Norðurslóð - 15.12.1978, Qupperneq 3

KRISTJÁN ELDJÁRN:
Mr. Gillespie um borð í skipinu Kólumkilla.
Mr. Gillespie,
Eiríkur Pálsson
og ég
o o
Hinn 22. júní 1978 fórum við
hjón snemma morguns frá
Stonefield Castle Hotel við
Loch Fyne í Argyll á Skotlandi
alllanga leið til smábæjar sem
Oban nefnist og stigum þar um
borð í skip mikið sem bar nafn
hins heilaga Columba eða Kólum
killa, eins og fornir frændur
okkar nefndu hann. Skip af
þessu tagi kalla enskir ferju, svo
látum það gott heita. En hlut-
verk þessa skips var að sigla með
ferðamenn út um eyjar og sund
vestur af Argyll, og nú var það
einmitt á einni slíkri hringsigl-
ingu. Ferjan lagði af stað klukk-
an níu um morguninn, sigldi
síðan vestur og norður fyrir stóra
ey sem Mull nefnist og á þeirri
leið var fróðlegt og indælt að
horfa á eyjar og strendur í kyrru
og hlýju veðri. Var til dæmis
farið eins nærri og komist varð
eynni Staffa með stórkostlegum
stuðlabergsveggjum og hellum
inn í þá, og er einn þeirra hinn
frægi Fingalshellir, sem Mend-
elsohn hefur gert tilkomumikið
tónverk um. Líklega hafa
frændur okkar að fornu nefnt
eyna Stafey eftir stafverkinu í
stuðlabergsþiljunum. Eða þá
Stapa. Og áfram er haldið og
vestur fyrir Mull, beygt þar til
suðurs og haldið til eyjarinnar
helgu, Iona, þar sem Kólumkilli
stofnaði trúboðsstöð sína og
klaustur af írskri kristni, og var
sú stofnun allfræg og hélst sem
mikill helgistaður þangað til
víkingar fóru þar með báli og
brandi og manndrápum hvað
eftir annað uns þetta menntaset-
ur gjöreyddist.
Eyin helga var helsta takmark
siglingarinnar og hvergi var
gengið á land nema þar. Tvær
klukkustundir dvöldumst við í
landi og skoðuðum þar rústir af
miðaldaklaustri, sem reist var
þar að rómversk-kaþólskum sið
(Benediktínaklaustur), svo og
dómkirkju, sem að neðanverðu
eru gamlir veggir tóftar, sem
lengi hefur staðið opin og
veðrast um aldir, en að ofan-
verðu nýlega uppgerð fyrir
atbeina Iona-félagsins og virðist
það allt af ráði og viti gert. Háir
krossar eru þarna og legsteinar
margir fornra manna. Eyin er
mannlaus eða því sem næst,
nema aðeins um sumartímann,
en kindur gengu þar jarmandi
innan um rústirnar. Fyrir mig
var það ævintýri líkast að vera
allt í einu kominn til Iona, staðar
sem ég hef lesið svo mikið og
hugsað um vegna papanna okkar
gömlu. Stemmningin var dá-
samleg en tíminn naumur, við
urðum að hypja okkur um borð í
ferjuna í tæka tíð, síðan var siglt
suður fyrir Mull og var þar víða
heimalegt til lands að sjá, og að
lokum gegnum fremur þröngt
sund heim til Oban aftur og var
þá klukkan sjö að kvöldi. Lokið
var yndislegum hamingjudegi,
sem ég gleymi seint.
Þannig var þessi ferð og
verður ekki ger sagt frá henni
hér. Á ferjunni var fjöldi manns,
líklega af ýmsum þjóðum, en
auðheyrilega voru þeir langflest-
ir enskumælandi. Engir voru þar
íslendingar nema við hjón og
fylgdarmaður okkar, við vorum
þarna alfrjáls og óþekkt og
kallast slíkt á finu máli að ferðast
inkognító. Við spígsporuðum
um þiljur, sátum á bekkjum,
litum inn í setustofur, allt eftir
atvikum, en þó var dýrðin mest
að horfa á landið og jafnvel
einnig nokkuð á farþegana
ókunnu, öll þessi margbreyti-
legu andlit ungra og gamalla. Eg
hef alltaf gaman af að gefa fólki
gætur ef hægt er án þess að valda
því óþægindum. Oþekktu fólki
eins og þessu.
Óþekktu segi ég, það er nú
svo. Hver situr þarna á bekk með
bók í hendi annar en Eiríkur
Pálsson, lögfræðingur í Hafnar-
firði, gamall sveitungi minn og
frændi nokkuð í ættir fram, Ei-
ríkur í Ölduhrygg? Eða hvað?
Eiríkur er ekki hér um borð, það
var af og frá og það vissi ég vel,
þetta var bara eitt af þeim
dæmum, sem mér verður svo
oft, að ókunnugir menn minna
mig á einhvern sem ég þekki. Að
þessu sinni var sú tilfinning
óvenjulega nærgöngul. Maður-
inn var nauðalíkur Eiríki, eins á
hæð og vöxt, mjög líkur honum í
andliti og fasi, roskinn maður
með grátt hár en ekki skalla,
kvikur í hreyfmgum eins og
Eiríkur og allur persónuleikinn
einhvern veginn eins og endur-
skin af Eiríki. Eg var að sjá hann
öðru hverju allan daginn, sitj-
andi, gangandi, horfandi og
stundum talandi við einhvern, og
alltaf fannst mér þetta vera
Eiríkur. Mér datt í hug að nógu
gaman væri að ganga til hans og
segja: Komdu sæll, Eiríkur,
eigum við ekki að skreppa
norður í Svarfaðardal þegar við
komum úr þessari reisu? En ég
gerði það ekki, lék mér bara að
þessu í huganum og lét mér nægja
að fylgjast með manninum í til-
hlýðilegri fjarlægð.
Og nú göngum við á land á
Iona eins og áður segir. Við kona
mín og förunautur okkar skoð-
uðum klausturrústirnar, hverja
vistarveruna á fætur annarri, eða
það sem einu sinni höfðu verið
vistarverur munkanna, því nú
er þetta allt opið og grasi grónar
flatir í gólfa stað. Og við komum
í klausturgarðinn, sem er nú stór
grasflöt. Hver stendur þá þar
nema maðurinn sem ég hafði
verið að horfa á en ekki ávarpað
og ekki tekið eftir að gæfi mér
nokkurn gaum. Jú, reyndar.
Þarna er hann og er að bíða eftir
okkur. Gengur nú í veg fyrir
okkur þarna í klausturgarðinum
og heilsar kurteislega upp á
okkur og spyr hvaðan við séum?
Við segjum það, við séum frá
íslandi. Og nú víkur hann
sérstaklega að mér og segir: Þið
verðið að afsaka að ég gef mig
svona á tal við ykkur, bláókunn-
ugur maðurinn, en ég er búinn
að horfa talsvert á þig í dag, og
þú ert svo líkur eldri bróður
mínum að ég hef bara aldrei
komist í annað eins. Ég get varla
haft augun af þér. Ég er svo
undrandi að ég bara verð að segja
þér frá þessu. Ja, þvílíkt, segir
hann og slær sér á lær. Ög
hvaðan ert þú, _ með leyfi að
spyrja, segi ég. Ég er írskur að
uppruna en hef lengi átt heima
hér og í Englandi, segir hann. Já,
einmitt, segi ég, en við verðum
nú víst að nota þennan stutta
tíma sem við höfum hér á þessari
helgu ey, við, skulum spjalla
svolítið saman þegar við komum
um borð. Hann tók þessu vel,
síðan tók fylgdarmaður okkar
mynd af okkur tveimur og
skildum við að sinni, báðir
nokkuð undrandi, held ég megi
segja.
Með söknuði kvöddum við
eyna helgu og ferjan sigldi sína
leið. Tíminn_ var nægur og á
daginn leið. Ég gekk á þilfar og
skyggndist um eftir hinum nýja
vini. Jú, mikið rétt, þarna situr
hann á bekk, Eiríkur enn,
auðþekktur. Ég gekk til hans og
hann bauð mér ljúfmannlega að
setjast við hlið sér og tókum við
tal saman. Hann sagðist heita
Gillespie og hefði upphaflega
verið eins konar arkitekt, en
síðan snúið sér að kennslustörf-
um og síðast lengi verið skóla-
stjóri í verkmenntaskóla eða
kannski tækniskóla í Kent á
Englandi. Nú væri hann kominn
á eftirlaun. Fæddur sagðist
hann vera í Belfast í Ulster á
írlandi og væri írskur maður, en
fjölskylda sín hefði fyrir mörg-
um öldum komið til Irlands frá
Norðvestur-Skotlandi. Ungur
hefði hann svo farið til Skotlands
og síðan Englands eins og margir
landar hans. Síðan bað hann mig
afsökunar á að hann hefði slegist
svona upp á mig, en ég bara
varð að gera það, sagði hann
aftur, þú ert svo nauðalíkur eldri
bróður mínum að það er alveg
makalaust. Það er ekki eitt,
heldur allt, látbragð og fram-
koma, sömu taktarnir. Éða með
öðrum orðum, hann lýsti þessu
nákvæmlega eins og ég vildi hafa
lýst því sem ég hugsaði um hann
og Éirík Pálsson. Annars þarft
þú ekkert að vera óánægður með
þetta, sagði hann svo hlæjandi,
því hann bróðir minn gamli er
allra viðkunnanlegasti náungi.
Ég sagði Mr. Gillespie að ég
hefði lengi verið safnstjóri í
Þjóðminjasafninu á íslandi.
Hver veit nema við eigum þá
sameiginlegan kunningja, sagði
hann. Kona mín og Douglas
Allan, sem lengi var yfirmaður
Þjóðminjasafnsins í Edinborg
eru nefnilega systkinabörn.
Kannski þú þekkir hann? Það er
nú líkast til, sagði ég, hann kom
til mín í Þjóðminjasafnið í
Reykjavík og ég bauð honum
með mér austur á Þingvöll, og
seinna kom ég við hjá honum í
hans safni í Edinborg. Já, já, og
við Mr. Gillespie komumst að
þeirri gamalkunnu niðurstöðu,
að heimurinn væri lítill.
Vel fór á með okkur. Ég sagði
honum hvað ég hafði verið að
hugsa um hann og Eirík Pálsson
og nú leiddist tal okkar að
alþekktum sögum um samskipti
Ira og hinna fornu Norðmanna
sem námu ísland. Gillespie
reyndist mjög viðtalshæfur um
þetta efni og veltum við því fyrir
okkur góða stund. Aldrei hefur
mér dottið í hug að bera brigður
á að írskt blóð renni í æðum
okkar Islendinga, en hinu get ég
ekki neitað, að ég er ekki í hópi
þeirra sem mest vilja gera úr því.
Þvert á móti hef ég lengi haldið,
að írski þátturinn í ætterni okar
hafi bæði fyrr og síðar verið
allmjög ýktur, mönnum hefur
þótt eitthvað ævintýralegt og
jafnvel fínt að vera ekki bara
venjulegur norskur sveitamaður
að uppruna, heldur líka írskur,
kannski jafnvel af írsku kon-
ungablóði. Ég held þetta reynd-
ar enn, en hvað á maður að segja,
þegar annað eins og þetta
hvolfdist tvöfalt yfir mann, án
þess að minnsti_vottur afhugsun
um skyldleika Islendinga og Ira
hafi hvarflað að manni að fyrra
bragði? Tóm tilviljun? Vera má
það, kannski. Og þó.
6. júlí 1978.
NORÐURSLÓÐ - 3
Kristján Eldjárn og Mr. Gillespie í klausturgarðinum á Iona.
Búnaðarfélag Svarf-
dæla - stofnað 1880
hefur staðið fyrir
hverskonar umbót-
um á sviði ræktunar
jarðar og búfjár og
almennum fram-
faramálum í Svarf-
aðardal um hart
nær aldarskeið.
Félagið sendir Svarfdælingum nær og
fjær bestu kveðjur um jól og nýár og
óskar öllum farsældar á árinu 1979.