Orðlaus - 28.08.2004, Page 41

Umhverfi mannsins hefur gjörbreyst í gegnum þúsunda ára sögu hans, en hvernig gerast breytingarnar? Hvernig þróast aldagamlar hugmyndir yfir
í það sem við þekkjum í dag? Hér á síðunni verður gerð grein fyrir nokkrum af þeim hugmyndum sem hafa haft áhrif á söguna, sumar mikilvægari
en aðrar, en allar eiga þær það sameiginlegt að við þekkjum ekki umhverfið án þeirra í dag.
vísun í trúna. Hugmyndir sem þessar geta, eins og sannast hefur, verið
stórhættulegar fyrir heiminn allan.
Með lögum skal land byggja!
Elstu heimildir um lagabálka koma frá Mesapótamíu. I kringum 1800 fyrir
krist var þróaðist hugmyndin um að hafa reglu á samfélaginu og lögin
álitin heilðg þar sem konungurinn átti að hafa fengið þau í hendurnar
frá guðunum. En hvenær fór maðurinn að trúa á að harðstjórn sé í lagi til
að halda uppi lögum og reglu?
Á fjórðu öld fyrir krist skaut sú hugmynd upp kollinum i Kína að það
mikilvægasta við lögin væri það að þeim ættu menn að hlýða í einu og
öllu. Það væri ekkert til sem hægt væri að kalla hið góða í manninum.
Það er ríkið sem ræður! Það sem þyrfti til að samfélagið gæti gengið
væru strangar reglur og enn strangari refsingar, eins og að bora gat á
höfuðkúpuna eða brenna menn lifandi.
Allir menn eru fæddir jafnir
Margir telja jafnréttishugmyndina nýlega. Hugmyndir um jafnrétti hafa
þó sprottið upp með ákveðnu millibili í þúsundir ára, en elstu varðveittu
textar þess efnis eru frá Egyptalandi 2000 fyrir krist. Jafnrétti merkir að
allir menn séu fæddir jafnir og því verðskuldi þeir jafna meðhöndlun.
Hugmyndin um fullt jafnrétti byrjaði þó sem goðsögn og því hafa menn
meðhöndlað hana sem slíka allt til okkar daga, margir halda henni
fram en fáir trúa að hún verði að veruleika. Á ákveðnum timabilum í
sögunni hafa þó menn risið upp og barist fyrir jöfnum réttindum, en
slíkar aðgerðir hafa yfirleitt endað í blóði. Það er því fremur efni í góða
útópíska skáldsögu að lýsa heimi þar sem allir menn eru jafnir.
Maðurinn æðri öðrum
Þó að undarlegt megi virðast var það ekki fyrr en fremur seint i
þróunarsögu mannsins að hann fór að líta á sig sem æðri öðrum dýrum
í náttúrunni. Dýrin voru dýrkuð, tekin í guðatölu og sums staðar voru
þau jörðuð með alveg jafn mikilli viðhöfn og manneskjur. Á fjórðu öld
fyrir krist var Aristóteles búinn að þróa þá hugmynd að maðurinn væri
hærra settur en aðrir í lífrikinu þar sem hann hefði til að bera skynsemi
sem hin dýrin hefðu ekki. Nú til dags er víðast hvar ekki komið fram við
dýr af neinni sérstakri virðingu eins og í gamla daga. Þau eru lokuð inni
I búrum og höfð til sýnis, notuð til margskonar tilrauna og oft drepin
á grimmilegan hátt. Þessi þróun hefur verið kveikjan að fjölmörgum
dýraverndunarsamtökum víðs vegar um heiminn sem berjast nú harðar
fyrir réttindum dýra en nokkru sinni fyrr.
...bjórinn er bara svooo góður
Brugg er ein af elstu listum mannsins og talið er að maðurinn hefi verið
farinn að brugga bjór á sama tíma og hann var búinn að læra að baka
brauð. Kínverjar brugguðu bjór fyrir um 5000 árum og á sama tima
var bjórinn nauðsynleg fæðutegund i Egyptalandi. Bjórinn var einnig
mikilvægur í öllum trúarathöfnum og jafnvel notaður til lækninga.
Egyptar kenndu Grikkjum listina sem kenndu Rómverjum og þaðan
færðist hugmyndin til Bretlands þar sem henni var vægast sagt vel tekið.
Arthúr konungur gaf riddurunum sínum við hringborðið bjór og í hvert
skipti sem Elísabet drottning ferðaðist um landið þurfti hún að bragða á
bjór heimamanna. Ef hann var ekki nógu góður þá krafðist hún þess að
bjórinn yrði sendur til hennar frá London. Núna löngu síðar eiga Bretar
í mestu vandræðum með bjórdrykkju landans og sama má kannski segja
um okkur íslendingana.
TIIEíáS&TIMES
■■■Perspectives
Kynjadeilurnar miklu
Hugmyndir að konur væru kúgaðar og þyrftu lausn úr ánauöinni spruttu
upp á yfirborðið seint á 18. öld og færðust í aukana þegar konur fóru að
berjast fyrir auknum mannréttindum og borgaralegum réttindum á 19.
öld. Á 19. og 20. öld tóku karlmenn þessa hugmynd upp á sína arma og
fóru að nýta sér konurnar á vinnumarkaðnum. Feminisminn komst svo i
tísku á sjöunda áratugnum eftir að tvær heimsstyrjaldir höfðu sýnt fram
á mikilvægi kvennanna utan heimilisins en þó væri konum enn mismunað
vegna kynferðis síns. Fleiri fóru að berjast fyrir jafnrétti kynjanna og
auknum réttindum kvenna og núna á 21. öldinni hefur margt breyst til
hins betra og konur eru víða húsmæður, atvinnurekendur og mæður allt I
senn. Það er þó enn langt í land og þá sérstaklega í mörgum þriðja heims
ríkjum, en á meðan baráttan heldur áfram er hægt að halda í þá von að
jafnrétti geti verið náð.
öld þegar þýski anarkistinn Johannes Most taldi að útrýma ætti allri
elítunni, fjölskyldum þeirra og vinum. Árið 1884 gaf hann út handbók
um hvernig ætti að sprengja kirkjur og aðra almenningsstaði þar sem
prestar, aristókratar og kapítalistar söfnuðust saman og eftir það fór
meira að bera á þessum hugmyndum. Fyrsta skæruliðahreyfingin til að
taka upp slíka takta var hópur Damians Gruev árið 1893 í Makedóníu
og siðan þá hefur hugmyndin breiðst út um heiminn þar sem öfgahópa
berjast fyrir ákveðinn málstað, yfirleitt með því að sprengja upp saklausa
borgara. Samtökin skipta nú tugum og það sama má segja um fallna
óbreytta borgara árlega af þeirra völdum.
Upp, upp í loft...
Wilbur og Orville Wright, sem betur eru þekktir sem Wright bræðurnir
komu fram með eina merkustu uppgötvun síðustu aldar þegar þeir
smíðuðu fyrstu flugvélina sem náði að hafast á loft. Það var I desember,
árið 1903. Flugið varði þó ekki nema í örfáar sekúndur. Hugmyndin
þróaðist og í fyrri heimsstyrjöldinni tók flugvélin kipp og farið var að
smíða flugvélar, sérstaklega ætlaðar í hernaði. I seinni heimsstyrjöldinni
hafði tækninni fleygt enn meira fram og brátt voru fyrstu þoturnar
komnar á markaðinn. Á Islandi hófust reglulegar flugferðir til útlanda
árið 1946 og núna, tæpum 60 árum síðar er flogið mörgum sinnum á dag
til ótal áfangastaða.
Samsæri ofan á samsæri
I eðli sínu er maðurinn mjög tortrygginn og á það til að vantreysta
náunganum, sérstaklega þeim sem hann hreinlega skilur ekki.
Frlmúrareglan er ein stærsta og elsta leyniregla I heiminum, eingöngu
ætluð karlmönnum. Reglan byrjaði í Englandi í byrjun 18. aldar en
dreifðist fljótt viðar og núna eru Frímúrarnir út um allan heim. George
Washington var Frímúrari og einnig John Hancock, Benjamin Franklin,
Bill Clinton, Napoleon Bonaparte, Lyndon B. Johnson, Aleister Crowley
og margir, margir fleiri. Þessi leyniregla gerir fólk mjög tortryggið og
hugmyndin um útbreitt Frímúrarasamsæri skaut snemma upp kollinum,
nánast um leið og reglan var stofnuð fyrir 300 árum. Menn telja þá að
Frímúrararnir séu að reyna að stjórna heiminum og hafa sakað meðlimina
um djöfladýrkun, morð og heimsyfirráð. Frímúrararnir eru þá sakaðir um
að reyna að hafa áhrif á alþjóðamál og alþjóðasamninga og að stjórna
heimsviðburðum bak við tjöldin.
“Frekar hryllilegur endi en endalaus
hryllingur" - Hryðjuverkastríð
Hægt er að finna dæmi um hryðjuverk langt aftur I aldir og I Gamla
testamentinu má finna dæmi um hegðun sem skilgreina má sem
hryðjuverk. Ekki var þó farið að nota hugtakið hryðjuverk fyrr en á 18.
Texti: Steinunn