Norðurslóð - 25.09.1990, Qupperneq 2

2 - NORÐURSLÓÐ
NORÐURSLÓÐ
Útgefendur og ábyrgðarmenn:
Hjörtur Þórarinsson, Tjörn, Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvík
Umsjón, dreifing og innheimta:
Sigríður Hafstað, Tjörn. Sími 96-61555
Prentun: Dagsprent hf. Akureyri
Nýlendustefiia
Nýlenduveldi Evrópu voru oft og ekki að ástæðulausu
sökuð um að fytja heim til sín frá nýlendunum ódýr
hráefni, sem þau nýttu í framleiðslu á iðnaðarvöru, sem
svo var m.a. seld til fátæku landanna, þaðan sem hrá-
efnið kom upprunalega. Þetta var ein hliðin á svokall-
aðri nýlendustefnu eða kólóníalisma og þykir nú ekki
hafa verið neinum til sóma.
Sagt er að Danir hafi notað íslenskt lýsi til að lýsa
upp kóngsins Kaupmannahöfn á þeim döpru öldum,
þegar Islendingar hýrðust í dimmum, rökum moldar-
kofum, og eru sumir reiðir við Dani vegna þessa enn í
dag. Þetta var þeirra tíma orkuflutningur úr landi.
Maður, líttu þér nær, liggur í götunni steinn. Enn
einu sinni virðist það nú vera afráðið af íslenskum og
erlendum hagsmunaöflum að flytja eigi orku utan af
landsbyggðinni suður og vestur á bóginn til að skapa
atvinnu og auð til handa íbúum í R-kjördæmunum við
sunnanverðan Faxaflóa. Með þessum aðgerðum er
verið að leika slíkan glæfraleik með byggð landsins,
sem örugglega á sér enga hliðstæðu neinstaðar á jarð-
kringlunni. Eftir allar heitstrengingar um hið gagn-
stæða á samt að setja niður á höfuðborgarsvæðinu
fyrirtæki, sem veita mun líklega þúsundum manna
atvinnu. Landsbyggðin, þaðan sem orkan streymir, sit-
ur eftir með sárt enni og veit ekki sitt rjúkandi ráð.
Nú er álbræðsla í sjálfu sér ekki ákjósanlegur kostur,
þó að ágallar hennar séu að líkindum stórlega ýktir. En
það er ekki mergurinn málsins, heldur hitt, að einhver-
staðar leynast þau öfl, sem fá því ráðið, að þessu fyrir-
tæki verður valinn staður á landinu, þar sem þörfin er
minnst, öfl sem kæra sig kollótt um afdrif hinnar
dreifðu byggðar um dali og strendur íslands.
Þetta getur gerst þrátt fyrir það, að Alþingi, æðsta
valdastofnun þjóðarinnar, er að miklum meirihluta
skipað fulltrúum annarra en R-kjördæmanna. Það
ástand varir ekki lengi. Það er eins víst eins og það, að
dagur fylgir nóttu, að innan mjög skamms tíma, þegar
áhrif stóriðju og áframhaldandi stýring fjármagns og
umsvifa inn á höfuðborgarsvæðið hefur enn aukið mis-
vöxt bygðarinnar, þá upphefjast enn á ný hávær hróp
og köll - í nafni jafnaðar og heilagra mannréttinda - sem
krefjast breytinga á kosningalögum og kjördæmaskip-
an þannig, að R-kjördæmin fái meirihluta á Alþingi. Er
nokkur svo blindur, að hann sjái ekki hvert stefnir?
Það er hart að þurfa að segja það, að R-valdið er að
verða eða er þegar orðið svo sterkt, að það getur farið
öllu því fram, sem það vill, og ætlar nú að láta kné
fylgja kviði í orkuiðnaðarmálinu. Landsbyggðin fær
enga rönd við reist. Nýlendustefna í nýrri mynd, neo-
kólóníalismi, er að verða staðreynd dagsins á íslandi,
að breytanda breyttu, þar sem R-svæðið er í hlutverki
gömlu nýlenduveldanna og landsbyggðin fær að leika
hlutverk nýlendunnar. HEÞ
Friðleifur og Lena ásamt greinarhöf. við Kirkjubæ.
Eg oyggjar veit
(Eg eyjar yeit)
- Frá Færeyjaför
Risinn og Kellingin og glufan í bergið.
Eg oyggjar veit,sum hava fjöll
og gröna líð,
og taktar eru tær við mjöll
um vetrartíð;
og áir renna vakrar har
og fossa nógv;
tær vilja allar skunda sær
í bláan sjógv.
Gud signi mítt föðiland Föroyar.
(Fríörikur Poterscn)
Hvaða land er næst íslandi?
Færeyjar. Hvaða tungumál er
skyldast íslensku? Færeyska.
Og til hvaða eyja ferðast
íslendingar mest? Ætli það séu
ekki Kanaríeyjar þótt skömm
sé frá að segja, a.m.k. eru það
ekki Færeyjar. Samt er bæði
fróðlegt og skemnitilegt fyrir
Islending að koma þangað og
kynnast landi og fólki.
Mánudagur ó.ágúst 1990. Tæp-
lega tveggja tíma flugferð frá
Reykjavík til flugvallarins á Vog-
ey. Á færeysku heitir eyjan Vág-
ar og er næstvestust eyjanna
átján. Aðeins Mykjunes (Mykin-
es) er vestar og mótar fyrir henni
í þokusuddanum. Flugvöllurinn
er á ntjóu eiði milli Sörvogsfjarð-
ar og Sörvogsvatns, sem er lang-
stærsta stöðuvatn í eyjunum og
liggur við sjávarmál eins og t.d.
Ólafsfjarðarvatn. Á flugvellinum
bíður kunningi okkar, Jóhannes
Dalsgard framkvæmdastjóri
Jarðaráðsins. nokkurskonar bún-
aðarmálastjóri þar í landi. Hann
ekur í nýja bílnum sínum áleiðis
til Þórshafnar. Fyrst austur yfir
Vogey að Vestmannasundi, sem
skilur hana frá stærstu eynni,
Straumey (Streymo.y).
Ferjan er ekki nema 10 mínút-
ur yfir í bæinn Vestmanna
Straumeyjarmegin. Vegirnir eru
ágætir, alstaðar bundið slitlag.
Nú liggur leiðin suðaustur yfir
Straumey, talsvert hátt yfir sjó á
köflum. Við stoppum í Royndar-
stöðinni (tilraunastöðinni) í
Kollafirði. Þar eru gerðar fóður-
og jarðræktartilraunir og mjólk-
urrannsóknir, stundaðar kúakyn-
bætur með sæðingum, kálfaupp-
eldi og sala á efnilegunt kvígu-
kálfum til bænda og í viðbót er
þar vísir að búnaðarskóla, þar
sem bændaefni fá þjálfun.
Allar kýrnar á búinu eru af
Rauða norska kyninu, stórir grip-
ir og mjólka ca. 6.500 lítra til
jafnaðar á ári. Þær eru hafðar
inni allt árið og þannig er það
víðast á kúabúnum. Það rignir
svo mikið í Færeyjum.
Bráðlega blasir Þórhöfn við,
snotur bær með fallega máluðum
húsum, áberandi mörgum með
fagurgrænum torfþökum. Ekki
brennir þurkurinn. Jóhannes
ekur með okkur til mjólkurbús-
ins. Það heitir á færeysku Mjólk-
arvirki búnaðarmanna. Þar er
bústjóri landi vor Eiríkur Þor-
valdsson ættaður úr Hornafirði.
Hann er kvæntur þarlenskri
konu, búsettur í Vestmanna og
ekur í vinnu sína dag hvern.
Mjólkurkýr bænda, sem selja
búinu mjólk, er rétt rösklega
1000 og heildarinnlegg er 6,5
miljón lítrar. Það rétt nægir í
fersk mjólkursöluna og í rjóma
og júgúrtgerð. Smjör og ostar er
allt flutt inn frá Danmörku.
FriðJeifur Jóhannsson
Norður í bæ Fuglafirði
10. ágúst. Nú kemur til skjalanna
annar ágætismaðurinn til og heit-
ir nafni, senr mörgum gömlurn
Svarfdælum lætur kunnuglega í
eyrum, Friðleifur Jóhannsson.
Reyndar er nafnið ekki skrifað
svona á færeysku heldur Fritlevur
Joenson. Hann er formaður.
bændasamtakanna, sem standa
að Jarðarráðinu. Friðleifur fræðir
okkur um margt og mikið varð-
andi búskap og umráð jaröa í
eyjunum. Helmingur alls lands
var áður í eigu konungs. Bændur,
sent þar bjuggu voru „kóngs-
bændur“ eins og t.d. Jóhannes
Pétursson í Kirkjubæ. Nú eru
þessar jarðir nokkurskonar þjóð-
areign og eru í umsjá Jarðaráðs-
ins. Hinn helmingur jarðnæðis í
Færeyjum er í einstaklingseigu
og eru margskiptar í smáreiti og í
eigu fjölda einstaklinga.
Hvarvetna sjáum við sauðfé.
Ekki að ófyrirsynju, að eyjarnar
heita eftir sauðkindinni. Féð er
um 70 þúsund talsins á vetur sett.
Þetta er skrýtið fé, afar rýrt að
okkar mati, fátt alhvítt, flest
höttótt og allavega flekkótt.
Stríhært er það og bændur vita
ekkert, hvað þeir eiga að gera við
ullina. Hún er verðlaus um þess-
ar ntundir. Samt eru þeir það
betri en sumir íslenskir bændur,
að þeir rýja allt fé. en láta það
ekki ganga í tveimur reifunt allt
sumarið eins og hér er algengt.
Víðast gengur féð úti allt árið og
fær litla senr enga gjöf, enda er
útkoman ekki burðug, svona 75
lömb á hverjar 100 ásettar ær. Og
svo er kjötið ákaflega magurt.
Það þykir þeim reyndar ágætt.
því svoleiðis kjöt hentar best í
upphengingu, skerpikjöt. Við
fengum tvisvar þessar traktering-
ar og létum senr okkur þætti
ágætismatur, þó að við yrðum
reyndar að herða í okkur að
koma því niður. Eitt kom mjög á
óvart. Það er ekki til neitt slátur-
hús í Færeyjum. Menn slátra öllu
heima hjá sér. Svo selja bændur
fé á fæti beint til neytandans, sem
svo slátrar heima hjá sér. En nú
stendur til að ráða bót á þessu,
kannske strax í haust.
Sjálfur er Friðleifur Jóhanns-
son reyndar fyrirmyndarbóndi
með yfir 20 mjólkurkýr og einar
200 ær, sem hann hýsir hluta
vetrarins. Hann verkar í vothey,
enda er heyþurkun varla mögu-
leg í Færeyjum nema á hesjum og
það er seintekinn matarafli.
Friðleifur og kona hans. Lena,
búa í Fuglafirði á stað, sem heitir
Norður í bæ. Þau höfðu svo mik-
ið við okkur, að þau höfðu slátr-
að lambi og buðu upp á nýtt
dilkakjöt sem minnti undirritað-
an á töðugjöldin heima í gamla-
daga.
Til Stóra-Dímons
Friðleifur ekur okkur út fyrir
bæinn. Þar á flötum kletti lendir
þyrla, senr er í förum milli úteyja
og sinnir líka útkalli á fiskimiðin.
Nú skreppunt við út í Stóra-
Dímon, segir hann. Þangað fór
forsetinn ykkar um árið. Við för-
um upp í farartækiö og af stað
upp í loftið. Stefnan er tekin í
suðurátt, framhjá Nollsey, suður
yfir Sandey, sest augnablik á
Skúfey til að taka farþega og síð-
an lent á Stóra-Dímon, sem er
nánast hömrunt girtur klettur úr
hafinu. Þar er einn bóndabær, 6
manns í heimili og 4-500 fjár.
Tvær manneskjur voru ríðandi á
litlum hestum eitthvað að sýsla
við kindur. Þyrlan er eina sam-
göngutækið, sent tengir eyjar-
skeggja við umheiminn. Lend-
ingin og einstigiö upp bjargið er
ekki lerigur notað og líklega
ófært með öllu, eða svo sýndist
okkur, sent þó þykjumst kunna
töluvert á klettaklifur.
Þyrlan flýgur áfram til Suður-
eyjar og kemur aftur eftir svo
sem hálftíma. Við höfum rétt
tíma til að súpa úr kaffibolla, og
skrifa okkur í gestabókina, þar
sent nafn Vigdísar er skráð, stolt
þessa heintilis. Og nú kemur
þyrlan og sest í túnið, hefur sig á
loft og við höfunt aftur tækifæri
að sjá umhverfið þ.ánt. Litla-
Dímon. sem er annar „klettur"
upp úr hafinu, sínu minni og
óbyggður nteð öllu. Skemmtileg
ferð var þetta.
Risinn og Kellingin
11. ágúst. Nú kemur Jóhannes
aftur og tekur okkur í langa bíl-
ferð um Straumey og Austurey
sem eru samtengdar með brú.
Leiðin liggur unr töluvert hálendi
eða háa hálsa milli víka og
fjarða. Við förunt norður undir
bæinn Eiði, senr er nyrst á Aust-
urey. Þar í námunda bendir
Jóhannes á kletta norðan við
ströndina. Þeir heita Risinn og
Kellingin. Svo er mál nteð vexti.
segir Jóhannes, að einu sinni var
hallæri á íslandi. Korn þroskaðist
ekki og fólkið svalt. Þá sendu
íslendingar þessi skötuhjú til
Færeyja til að draga þær norður
til íslands, því í Færeyjunt var
nóg af mat. Tröllahjónin festu
reipi í standbergið nyrst á Aust-
urey og toguðu svo í af öllu
kröftum. En það gekk ekki betur
en svo, að bergið klofnaði og
myndaðist mikil rifa þvert yfir
norðurodda eyjunnar. Þetta var
ekki gott, en verra var þó, að þau
hjúin töpuðu svo miklum tíma í
þessa mislukkuðu tilraun. að þau
dagaði uppi. Sagan hlýtur að vera
sönn, því þarna eru tröllin enn til
sannindamerkis, og þarna er
sneiðin. sem slitnaði af eynni og
mikil gjá á bak við.
Þarna i nágrenninu er hæsti
hnjúkur Færeyja, Slættaratindur,
882 metra hár og sýnist hærri þvi
allt land gengur beint upp úr sjó,
en undirlendi varla til. Öll fjöll
eru gróin grasi og mosa upp á
topp og alstaðar sést sauðfé á
beit. Skógar eru engir og hafa
víst aldrei verið. Og undur mikið
þótti okkur að heyra, að ber eru
engin af neinu tagi í eyjunum,
ekki einusinni krækiber.
Áfram ók Jóhannes strendur
Framhald á bls. 5