Norðurslóð - 29.11.1984, Blaðsíða 3

Dalbotnalíf
Rætt við Gunnlaug og Gunnlaugu á Atlastöðum
Gunnlaugur á Atlastöðum
stendur á áttræðu þann 15. des.
nk. og Norðurslóð sendi í því
tilefni út tíðindamann að ræða
við hann og helst Gunnlaugu
konu hans líka. Það er ekki
auðvelt að skyggnast inn í og
sýna öðrum líf fólks í einu
blaðaviðtali svo út úr því komi
einhver mynd í samhengi. Ekki
síst ef skoða á aftur í fortíðina,
fólkið í samspili við umhverfi
sitt marga áratugi afturábak.
Gunnlaugur sagðist ekkert hafa
að segja í svona viðtali. Gunn-
laug aftur á móti sagði að ef skrá
ætti eftir sér yrðu það strax
margar bækur svo best væri
fyrir sig að segja ekkert.
Uppruni og uppvöxtur
Gunnlaugur er Skagfirðingur,
nánar tiltekið Fljótamaður.
Foreldrar hans voru Jón
Guðvarðsson og Aðalbjörg
Jónsdóttir búendur á Melbreið í
Stíflu. í frændgarði hans í Fljót-
um var m.a. Ólafur heitinn
Jóhannesson fyrrv. forsætisráð-
herra, en þeir voru þremenningar.
Kyrr í föðurgarði við æskuleiki
og síðar störf var Gunnlaugur
allt til þrítugs er hann kynntist
þessari ungu konu úr Svarfaðar-
dal og fór að búa í sjálfs-
mennsku. Þá var Melbreið
þegar fullsetin, af systur hans og
mági auk foreldranna, svo hann
varð að hleypa heimdraganum.
Uppruni og uppvöxtur
Gunnlaugar var stórum marg-
brotnari. Hún er dóttir skag-
firðingsins Magnúsar Guðmunds-
sonar, síðast bónda í Koti og
Ingibjargar Jónsdóttur frá
Klaufabrekknakoti. Þau hjón
bjuggu fyrst í Klaufabrekkna-
koti, en fluttu svo í Deildardal í
Skagafirði og þar á milli
nokkurra bæja, m.a. voru þau í
Stafni þar sem Gunnlaug fæddist,
komu síðan hingað í Blakks-
gerði, þá Bakkagerði og loks
Kot. Gunnlaug festi ráð sitt ung,
og flutti svo með Kristrúnu
dóttur sína á 3. ári í Deildardal
1929 en gaf mislukkaða sambúð
upp á bátinn og fór aftur seint á
vetri 1930 fótgangandi með
barnið yfir fjöllin heim í Kot.
Síðan var hún í kaupamennsku
á fjölda bæja í Svarfaðardal,
Ólafsfirði og Skagafirði. Síðast
var hún um tíma hjá systursinni
að Deplum í Stíflu þar sem hún
kynntist nágranna einum,
Gunnlaugi Jónssyni á Melbreið.
Þegar Gunnlaugur var spurður
um kynni þeirra sagði hann
bara: ,,Það var miklu meiri
rómantík í sveitunum í þá daga
en núorðið".
Flutt gegnum
Hvarfdalsskarð
„Síðasta árið mitt fyrir vestan,
1935, byrjuðum við búskap að
Móafelli í Stíflu og höfðum þar
fáeinar skepnur og nytjar af
hluta jarðarinnar. Þetta var
eindæma óþurrkasumar ogjafn-
mikill snjóavetur. Auk þess var
komin kreppa með skömmtun-
um og bágindum. Ég fann að
þessi búskapur gæti aldrei gengið
til lengdar.“
Þá fréttu þau að Atlastaðir
væru að losna úr ábúð og væru
boðnir til leigu. Fyrri eigandi,
Árni Árnason, hafði tapaðjörð-
inni í veð til Sparisjóðsins og
flutti með sitt fólk til Skaga-
fjarðar. Var Anna móðir hans
ógangfær og var borin á börum
vestur Heljardalsheiði. Gunn-
laugu var það varla ógeðfellt að
setjast að á milli foreldranna í
Koti og Ingibjargar systur sinnar
á Þorsteinsstöðum. Sama ár hóf
reyndar yngsta systirin, Guðrún,
búskap sinn í Koti með Jónasi.
Laugi og Lauga slógu til.
Flutningarnir eru þeim í
fersku minni og þau segja bæði
frá: „Vorið 1936 fórum við
hingað yfir með búslóðina,
hesta, 2 kýr, hænsn, einn heim-
alning og Lenu sex mánaða
gamla. Búslóðin var nú ósköp
lítii. Við fórum Hvarfdalsskarð
sem er innst á Skallardal og
er ekki eins bratt og Sand-
skarð. Heimalningurinn fékk
aö sjuga aöra kúna á leiðinni.
Rúmmið flutti ég á reiðing í
tveimur áföngum - segir Gunn-
laugur - og tvær spýtur úr
úrvalsvið sótti ég seinna á
drögum. Smávegis sendum við
sjóleiðina, aðallega eina kistu
og eldavélina. Strákarnir sem
Gunnlagur, Gunnlaug og Magnus.
sóttu hænurnar í kössum lentu í
miklum vandræðum og eltinga-
leik þegar þeir slepptu þeim út
og vildu reyna að reka þær til
byggða. Féð var ekki sótt fyrr en
eftir slátrun um haustið. Lömb-
in voru lögð inn í Haganesvík,
þar áttum við alla okkar úttekt.“
Það má taka hér fram að leið
þessi mun vera 4 til 5 tíma
gangur fyrir lausan mann og er
hæst í yfir 1000 metra hæð. Að
vísu er þessi leið, milli Þrasa-
staða í Stíflu og Atlastaða,
líklega stytstur vegur milli
byggða í Eyjafjarðar- og Skaga-
fjarðarsýslu en nóg samt.
En í Atlastaði komust þau
farsællega og hófu þar búskap.
Lena dóttir þeirra segist hafa
skagfirskan ríkisborgararétt
vegna upphafs síns. En á
Atlastöðum fæddust í tímans
rás hin börnin, Erla, Magnús og
Halla.
- Gekk mikið í
Fljótunum.
Spyrjandinn man frá yngri
árum sínum eftir Laugja á Atla-
stöðum fara niðurhjá að morgni
á leið til Dalvíkur og hálfhlaupa
við fót. Sjást svo þrammandi
seinnipartinn á frameftirleið,
með bakpoka. Þá a.m.k. á
sextugsaldri - og yfir 20 km
hvora leið. Stundum náðist
hann inn í kaffi. „Mikill göngu-
garpur“ segja allir sem til
þekkja. Spyrjandinn beindi því
talinu mjög að gönguferðum og
gönguleiðum.
„Eg fór margar fjallaleiðir úr
Fljótunum og yfir í Unadal og
eins Hákambanayfirí Kolbeins-
dal. Maður fór stundum til
aðdrátta á Siglufjörð eða kafaði
Lágheiðina til Ólafsfjarðar -
stundum líka á böll. Einu sinni
labbaði ég til Sauðárkróks á
sæluvikuna.“
í heimsókn yfir fjallið til
ættingjanna í Stíflu fóru þau
eina ferð með Lenu á 3. ári oger
fyrsta bernskuminning hennar
úr þeirri ferð. Þau taka það
fram að þetta ráp þeirra um
fjöllin hafi ekki verið eins
sérstætt og virst gæti nú. „Þegar
gestir áður fyrr komu í Atla-
staði var eins líklegt að þeir
kæmu framan af heiðum eins og
neðan úr dal.“
Á Atlastöðum
Hvernig var svo að koma í
Atlastaði?
„Atlastaðir voru og eru erfið
jörð“ segir Gunnlaugur.
„Landið bratt og mestallt var
óræktað, fyrir utan tvær spildur
sem voru sléttaðar. Ég fór í það
að slétta talsvert og rækta og
beita vélum nokkuð. Dráttar-
vél kom þó ekki hingað fyrr en
eftir að Jóhann (maður Lenu)
fór að vinna við búið 1958. Hér
er líka snjóþyngra en niður í
sveit, enda er bærinn í 250 m
hæð yfir sjó. Ég var leiguliði
Sparisjóðsins allt til 1944 en
réðist þá í að kaupa. Svo þurfti
náttúrlega að húsa upp staðinn.
Árið 1955 byggðum við íbúðar-
hús.“
Aðspurður um fjarlægðina til
Dalvíkur viðurkennir hann að
hún hafi skapað vandamál eins
og samgöngum þá var háttað.
„Það var erfitt að flytja kol frá
Dalvík að vetri til í vondu sleða-
færi. Stór hluti af leiðinni var í
raun veglaus. Þetta var talinn 4
til 5 tíma lestargangur (önnur
leiðin, Þ.H.) í sæmilegu færi.
Sex til sjö km eru oní Urðir þar
sem var næsti sími. Eftir að við
fórum að selja mjólk 1947 þurfti
lengi að flytja mjólkurdunkana
á klökkum út í Göngustaðakot
og síðar Sandá - og annað eftir
þessu“.
Þegar minnst var á kol fór
Gunnlaugur með gamla vísu
eftir sig. Einn nágranni hafði
kallað það „skrælingjahátt" í
þeim á Atlastöðum að kynda
með taði á kolaöld en sást svo
sjálfur sækja sér tað til eldiviðar
í hallæri:
Einatt skán í eldinn ber
er því létt að sanna:
það leynist í þér eins og mér
eðli skrælingjanna.
Aðra vísu fór hann með, frá
þeim tíma er hann var síhlaup-
andi með víxlana á milli ábyrgð-
armanna og Sparisjóðsins
vegna húsbygginga:
Viðskiptin ei ganga greitt
gerist skuldum hlaðínn.
Ég hef fleiri aurum eytt
en aflað gat í staðinn.
Gunnlaugur er lítillátur
maður, virðist gersneyddur öllu
svokölluðu „karlagrobbi.“ Spyrj-
andinn vildi fá að heyra af
sérstökum mannraunum sem
hann hefði lent í. Hann lét lítið
yfir, en rifjaði þó upp eitt og eitt
atriði sem hann mundi í svip.
Eins og þegar þeir sóttu þak-
járnið neðan frá Miklavatni og
fram í Móafell á sleðum í bleytu-
stórhríð - yfir margar þverár og
ófærur. Eða þegar hann lenti
undir óðu nauti á eyrunum
neðan við Skeið. Eða þegar
hann gekk á undan ýtunni með
mjólkursleðann alla leið til
Dalvíkur, og svo heim aftur í
sömu blindhríðinni, kafandi
snjóinn upp í lær. Þá var hann
farinn að þreytast.
Þær frásagnir urðu lengri en
svo að rúmist í þessu plásslitla
blaði. Að þeim loknum var
komin nótt. Spyrjandinn varð
að fara. „Þú skáldar eitthvað
inn á milli svo menn nenni að
lesa þetta“ sagði Laugi þegar
hann kvaddi á bæjarhellunni.
En hér er ekki annað skáldað en
það sem spyrjandann kann að
misminna. Áð hann Gunnlaug-
ur á Atlastöðum hafi ekki frá
neinu að segja fær nefnilega
ekki staðist. Gunnlaug er ábyggi-
lega nær því rétta: Það þyrfti
bók til að gera þessu sæmileg
skil, helst fleiri en eina. Norður-
slóð sendir Gunnlaugi bestu
árnaðaróskir á stórafmæli. i>.h.
TR0MPIÐ
Léttleiðtil
hæstu ávöxtunar
MEÐ AÐSTOÐ SPARISJÚÐSINS
TROMP-REIKNINGURINN
Berhæstuvexti
Eróbundinn
Ertryggður gegn verðbólgu
SANNKALLAÐTROMP FYRIR ÞIG
gg Sparisjóóur Svarfdœla ■ Dalvík