Nútíminn - 20.05.1961, Side 6

6
NÚTÍMINN
—-=í5^'X^snEfa. :J^*aCOTS9s^éC ~:4nvllK
/
ALBERTO MORAVIA:
Hjchalíý
Framhaldssaga
Þýdandi, Sverrfr Haraldsson 0
sínum beztu hæfileikum, til sigurs fyrir aðra og sem aldrei
fær að sjá sitt nafn í auglýsingunum, þar sem nöfn leikstjór-
ans, leikaranna og framleiðandans eru prentuð, enda þótt
tveir þriðju hlutar af örlögum kvikmyndarinnar séu undir
honum komnir. Hann getur fengið mjög rausnarlega borgun
fyrir starf sitt, en hann getur aldrei sagt: „Það var ég sem
gerði þessa mynd ... þessi kvikmynd er ég“.
Þetta getur leikstjórinn aðeins sagt, sem er í rauninni sá
eini, sem skráir nafn sitt á myndina. Handritaskrifarinn verð-
ur hinsvegar að gera sig ánægðan með peningana, sem hann
fær, og þeir verða að lokum, hvort sem honum líkar það vel
eða illa, hinn raunverulegi og eini tilgangur vinnu hans.
Þannig er handritaskrifaranum það eitt eftir skilið, að njóta
lífsins, ef hann er fær um það, fyrir þá peninga, sem eru eini
árangurinn af erfiði hans og hverfa frá einu handriti til ann-
ars, frá gamanleik til harmleiks, frá ævintýramynd til við-
kvæmrar tilfinningamyndar, án hvíldar, án hlés, líkast
kennslukonu, sem fer frá einu barninu til annar og hefur
aldrei tíma til að fá mætur á einu, áður en hún yfirgefur það
og snýr sér að öðru. Og að lokum nýtur enginn ávaxtanna af
striti hennar og erfiði nema móðirin, sem ein hefur rétt til
þess að kalla barnið sitt barn.
En auk þessarra ókosta, sem við getum kallað óbreytanlega
höfuðgalla, eru líka aðrir í starfi handritaskrifarans, sem eru
ekki síður gremjulegir og skapraunandi. Gagnstætt kvik-
myndatökustjóranum, sem nýtur talsverðs frelsis og sjálf-
stæðis í viðskiptum sínum við framleiðandann, getur hand-
ritaskrifarinn aðeins þegið það starf, sem honum býðst, eða
hafnað því, en þegar hann hefur einu sinni tekið því, fær
hann engu ráðið um val á samstarfsmönnum sínum. Hann er
sjálfur valinn, en velur ekki sjálfur. Og þannig verður það, að
vegna persónulegrar velþóknunar eða vanþóknunar, henti-
semi eða duttlunga framleiðandans.eða einfaldlega vegna til-
viljunar, að handritaskrifarinn finnur sig neyddan til að
vinna með fólki, sem honum geðjast ekki að, fólki, sem er hon-
um ógeðfellt. Að vinna saman við handrit, er ekki eins og
að vinna saman á skrifstofu, eða í verksmiðju, þar sem hver
maöur hefur sitt eigið starf og þar sem hægt er að draga úr
persónulegu sambandi eða jafnvel eyða því algerlega. Að
vinna saman að handriti táknar að lifa saman frá morgni til
kvölds. Það táknar að hræra sinn eigin skilning, sínar eigin
tilfinningar, sinn eigin anda saman við skilning, tilfinning-
ar og anda hinna samverkamannanna. Það táknar, í fáum
orðum sköpun á ósönnu, tilbúnu sambandi, þessa tvo eða þrjá
mánuði, sem verkið tekur, sambandi, sem hefur það eina
markmið að búa til kvikmyndina og þar með afla peninga.
Þetta samband er þar að auki eitt það versta.sem hugsazt get-
ur, mest þreytandi, mest veiklandi og leiðinlegast, vegna þess
að það grundvallast, ekki á verki sem unnið er í þögn, eins og
störf vísindamanna, sem vinna saman að einhverri tilraun,
heldur á hinu talaða orði. Framkvæmdastjórinn kallar sam-
verkamenn sina venjulega saman snemma um morrguninn,
þvi að það er nauðsynlegt vegna þess stutta tíma sem verk-
inu er ætlað. Og frá þvi árla morguns og langt fram á nótt,
gera handritaskrifaramir svo ekkert annað en tala, oftast um
eitthvað viðkomandi starfinu, en líka oft um eitt og annað,
sem ekkert kemur því við. Einn segir kannske sorpritasögur,
annar útskýrir gjarnan stjórnmálaskoðanir sínar, sá þriðji
sálgreinir eínhvem kunningja sinn, sumir tala um leikara
og leikkonur, aðrir leysa frá skjóðunni og segja frá persónu-
legum kringumstæðum sínum og einkamálum og á meðan er
loftið í vinnustofunni orðið mettað af vindlingareyk, stórir
haugar af kaffibollum komnir á borðin innan um handrita-
blöffin. Og handritaskrifararnir sjálfir, sem höfffu komið um
morguninn vel tilhafðir, snyrtir og vel greiddir, eru um kvöld-
ið úfnir, sveittir og óhreinir, á milliskyrtunúm, ver útlltandi
en þótt þeir hefðu verið að reyna að nauöga fjörlausri,
þrjózkri konu. Auðvitað getur það líka komið fyrir, að mynd-
in sé sérstaklega góð og efnismikil, að framkvæmdastjórinn
og samverkamenn hans séu fyrirfram tengdir saman af gagn-
kvæmri virðingu og vináttu, og að verkið sé raunverulega
framkvæmt við hin ákjósanlegustu skilyrði. En slíkt er sjald-
gæft — eins og góðar myndir eru sjaldgæfar.
Það var eftir að ég hafði gert samning um annað kvik-
mynda-handrit — í þetta skipti ekki við Battista, heldur ann-
an framleiðanda — að kjarkurinn og einbeitnin yfirgáfu mig
skyndilega og ég byrjaði, með vaxandi viðbjóði og gremju,
að firrtast við alla þessa ókosti, sem ég hef nú þegar nefnt.
Hver dagur líktist þurri eyðimörk, með engar vinjar um-
hugsunar eða næðis. Jafnskjótt og ég kom inn í hús fram-
kvæmdastjórans og hann tók á móti mér í vinnustofu sinni
með setningu eins og: „Jæja, hugsaðirðu um þetta í gær-
kvöldi?“ eða „Fannstu nokkra lausn?“ — varð ég gripinn
leiðindum og uppreisnaranda. Svo, meðan við vorum að
vinna, virtist allt sýkt af óþolinmæði og viðbjóði — útúr-
dúrarnir, sem allir starfsmennirnir reyna, eins og ég hef
þegar minnzt á, að nota til þess að stytta hinar löngu um-
ræðustundir með; skilningsleysið, sljóleikurinn eða einfald-
lega skoðanamunur meðal samstarfsmanna minna, jafnvel
hrós framkvæmdastjórans fyrir hverja uppfyndningu mína
eða ákvörðun, hrós, sem var mér beiskjublandið, vegna þess
að mér fannst, eins og ég hef áður sagt, ég vera að helga
alla mína krafta og hæfileika einhverju sem snerti mig
raunverulega alls ekki neitt og sem ég tók ekki þátt í af fús-
um vilja. Þessi síðasti ókostur virtist mér raunverulega þó
óbærilegastur þeirra allra, og í hvert skipti sem fram-
kvæmdastjórinn stökk upp úr stólnum sínum og hrópaði:
„Ágætt! Fyrirtak! Þú ert snillingur!“ þá gat ég ekki varizt
því að hugsa, með fyrirlitningu: „Ég hefði getað sett þessa
hugmynd í einhvern harm- eða gamanleik eftir sjálfan mig“.
Ennfremur tókst mér aldrei, vegna einhverrar undarlegr-
ar og biturrar mótsagnar, að bregðast skyldu minni, sem
handrita-skrifari. Kvikmyndahandrit eru einna líkust gömlu
fereykisvögnunum, þar sem það voru sumir hestarnir, —
sterkustu og viljugustu — sem raunverulega drógu vagninn,
en hinir þóttust toga og toga, enda þótt þeir létu bara fé-
laga sína draga sig áfram. Jæja, þrátt fyrir alla mína and-
úð og óþolinmæði, þá var ég alltaf sá hesturinn, sem dró
vagninn. Hinir tveir, framkvæmdastjórinn og hinn hand-
ritaskrifarinn, starfsbróðir minn, biðu ávallt — eins og ég
gerði mér brátt grein fyrir — þegar þeir mættu einhverjum
eriðleikum, eftir því að ég kæmi fram með mína lausn. Og
enda þótt ég formælti með sjálfum mér bæði samvizkusemi
minni og undanlátssemi, þá hikaði ég ekki, heldur benti á
hina umbeðnu lausn. Ég var ekki knúinn til þess af einhverj-
um samkeppnisanda, heldur einskærri ráðvendni og sam-
vizkusemi, sem var sterkari öllum gagnstæðum löngunum
mínum:: Mér var borgað, þefes vegna varð ég að vinna. En
i hvert skipti blygðaðist ég mín fyrir sjálfan mig og fann
bæði til iðrunar og ágirndar eins og ég hefði eyðilagt eitt-
hvað ómetanlegt fyrir litla peninga, eitthvað sem ég hefði
getað notfært mér miklu, miklu betur.
Eins og ég sagði, þá gerði ég mér ekki ljósa alla þessa ó-
kosti fyrr en tveimur mánuðum eftir að ég hafði undirrit-
að fyrsta samninginn við Battista. Og i fyrstu skildi ég ekki,
hversvegna þeir höfðu ekki verið mér augljósir frá byrjun
og hversvegna það hafði tekið mig svo langan tíma að
verða þeirra var. En, þegar þessar tilfinningar viðbjóðs og
misheppnunar vöknuðu í huga mér, við það starf, sem ég
hafði áður þráð svo ákaflega, þá gat ég ekki varizt því að
setja þær að einhverju leyti i samband viö sambúð okkar
Emilíu. Og að lokum varð mér það ljóst, að ég hafði and-
styggð á starfinu, vegna þess að Emilía elskaði mig ekki
lengur, eða virtist a. m. k. ekki elska mig lengnr. Og, að ég
hafði unnið verk mitt með kjarki og trúnaði svo lengi sem
ég var viss um ást Emiliu. Nú, þegar ég var ekki lengur viss
um hana, hafði kjarkurinn og traustiff yfirgefið mig og mér
virtist vinnan engu betri en ánauð, hæfileikasóun og tíma-
tap.
Ég fór þvi aö lifa eins og maður, sem ber með sér veikleika
yfirvofandi sjúkdóms, en getur ekki tekið þá ákvörðun að
leita til læknis. Með öffrum orðum, þá reyndi ég að hugsa
ekki of mikið um framkomu Emiliu gagnvart mér, eða um
starf mitt. Ég vissi að sá dagur kæmi, þegar ég kæmist ekki
lengur hjá að hugsa um það, en einungis vegna þess, að ég
vissi að það var óhjákvæmilegt, reyndi ég að fresta því eins
lengi og hægt væri. Og þannig hélt ég áfram að lifa í þessu
sambandi viff Emlliu, sem mér hafði í byrjun virzt óbæri-
legt og sem ég reyndi nú árangurslaust að telja sjálfum mér
Hvað líður
handritahúsinu?
Handritamálið er nú aftur á
dagskrá. Sumir eru m.a.s. svo
bjartsýnir nú, að þeir vænta
þess, að þjóðardýrgripir vorir
verði fengnir oss í hendur inn-
an skamms tíma. En erum vér
þá menn til að veita þeim við-
töku og varðveita þá?
Hvað liður lmmlritahúsinu?
B.
Anægjuleg hátíðahöld
(Framhald af 8. síðu).
komi einmitt frá barnastúk-
unum.
— Var eitthvað fleira gert í
sambandi við afmœlið?
— Jú, eins og áður segir, var
barnatími í ríkisútvarpinu á
vegum Unglingareglunar og
sunnudaginn 14. þ. m. var
fjölbreytt skemmtun í Aust-
urbæjarbíói fyrir stúkubörn
og gesti þeirra. Unglingaregl-
an gekkst fyrir þessari
skemmtun undir umsjá Ingi-
mars Jóhannessonar, stór-
gæzlumanns ungtemplara, og
Finnboga Júlíussonar, þing-
gæzlumanns ungtemplara. —
Þarna sáu börn úr barna-
stúkum bæjarins um ýmis
skemmtiatriði, svo sem
skrautsýningar, leikþætti,
tónlist og dans. — Húsið var
alveg fullskipað áhorfendum,
sem skemmtu sér hið bezta.
— Viltu segja eitthvað sér-
stakt að lokum?
— Ég vil bera fram þá ósk,
að við þyrftum ekki að leggja
barnastarfið alveg niður að
sumrinu. Væri ekki hægt að
tengja Jaðar enn meira starf-
inu en gert er? Þetta er
spurning, sem ég vil að ráða-
menn reglunnar íhugi.
Nútíminn þakkar Ólafi kœr-
lega fyrir viðtalið. E.
Unglingareglan . . .
(Framhald af 5. síðu.)
sem Stórstúka íslands stofn-
aði blaöið 1898 og hefur gefið
það út síðan. Nú flytur Æsk-
an reglulega fréttir og frá-
sagnir af starfi bamastúkn-
anna, en hún hefur alltaf
verið ötull málsvari bindind-
ismálsins og flutt skemmti-
legt og fræðandi lesefni við
barna hæfi. Bókaútgáfa á
vegum Æskunnar hófst 1930
og hefur aukizt jafnt og þétt
síðan. Hefur hún geflð út
fjölda góðra barna- og ungl-
ingabóka.