Stormur - 09.12.1939, Side 3

STORMUR
3
— BÆKUR
Frú Curie. Ritsafn Jóns Trausta. Prestasögur. • /
I.
Frú Curie.
Fi’emur fáskrúðugt væri nú um að litast á bókamarkað-
inum, ef fsafoldarprentsmiðja væri ekki með sína stórfeldu
og fjölbreyttu bókaútgáfu. — Gefur hún á þessu ári ekki
út aðeins hinn mesta fjölda af bókum, heldur eru og sum-
ar þeirra úrvalsbækur, sem stór gróði er að fyrir bókment-
ir vorar. — Það þrekvirki hefir hún og unnið, sem tal-
ið er eitthveft það mesta, sem leyst hefir verið af hendi í
íslenskri bókagerð til þessa, að gefa út með fárra daga
millibili tvær geysistórar bækur: Maríu Antoinettu og Frú
Curie, bundnar í skinn, og svo vandaðar að öllum frá-
gangi, áð bókfróðum mönnum ber saman um, að fram úr
skari í íslenskri bókagerð.
En þessum tveim æfisögum hæfði heldur ekki annað en
hin vandaðasta ytri gerð, því að báðar eru frámunalega
vel úr garði gerðar frá höfundanna hendi, og þó eru þær
svo ólíkar sem mest má verða um alt, persónur, efni og
stíl. — Önnur er saga konu, sem var borin til hinnar mestu
hefðar, en endaði á höggstokknum, konu, sem var lítil í
meðlætinu, en stór í mótlætinu og mest í dauðanum.
Hin er sagan af konu, sem vann sig fram af eigin ram-
leik með dæmafárri atorku, fórnarlund og þrautseigju,
var mikil, jafnt í meðiæti og mótlæti og vann heiminum
óendanlegt gagn með lífi sínu.
Önnur er rituð af frábærri orðgnótt og glæsileik í með-
ferð máls og stíls, samfara óvenjulega glöggu innsæi í sál-
arlíf persónanna og há-dramatiskri frásagnargáfu, sem
hrífur lesandann með sér.
Hin er rituðuð í unaðslega fögrum og látlausum stíl, sem
er í algerðu samræmi við líf og háttu hinnar göfugu vís-
indakonu, sem metorð, frægð og hverskonar heiður hafði
engin áhrif á.
Og því er það, að það er eins og þessar tvær æfisögur
fylli hvor aðra upp, jafnframt því,' sem þær sýna þó svo
glögt, hversu ólík og margbreytileg snildin getur verið. —
Frú Kristín Ólafsdóttir læknir hefir þýtt Frú Curie, og
leyst það ágætlega af hendi.
II.
Ritsafn Jóns Trausta.
Ein fylgja fátæktar vorrar og mannfæðar er sú, að enn
eigum vér fáar heildarútgáfur af verkum vorra bestu rit-
höfunda og skálda. — Nokkuð er þó úr þessu að rætast í
seinni tíð. — Heildarútgáfa er komin af verkum Jónasar
Hallgrímssonar, ljóðum Matthíasar Jochumssonar, Guð-
mundar Guðmundssonar og Gríms Thomsén. Söguskáldin'
hafa enn orðið á hakanum, en nú hefir Guðjón Ó. Guðjóns-
son yfirprentari í Isafoldarprentsmiðju hafist handa á því
mikla þarfaverki, að gefa út öll skáldverk Guðmundar
Magnússonar -— Jóns Trausta.
Jón Trausti var um langt skeið einna vinsælastur af
sagnaskáldum vorum. Þeir Einar Hjörleifsson Kvaran og
hann börðust lengi um frægðina og vinsældirnar, og mun
naumast hafa mátt í milli sjá, hvor betur mátti, enda voru
báðir snillingar, þótt gerólíkir væru. — Guðmundur var
stórbrotnari og vængtak hugmyndaflugsins stærra, en Ein-
ar var formfegurri, listrænni og vandvirkari.
Flestar af sögum Jóns Trausta hafa um langt skeið verið
ófáanlegar, og svo má segja, að hann sé ókunnugur að
mestu þeirri kynslóð, sem nú er að komast til þroska í land-
inu. Ekki síst vegna hennar var því þörf á þessari heildar-
útgáfu á sögum hans, því að þær gefa ágæta lýsingu á lífi
þjóðarinnar á síðari hluta nítjándu aldar og fram á þá
tuttugustu. Og sumar af sögum hans lýsa einnig vel menn-
ingu og lífi þjóðarinnar á 18. öld (Skaftáreldar).
Þetta fyrsta bindi af Ritsafni Jóns Trausta er mikil bók,
um 460 bls. í stóru broti. Fylgir því skilmerkilega skrifað-
ur inngangur eftir dr. Stefán Einarsson, og er þar að fá
ýmsar mikilvægar upplýsingar um líf og ævi skáldsins. —
Vonandi er, að salan á þessu fyrsta bindi gangi svo ört, að
sleitulaust verði hægt að halda áfram útgáfunni, en samtals
munu bindin verða sex, því að Jón Trausti hélt ekki að sér
höndum meðan dagur entist.
III.
Prestasögur.
Engum af embættismönnum sínum á íslenska þjóðin jafn
mikið upp að unna og prestunum. — Þeir lifðu meðal al-
þýðunnar og þoldu súrt og sætt með henni. Þeir voru
margir hverir sveitarhöfðingjar, forystumenn, jafnt í and-
legum sem veraldlegum hlutum. Frá prestssetrunum breidd-
ist siðfágun og ýiíiiskonar menning, og hjá prestunum nutu
margir af vorum bestu mönnum sinnar fýfstu uppfræðslu
og uppörvunar. — Og ótaldir eru þeir unglingar, sem prest-
arnir blátt áfram ,,uppgötvuðu“ — fundu mannsefnið í
þeim, og áttu svo sinn stóra þátt í því, að koma þeim til
mentunar og frama.
Þessar Prestasögur Oscars Clausen eru ekki af þessum
góðu hirðum þjóðar vorrar. Þær eru af prestum, sem sumir
voru að vísu gáfaðir og miklir hæfileikamenn, en voru ýms-
um slæmum breyskleika haldnir, einkanlega var þó holdið
veikt, þegar vín eða kvenfólk var annarsvegar, enda hafa
þessar unaðsemdir mörgum á kné komið.
Margar af þessum prestasögum Clausens eru bráðskemti-
legar, svo sem sögurnar af Einari „,prestlausa“ í Gríms-
tungu, Ásgrími Hellnapresti og ögmundi „íslandströlli". —
Ögmundur var prestur á Tjörn á Vatnsnesi 1837—1845,
en hafði þó hvorki lesið guðfræði, né tekið próf í henni.
Var hann fyrst við nám í Bessastaðaskóla, en var- latur
og sóttist það því seint. Síðan sigldi hann til Kaupmanna-
hafnar og las þar fyrst lög en síðan náttúruvísindi, en tók
aldrei neitt próf. Fékst hann allmikið við skáldskap og
var tíður gestur hjá dönsku hirðinni, og gekk sjö sinnum
fyrir konung. Orti hann brúðkaupskvæði um dætur kon-
ungs tvær og þá 100 dali að launum, 50 frá prinsessunum
og 50 frá konungi. Loks gafst hann upp við námið í Kaup-
mannahöfn og varð barnakennari í Keflavík í þrjá vetur.
En þá losnuðu tvö prestaköll, Tjörn á Vatnsnesi og Bægisá,
og sótti ugmundur um þau bæði. Umsókn hans var á þessa
leið:
Til Pi’æstekaldet Bægisaa
er undirdanigst min Altraa,
men kan jeg ikke dette faa,
saa beder jeg om en lille bitte Tjörn
som med Sæl og Grönlandsis kan fodre sine Börn.
Og Tjörn fékk hann. Hafði hann Katadals-Þorbjörgu
fyrst fyrir ráðskonu, en kvæntist síðan konu er Ólöf hét.
Til hennar orti hann þessar vísur, skömmu eftir giftinguna:
Prestinum illa giftast gekk,
gigtar flengdur hrísi,
Ólöfu til eignar fékk
fyrir átta merkur af lýsi.