. Állinn var þá
fluttur lifandi til verkunar. Siðan stóð til
að annað skip kæmi eftir seinni hluta
veiðinnar en þaö brást. Um haustið
fraus i lóninu og þá var kistunum sökkt
til botns til að varna þvi að þær
skemmdust i klakanum en afleiðingin
varð sú að mestallt af álnutn sem í kist-
unum var drapst. Aðeins minnstu álarn-
ir lifðu en það var ekki gert neitt við þá.
Enda sagði Friðrik að það hefði háð
þessum vciðum að til reykingar tnátti
állinn ekki vera minni en 45 cm langur
en aðeins fjórðungur eða fimmtungur
af aflanum náði þvi marki. Næstu tvö
sumur á eftir var álaaflinn úr Lóninu
miklum mun minni en Friðrik vann við
þetta í þrjú sumur. Síðan þá hefur
Friðrik veitl litilsháttar al' ál til eigin
neyslu en þá aðallega í tjörnum heima
við bæinn, — mjög lítið i sjálfu Lóninu.
Hann hefur matrcitt álinn samkvæmt
uppskrift Hollendinganna sem kenndu
honurn veiðarnar. Hann er drepinn með
því að strá grófsalti i vatnið, roðflettur,
skorinn i bitaogsteiktur á pönnu. Vegna
þess hvað fiskurinn er l'eitur þarf ekkert
á pönnuna til steikingar. Þetta kvað
Friðrik vera herramannsmat og aðrir
álaveiðimenn sem blaðið ræddi við tóku
í sama streng. Friðrik kvaðst telja að áll-
inn væri viðkvæmur fyrir veiöum en
samt sem áður vel mögulegur atvinnu-
vegur aö veiða ál, sérstaklega cf takast
mætti að ala hann uppi meiri stærð.
Þorsteinn Geirsson á Reyðará i
Lóni var einn þeirra bænda sem stund-
uðu álaveiðar á árið 1962 og seldu afl-
ann til Lofts Jónssonar. Það voru
bændur af þremur bæjum sem stund-
uðu veiðarnar meðfram búskaparstörf-
um og voru með utn 50 gildrur hver.
Þorsteinn taldi að þeir hel'ðu samanlagt
haft milli þrjú og fjögur tonn þena sum-
ar en næstu sumur veiddist miklum mun
minna í tóninu. Árið 1978 l'ékk Skúli i
Laxalóni leyfi til að stunda álaveiðar i
Lóninu en veiðin var þá ennþá dræm.
„Þetla er alveg óráðin gála hversvegna
veiðin minnkaði svona,” sagði Þor-
steinn aðspurður um það hvort ofveiði
væri hér um að kenna. „Þaö er ljóst að
tíðarfarið siðan 1964 er kaldara en var
fyrir ’64. Sjórinn er kaldari og þvi fylgir
að Lóniö sjálft er kaldara þvi að þar
munar mjög mikið um hitastig sjávar. Á
árunum frá 1924 til 60 var sjávarhiti hér
yl'irleilt alltaf yl'ir meðallagi, fram undir
’64 i meðallagi en hann var orðinn kald-
ari en það á árunum ’64 til ’65 og verið
frekar kalt siðan þá. Önnur orsök kann
að vera að Lónið hcfur grynnst. Gróöur
sem var i þvi þegar ég var krakki hefur
að miklu leyti horfiö. Það var kallaö
slaðak, — fingcrður og mjúkur sjávar-
gróður. Áll't hcfur l'jölgað tnikið á þess-
um árum þannig að el' einhversstaðar
hefur verið ol'beit þá er það þarna. Sil-
ungur hefur minnkað og cr ekki eins
vænn eins og var. Marlló var mikið al'
hér áður l'yrr þannig að el' það l'annst
dauður silungur í neti þá var hann alveg
þakinn marflónni en það er mikið
minna af henni núna. Fg held að það sé
þvi alls ekki hægt að fullyrða ncitt um
það af hverju állinn hcl'ur horl'ið. Til
dæmis hcfur silungur alls ekki minnkað
fyrir ofveiði þvi það var meira veilt af
honum hér áður l'yrr þegar Lónið var
matarkista l'yrir byggðina. Ég held að
kuldinn í vatninu eigi mikinti þátl i
þessu og það var áberandi þegar við
bændurnir vorum i þessum vciðum að
við fengum mikið meiri afla þcgar hlýtt
var i veðri.” Að sögn Þorstcins gengu
álaveiðar bcst ylir hásumarið en var
hætt þegar kom fram í ágústmánuð og
fór að kólna. Vitjað vat um gildrurnar
á nokkurra daga l'resti.
Áll var ekki veiddur i Lóni áður l'yrr
en Þorsteinn sagði að i hans uppvexti
l'yrir 1940 hafi verið siður að fara i fyrir-
drátt fyt ir smákola og þá kom fvrir að
áll slæddist með og þólti herramanns-
matur á þvi heimili, — þó svo að viða
annarsstaðar hali þekkst einhverskonar
ógeð eða hjátrú varöandi álinn. í landi
Reyðarár er á einum stað örnelnið Ála-
kelda sem er fornt og bendir til að állinn
sé ekki nýt á þessum slóðum.
Arnar SigurAsson á Vtra Hrauni i
Landbroti sumdaði álaveiöar 1962, ’63
og 64 en langmest veiddist árið 1963;
3385,8 kg. Arnar geymir dagbók yl'ir
veiðarnar l'rá þessu l'yrsta sumri þar sem
liilckið er hversu mikiö var senl suöur i
hvert skipti. Fyrsl var sendur áll 1. júní,
4 kg. Um 150 kg. veiddusl í júní, 509 i
júli, 518 á tuttugu dögum i ágúst og sið-
an yfir 800 á þremur vikum fram i sepl-
ember en seinni tvær vikm þess mánað-
ar virðast hafa veiðst 742 kiló. Siöan
hefur veiðin rénaö og l'rá 1. okt til 21.
nóv. þegar siðasla sendingin fer veiðast
læp6(K) kg. Miklu minna veiddist næstu .
sumur og þó sinu minnst 1964. Arnar.
stundaöi þessar veiðar i félagi við bænd-
ur al' tveimur öðrum bæjum og höl'ðu
þeir lélagar 50 gildrur þegar mest var.
Nokkuð langur og torfær vegur var aö
veiðistöðunum og sagði Arnar aö þcgar
mest var luifi l’arið dagurinn i að vitja
um og þó fóru þcir þrir lil þess. Yfirleitt
var nóg að vitja um tvisvar i viku en
þurfti þó ol'lar þegar heill var í veðri.
13est veiöi var á haustin þegar fór að
dimma á nóttunni. Hásumarið var
dauður vciðitimi en það málti luifa
nokkuð gotl upp snemma á vorin þó
það aftur biði hcim hættunni um að
gildrur gælu tapast i vondum veðrum.
Arnar sagöi að þaö hefði verið þokka-
legt uppúr veiðunum að liafa en spilll
lyrir afkomunni Itvað gildrunar voru
dýrar.
Magnús Pálsson á Steinsmýri í
Meðallandi stundaði álaveiðar sömu ár
qg nágranni hans Arnar, cinnig í félagi
við nágranna sina og voru þetla þau tvö
veiðigengi á þessum slóðum sem héldu
veiötmum áfram meira en eitt sumar.
Magnús sagði að á þessum árum um ’60
hal'i verið óhemjumikið uin álinii á þess-
um slóðum i staraflóðum niður undir
sjó og það varð ekki hvað sist vart við ál-
inn i grasi milli vatna. En síðan hefur
verið mikið sandlok l'yllt þessi flóð og
eyðilagt þau og kvaðst Magnús næsta
viss um það væri tnikiö minna af ál
núna á þessum slóðum. Hann hcl’ði
einnig tekið el'tir að minna væri af gler-
álnum en var á árum áður. „Ég hcld líka
að hann þoli litla veiöi þó svo að maður
sleppi aftur öllu þvi minnsla,” sagði
Magnús. í fyrrasumar veiddi Magnús
um 100 kg al' ál en sleppti mestu af
honum aftur.
Hjá þeim Magnúsi og Arnari kom
l'ram að stærslu álarnir voru um 800 lil
900 grömm og 90 sm á lengd en Arnar
sagðist þó einu sinni hal'a veill tveggja
kilóa ál sem var yl'ir metri á lengd en það
er stærra en æskilegt er talið lil vcrkun-
ar.
Yl'irleitl var svo ekki lekið viö ál sem
var innan við 40 scnlimctra en alltal' var
eilthvaö al' honum svo litiö. Þó taldi
Magnús sig hal'a heyrt að áll i Lóni hal'i
almennt verið minni en hjá þcim og
kenuir það hcim og saman viö orð F'rið-
riks í Hraunkoti. Kjörstærð lil vcrkunar
var 40 til 60 sin. Áöur lyrr kom þaö olt
l'yrir að menn líndu upp dauðann ál af
sandinum neöan við þcssar svcitir sem
hal'ði rekið upp á leiö sinni ú( á sjó. Áln-
um var þá stungiö i sallpækil ogétinn en ,
þólli ekki neinn lierramannsmatur,
heldur l'rekar björg fátæklinga. l'ólk var
luætt við álinn og hal'ði viðbjóð á hon-
um en þeiin Magnúsi og Arnari bar
saman um að þetla væri þó einmitl alveg
herramamlsmalur, sallaður, steikmr
eða reyktur.
TILBÚIN í HAUSTVERKIN
MYKJUDÆLA
Afköst allt aö 6000 lítrum á
mínútu. Bilanatíðni í
lágmarki.
SNEKKJUDÆLA
fyrir þykka mykju.
FLOTDEKK
Allir KIMADAN mykju-
dreifarar eru á flotdekkjum.
Léttir á velli.
Flatahrauni 29
220 Hafnarfirði
Simi: 91-651800
BOÐIf
BÆNDASYNIR — AUGLYSINGADEILD