Heima og erlendis - 01.05.1951, Blaðsíða 3

haldsnáms erlendis og til þess að kynnast
alþjóðlegri menninguí Já vegna hvers höf-
urn vér ekki hafist handa með eitt og ann-
að eftir því sem tímar liðu í það er vegna
þess að vér höfum ekki síðan í fornöld haft
aöstöðu til að eiga algerlega með oss
sjálfir og gera áætlanir vorar án þess að að-
komandi liindranir gerðu strik í reikninginn.
Og svona er það að nokkru leyti enn í
dag, vegna þess hvað staða vor í danska
ríkinu er eigi aðeins þvinguð og óþægileg,
heldur einnig í mesta máta óhrein og ógreini-
leg. Spyrjið aðeins stjórnmálasérfræðing um
einstök atriði, svo sem um gildi dönsku
stjórnarskrárinnar á Islandi eða stöðu ís-
lenzka ráðherrans gagnvart danska ríkisráð-
inu, og þér munuð koma honum í bohba.
Nei, þetta krefst allt nýrrar athugunar.
Látið oss aðeins hafa með oss sjálfa að
sýsla framvegis. Oss mun sjálfum vegna
betur og Danmörk losna við mikið ónæði.
þetta er bansett einangrunarstefna og óhæf
nieð öllu! — segja þeir sem sofa á gömlum
kenningum. En vita skulu þeir að Dan-
niörku er ekki sjálfri hollt að lifa á slíkum
úreltum lærdómum. Sjálfsákvörðun þjóðern-
anna er ákveöin krafa niitímans og íllt verk
að varna henni framgangs. Félagsmálafröm-
uðir og spekingar hafa nú um aldaraðir
reynt að lialda uppi sióferði einstaklinga og
niannfélaga. Nú er röðin komin að því, að
ella siðlegt samneyti milli þjóða og ætti
Dönum að vera metnaðarmál, að leggja skerf
fil slíkrar þróunar með sem fullkomnastri
hðlátssemi við Islendinga og aðra, sem álíka
sanngjarnar kröfur hefðu að gera.
Og þegar vér svo ekki lengur þyrftum að
finna til réttleysis gagnvart stærri þjóð vegna
smæðar vorrar, þá fyrst getum vér andaö
léttar. Og sem frjáls þjóð munu Islendingar
gerast verómætur liður í bræðrasambandi
norrænna þjóða. H. J.
getið bókar
, Valdimar Erlendsson: Endurminningar frá
Jslandi og Danmörku. Bókaútgáfan Norðri.
Ejnar Munksgaards forlag hefur sent mér
hók þessa og hefir það hana í umboðssölu.
bókin kostar 26 kr. danskar.
Eg sá hókar þessarar getið í íslenzkum
hlöðum síðastliðinn vetur og komst eilt þeirra
svo að orði, að þetta væri hesta bók ársins.
Heldur mun þá vera farið að hraka íslenzk-
um bókmenntum, séu endurminningar það
besta, sem út hefur komið á árinu. Hitt
dylst engum, sem þekkir Valdimar Erlends-
son, að margt kunni það hafa á daga hans
drifið, sem skemmtun og fróóleikur væri að
fyrir aðra, enda reynist svo um margar
minningar hans. Hitt er j)ó ávalt álitamál,
hvort ekki hefði verið eins skynsamlegt, að
stytta þessar minningar eitthvað, greina het-
ur „sauðina frá höfrunum".
Og hest hygg eg að Valdimar heföi gert
í því, sjálfs sín vegna, að sleppa dómum
sínum um þjóðverja og ástand i Danmörku.
Hann segir á hls. 221: „þjóðverjar hiðu hinn
rnikla ósigur sökum einræningsskapar Hitlers,
þrjósku hans og ofstopa, og vegna þess að
hershöfðingjar hans og mótstöóumenn sviku
hann, án þess að gera sér grein fyrir, að
þeir sviku fósturland sitt um leið“. Valdi-
mar virðist gráta |>að, að Hitlers-þýskaland
skyldi ekki bera sigur úr býlum, og liann
grætur allt yfir á hls. 222. Á hls. 217 lieldur
liann því fram, að ef Hitler hefði ráðist
„strax á England, um sumarið eða haustið
1940, |)á hefðu þjóöverjar unnið sigur“.
„Mikil er trú þín kona!“
Ekki virðist Valdimar þá heldur sérstak-
lega samviskusamur í dómum sínum um á-
stand hér í landi í lok stríðsins. Dóttir hans,
búsett á Islandi á stríðsárunum, talar viö
móöur sína í síma, þegar samband var komiö
á, og spyr hana, hvað hana vanhagi helst
um, en móðir henuar þarfnast einkis, en
þætti þó vænt um, ef dóttirin sendi henni
2—3 hárnet. Og Valdimar segir:
„þetta sýnir og sannar, að hér var engin
neyð á feröuin. En ástandið hroðversnaöi
eftir stríðslokin. Árin 1945 og 1946 var mesti
skortur á mörgum nauðsynjavörum og eink-
um eldsneyti. þá veturna var kalt í húsum
hér í Danmörku“ o. s. frv.
þetta er samviskulítil sagnaritun. Valdi-
mar virðist leggja sökina á rikisstjórn Dana.
Honum ætti þó að vera þaö kunnugt, aö
þegar stríðinu lauk, voru allir brunnar j)ur-
ausnir, og aö þjóðverjar létu eftir sig 11
miljarða kr. skuld, sem Danir eru enn að
greiða, auk hinnar þungu álögu — flótta-
mannanna.
það er eins og vini mínum Valdimar Er-
11