Norðurslóð - 27.01.1978, Qupperneq 3

Hjörtur E. £>órarinsson:
Landbúnaður
f eftirfarandi grein vill undirrit-
aður gera grein fyrir viðhorfum
sínum til sumra þeirra mála
landbúnaðarins, sem svo mjög
hafa verið til umræðu á síðast-
liðnu ári og lengur þó. Þau
sjónarmið, sem fram verða sett,
eru ekki sérstaklega svarfdælsk
eða eyfirsk. Þau eru einkasjónar
mið undirritaðs, sem vonar þó
að margir bændur og aðrir utan
bændastéttar geti á þau fallist.
Árið 1977 var íslenskum
landbúnaði hagstaett að því er
tíðarfar snertir. Á veturnótt-
um munu bændur landsins hafa
átt fleiri fóðureiningar í hlöðum
sínum og öðrum heygeymslum
en áður eru dæmi til.
Þó að ekki séu fyrir hendi
tölulegar upplýsingar má þó
ætla að fjárhagsafkoma margra
bænda hafi verið góð. Það er
hinsvegar fullvíst að afkoman
hefur verið ákaflega misjöfn
manna á milli og e.t.v. líka
héraða á mijli, þótt það sé ekki
eins ljóst. Ýmsir bændur hafa
örugglega haft ágæta afkomu,
en aðrir, og alloft margir, eiga í
miklum fjárhagserfiðleikum og
berjast vonlítilli, og sumir von-
lausri baráttu með skuldafarg á
baki. Þarna er eitt af ítóru
vandamálum landbúnaðarins:
Hvernig er unnt á hagkvæm-
astan hátt að létta undir með
þeim bændum, venjulega ung-
um bændum, sem nú og fram-
vegis hljóta að standa undir
þungum byrðum stofnkostnað-
ar við búskapinn? Það verður
aldrei gert með verðlagning-
aldrei gert með verðlagningu
framleiðslunnar einni saman.
En leiðir eru auðvitað til og þær
hentugustu þarf að finna og það
fljótt.
Þó að liðið ár hafi að mörgu
leyti verið landbúnaðinum gott
ár þá er alveg víst að bændur
almennt munu ekki minnast
þess með sérstakri ánægju.
Ástæður þessa eru fleiri en ein
og fleiri en tvær. Skal hér vikið
að sumum.
Á liðnu ári fengu allar
launastéttir þjóðfélagsins mjög
mikla launahækkun, sem a.m.k.
í bráðina hefur aukið til muna
kaupgetu þeirra. Það er almenn
skoðun bænda, studd óyggjandi
tölum, að verðkerfi landbúnað-
arins hafi ekki tryggt þeim
samsvarandi og „lögfesta“ raun
tekjuhækkun þannig að bilið
milli þeirra og launþega hefur
gleikkað. Slíkt er ekki fallið til
að vekja ánægju.
Á árinu 1977 tóku að hrann-
ast upp svartar blikur í mark-
aðsmálum landbúnaðarins.
Ekki einasta spillti hin ofsalega
verðbólga hér á landi okkar
góða, skandinavíska markaði
fyrir dilkakjöt, sem verið hef-
ur aðalútflutningsvara frá land-
búnaði (fyrir utan unnar vörur
úr ull og skinnum), heldur varð
mikill samdráttur í innanlands-
sölu einkum að því er varðar
smjör og kindakjöt. Hinar illu
afleiðingar þessa til samans eru
stóraukin þörf fyrir útflutnings-
bætur úr ríkissjóði og uppsöfn-
un birgða, einkumsmjörbirgða.
Þetta er bændum mikið áhyggju
efni.
Þá er ótalið það, sem í hugum
bænda mun varpa dekkstum
skugga á liðið ár. Það er aukin
og ofsafengin gagnrýni ákveð-
inna aðila á ísl. landbúnað,
gagnrýni, sem með réttu má
líkja við ofsóknir, slíkar hafa
öfgarnar verið. Það hefur reynt
allmjög á andlegan styrk og
siðferðisþrek sveitafólksins að
þurfa að þola þá raun og þá
auðmýkingu, sem í því felst að
ósvífnir blaðaútgefendur skuli
geta, með ríkisútvarpið sem
þægt og þægilegt tól í höndun-
um, sent sínar prívat, landbún-
aðarfjandsamlegu skoðanir inn
á hvert heimili í landinu eins oft
og dagar ársins endast til. Það
er hart fyrir fólk, sem vinnur í
sveita síns andlits að móður-
atvinnuvegi þjóðarinnar, og
allra þjóða, að þurfa að sæta
móðgunum og álygum frá sam-
borgurum, sem valið hafa sér
þægilega og ábatasamara hlut-
skipti og hafa í krafti pening-
anna komið sér upp eigin fjöl-
miðli og smeygt sér fyrirhafnar-
laust inn í Ríkisútvarpið með
öfgar sínar og mistúlkanir á
málefnum landbúnaðar.
Nú er auðvitað ekki svo að
skilja að öll gagnrýni á hendur
landbúnaði sé óréttmæt eða af
illum hvötum sprottin. Bændur
hljóta að viðurkenna að ýmsu er
ábótavant í atvinnuvegi þeirra.
En sú gagnrýni, sem leitast við
að innprenta með bæjarbúum
þeirri skoðun að landbúnaður
sé ómagi, og það ónauðsynleg-
ur ómagi á þjóðinni, er vissu-
lega af illum hvötum sprottinn.
• Hverrar œttar er óhróðurinn':
Það má vera sveitafólki til
hughreystingar, og það skal
undirstrikað hér, að þessi teg-
und gagnrýni er ekki ættuð úr
röðum hins óbreytta, vinnandi
manns til sjós og lands á íslandi.
Hún er ættuð úr hægri kanti
stjórnmálanna í höfuðborg okk
ar Reykjavík fyrst og fremst,
þar sem sumt fólk er komið svo
langt frá grasrótinni að það veit
ekki lengur hvaðan það fær
næringuna. Það er nauðsynlegt
að bændur og aðrir átti sig á því
að þessi landbúnaðarfjandskap-
ur er hluti af breiðari stjórn-
málalegri hugsun, sem er að
þróast í okkar stóru höfuðborg
og þar um slóðir. Hluti af henni
er það, sem kalla mætti and-
byggðastefnu. Sú stefna lítur
óhýru auga pólitíska viðleitni til
að efla atvinnu og byggð út um
land. Henni er meinilla við
samvinnuhreyfinguna, sem á
meginstyrk sinn þar. Og hún
hefur andúð á þeim dreifða
smárekstri, sem heitir landbún-
aður, og er snar þáttur í sannri
byggðastefnu.
Náskylt þessu er og sú kald-
riíjaða peningahyggja, sem
kennir að lögmál samkeppninn-
ar skuli ráða óheft í atvinnu- og
viðskiptalífi og að allur pening-
ur sé jafngóður hvaðan sem
hann kemur. Samkvæmt þeirri
stefnu mælit t.d. allt með og
ekkert gegn því að taka leigu-
gjald fyrir herstöðvar hér. Sam-
kvæmt henni er líka sjálfsagt að
notfæra sér ódýrar umfram-
birgðir matvæla frá Efnahags-
bandalagi Evrópu eða N-
Ameríku þegar til falla. Ef það
skyldi í leiðinni leggja að velli
íslenskan landbúnað, þá það.
Það hefur farið fé betra að
þeirra dómi.
Það er þýðingarmikið, að
bændastéttin dragi af þessu rétt-
ar ályktanir og hugleiði vel hvar
helst mun stuðnings að vænta til
að stéttin megi njóta virðing-
ar, öryggis og þjóðfélagslegs
réttlætis og hvar slíks stuðnings
má aldrei vænta.
• Markaðsvandamálin
Víkjum þá að markaðsmál-
unum. Ennþá eigum við kost á
markaði á Norðurlöndum fyrir
allt dilkakjöt, sem við höfum
aflögu. Fyrir nokkrum árum
var þessi markaður svo hag-
stæður að ekki munaði miklu
að hann gæfi okkur jafngildi
innanlandsverðs (grundvallar-
verð) fyrir kjötið. Á fáum árum
hefur íslenska verðbólgan,
ásamt með vissum, norskum
aðgerðum í verðlagsmálum,
gjörspillt þessu ástandi svo, að
sá markaður gefur okkur nú
ekki einu sinni hálft innan-
landsverðið.
Svo slæmt sem þetta er þá er
hitt þó verra og óvæntara að
heimamarkaðurinn hefur brugð
ist í nokkrum mæli. Þjóðin
hefur dregið við sig kindakjöts-
neyslu. Og ekki nóg með það,
hún hefur líka minnkað við sig
neyslu smjörs og nýmjólkur.
Bændur standa því óvænt
frammi fyrir miklum vanda. í
stað þess, sem við hefði mátt
búast, að neysla þessara vara
ykist í takt við fólksfjölgun, þ.e.
svo sem 1,5% á ári, þá dregst
hún á skömmum tíma saman
um margfalt það magn. Sam-
tímis hefur framleiðslan aukist
verulega, einkum mjólkurfram-
leiðslan.
Allt þetta hefur óhjákvæmi-
lega leitt til mikillar aukning-
ar á útflutningi bæði á kjöt- og
mjólkurvörum og um leið á
mjög aukinni þörf á útflutn-
.ingsbótum.
• Hvað er til ráða?
Útflutningsbætur eru óvin-
sælar, það þýðir ekkert að loka
augunum fyrir því. Það þarf því
ekki að búast við að þær verði
auknar frá því, sem nú er. Miklu
fremur má búast við að þær
verði lækkaðar prósentvís og/
eða fyrirkomulagi þeirra breytt.
Um samdrátt í innanlands-
neyslu sumra búsafurða hefur
mikið verið rætt og ritað, m.a.
um þátt lækna og manneldis-
fræðinga í honum svo og hlut
fjölmiðla í málinu. Rætt er um
að hefja gagnsókn og- snúa
þróuninni við. Þó að kenningar
sumra þeirra manna, sem mest
tala um manneldismálin, séu
næsta hæpin vísindi og byggð á
ótraustum grunni þá liggja þó
fyrir vissar staðreyndir, sem
bændur verða að sætta sig við
og reyna að bregðast við á
skynsamlegan hátt. Minnkandi
eftirsókn eftir feitmeti er stað-
reynd og það eru hreint engar
líkur til að á því verði breyt-
ing í bráð og líklega heldur ekki
í lengd. Matvæli úr dýraríkinu
af hæsta gæðaflokki, og það eru
íslensk matvæli óumdeilanlega,
eru dýr bæði hér og annars-
staðar. Þau verða því fyrst og
harðast úti ef fólk telur sig þurfa
eða vill spara. Þetta hefurán efa
bitnað á búvörum okkar allra
síðustu árin.
Nú heyrist oft sagt, og étur
hver eftir öðrum, að í raun of
veru sé ekki um að ræða neina
offramleiðslu landbúnaðaraf-
urða á fslandi. Meinið sé bara
það að kaupgetu almennings sé
haldið svo niðri að menn hafi
ekki efni á að kaupa þau
matvæli, sem þeir vildu og
myndu gera, ef getan væri meiri.
Þessi kenning er ættuð úr vinstri
herbúðum stjórnm^lanna og er
þáttur í áróðurstafli stjorn-
málamanna. Rétt er það án efa
að meira yrði neytt af dýrustu
matvælategundunum, ef enginn
þyrfti að hugsa um verðið,
einkum af smjöri. Eigi að síður
er þessi kenning fjarstæða.
Óhugsandi er að kindakjöts-
neysla myndi aukast um 60%
eða meira þótt allir hefðu
gnægð peninga. Árið 1977 var
hún yfir 40 kg. á íbúa. Sömu-
leiðis er varla hugsanlegt að allri
mjólkurframleiðslunni yrði torg
að innanlands því neyslan þyrfti
þá að aukast um jafngildi 1-
2000 tonna af osti og smjöri.
Það er illa gert að ala á þeirri
sjálfsblekkingu að allt væri í lagi
ef aðeins kaupgeta almennings
væri „eðlileg".
• Offramleiðsla er staðreynd
Það er reyndar vafamál hvort
kindakjötsneysla ykist að
nokkru ráði þótt allir hefðu full-
ar hendur fjár. Það er allt eins
líklegt að eftirspurnin beindist
þá öllu fremur að öðrum kjöt-
tegundum þ.á.m. og ekki síst að
úrvals nautakjöti. Hér skal í
þessu sambandi sett fram sú
skoðun að mjög æskilegt væri
að bændur í bestu mjólkurfram-
leiðsluhéruðum (t.d. Suður-
landi, Eyjafirði, Borgarfirði,
Skagafirði) sneru sér í einhverj-
um mæli, og meiri en nú er, að
framleiðslu nautakjöts, einkum
af holdablendingum, meðfram
mjólkurframleiðslunni en
drægju að sama skapi úr sauð-
íjárrækt. Það hefði a.m.k.
tvennt gott í för með sér: það yki
framboð á kjöti, sem nýtur vax-
andi vinSælda og er framleitt
með íslensku fóðri, er í sann-
leika íslenskt kjöt, ogjafnframt
gæfi það sauðfjárrækt í öðrum
héruðum meira svigrúm. Slíkt
væri ennfremur í góðu samræmi
við meginniðurstöður gróður-
og beitarþolsrannsóknaogskyn
samlega landnýtingarstefnu.
(Eyjafj. er þó ekki talinn ofset-
inn sauðfé).
Offramleiðsla landbúnaðar-
afurða er staðreynd, það er
engum til góðs að látast ekki
eða vilja ekki skilja það. Þá er
með orðinu offramleiðsla ein-
faldlega átt við að framleiðslan
sé framyfir neysluþörf þjóðar-
innar sjálfrar. Það verkefni, sem
framundan er, er að finna leiðir
til að hemja hana og beina henni
inn á heppilegustu brautir.
• Að takmarka mjólkurfram-
leiðslu
Það er skoðun undirritaðs að
bráðnauðsynlegt sé og öðru
mikilvægara að finna leiðir til
að halda mjólkurframleiðslu
sem allra næst innanlandsþörf-
inni. Þetta er svo mikilvægt
vegna þess að útflutníngur
mjólkurafurða má helst enginn
vera eða svo lítill að engu nemi.
Það mundi gefa okkur frjálsari
hendur með útflutning sauð-
fjárafuða.
Rökin fyrir þessari skoðun
eru einföld. Það er staðreynd,
sem fáir treysta sér til að
véfengja, að ull, íslensk ull, er
ásamt sauðargærum ómissandi
hráefnisundirstaða undir afar-
mikilvægum og heppilegum út-
flutningsiðnaði. Þúsundir
manna hafa framfæri sitt við
þennan iðnað, sem fram fer í
stærri eða smærri rekstrarein-
ingum hringinn í kring um land.
Af þessari ástæðu er frá þjóð-
hagslegu sjónarmiði æskilegt að
sauðfjárrækt dragist ekki sam-
an í heild. Þetta er sterk þjóð-
hagsleg réttlæting fyrir mikilli
sauðfjárrækt en jafnframt fyrir
miklum útflutningi og, ef þess
gerist þörf, miklum opinberum
greiðslum vegna útflutts kinda-
kjöts, sem hlýtur að fylgja
mikilli gæru- og ullarfram-
leiðslu.
Önnur rök eru svo þau að
með tilliti til viðhalds byggðar
má alls ekki draga saman sauð-
fjárrækt á stórum svæðuni víða
um land. Það á að mega treysta
því að allir þeir, sem ekki eru
haldnir annarlegri andúð á
Framhald á bls. 5.
Frumsýnt næsta miðvikudag
Þá fer að líða að því að menn fái að sjá hvað L. D. hefur verið að bauka við undanfarið. Leikritið Fjöl-
skyldan eftir sænsk-fínnska geðlækninn Claes Andersen verður frumsýnt á miðvikudaginn. Vel hefur
verið vandað til sýningarinnar: Saga Jónsdóttir er leikstjóri en leiktjöld hafa heimamenn smíðað sam-
kvæmt fyrirsögn Jóns Þórissonar leikmyndasmiðs og mun hann koma hingað nú um helgina ásamt
Magnúsi Axelssyni Ijósameistara til að fínpússa sviðið. Ljósmynd R. Sk. F.
NORÐURSLÓÐ - 3