Land & synir - 01.10.1996, Síða 5

fólki, gera það geðveikt og afbrotasjúkt. Þetta
hefur verið lífseig grundvallarskoðun margra
íslendinga á tuttugustu öld og átt sér öfluga
málsvara t stjórnmálaflokkum. Magnús Ás-
geirsson skáld og ljóðaþýðandi vildi um
1950 láta koma upp kvikmyndahúsum í öll-
um sveitum til að svala þrá íbúanna eftir bíó-
myndum, sem þeir gátu annars ekki séð
nema koma til bæjanna. Ein forsenda Magn-
úsar var sú að með góðu úrvali bíómynda
mætti efla menninguna, en aðalröksemdin sú
að með þessu móti mætti halda fólkinu kyrru
í sveitunum.
Stundum tekst einföldum verkum að krist-
alla meginþætti betur en löngum og viða-
miklum. í brokkgengri stuttræmu og skóla-
verkefni'Ásgríms Sverrissonar frá 1994,
Ferðin að miðju jarðar (Journey to the
Centre of the Earth) var háðslega og í ýkju-
stfl vakin athygli á þeirri togstreitu þéttbýlis
og dreifbýlis sem speglar viðhorf djúpt í ís-
lensku þjóðarsálinni. í Silfurtúnglinu,
Atómstöðinni og Veggfóðri höfðu ungar
músíkalskar stúlkur farið til borgarinnar og
kynnst Sódómu og Gómorru og í stuttræmu
Ásgríms er miðjupersónan líka ung kona.
Hún er að vísu ekki úr sveit heldur sjávar-
þorpi, og ætlar ekki að mennta sig í tónlist
heldur slá í gegn í leiklist í borginni, og hef-
ur þegar fengið hlutverk í þjóðrembulegri
auglýsingu. í Reykjavík grúfa ský hættunnar
yfir stúlkunni eins og öðrum. Hún hefur ver-
ið þar of lengi, sýnir vafasama takta og
minnisleysi, sambandið við bernskuslóðirnar
hefur trosnað uggvænlega. Heima í dreifbýl-
inu er allt hins vegar einlægt, hrekklaust og
fagurt.
Alþjóðlegt einkenni
Straumar og neistaflug milli dreifbýlis og
þéttbýhs eru ekkert íslenskt sérkenni. Þetta
er alþjóðlegt fyrirbæri og hefðbundið yrkis-
efni hstamanna hjá þjóðum í örri byggðaþró-
un. í þróunarríkjum og með nýfrjálsum
þjóðum, þar sem þéttbýlismyndun hefur ver-
ið hröð eins og hérlendis á tuttugustu öld,
hafa komið fram mörg verk sem sækja þrótt
sinn í þau átök.
Sumt það eftirminnilegasta í 20. aldar bíó-
myndum eru raunar lýsingar á andstæðum
sem skapast þegar fólkið fer að flykkjast úr
dreifbýlinu í borgirnar með aukinni iðnvæð-
ingu og þrengingum í gömlu byggðunum.
Bandarískar bíómyndir sem sýna ítalska,
írska, japanska og spænskumælandi innfly'tj-
endur eru hluti þessa geira. Oft er þar vísað
til gamla landsins, fjallað um hefðir, sam-
heldni og stolt sem reynt er að halda í heiðri
innan menningar- eða málsamfélagsins. Eitt
af stærstu götunum í íslenskri kvikmynda-
sögu er skorturinn á umfjöllun um Vestur-ís-
iendinga, en um 20% þjóðarinnar fluttu úr
landi á 19. öldinni, hafa haldið við tungu og
siðum í nokkrum mæli og sækja hingað t
fjölmennum pílagrímsferðum ár hvert og
halda árlegan „íslendingadag" vestra.1 2 3
1 Ryð var gerl eftir leikriti Ólafs Hauks Sím-
onarsonar, Bílaverkstœði Badda, sem Þjóðleik-
húsið hafði sýnt.
2 Ræman var lokaverkefni Ásgríms frá
National Film and Televisíon School í Lundúnum
1994, handrit rituðu John Milarky og Ásgrímur
Sverrisson og var hún sýnd í Hdskólabíói um
skeið ásamt myndinni Nifl (Opacity) eftir Þór
ElísPálsson.
3 Um 14.000 íslendingar eru taldir hafa flutt
tilAmeríku á árunum frá 1855 ogfram yfir
1900. Vestur-íslenski leikstjórinn Guy Maddin
hefur fjallað um minningar sínar um þetta fólk
á sérstœðan hátt í myndinni Tales from tlie
Gimli Hospital.
STEINGERVINGAR?: „Eitt skýrasta og al-
varlegasta sérhenni islenskra bíó-
mynda er að þter fjalla oftast um
steingervinga, - persónur sem lítið eða
ekkert breytast í endilangri rœmunni.
Þetta er öfugt við helsta metnaðarmál
kvikmyndaleikstjóra sem starfa í anda
veslræns leikhúss og hafa að keppi-
kefli að sýna okkurpersónur lenda í
aðstœðum sem breyta þeim, eða verða
að minnsta kosti til þess að þœrgera
sér beturgrein fyrír lífi sínu og um-
hverfi en áður. Viðfangsefni sltkra
kvikmyndahöfunda er að leiöa okkur
fyrir sjónir áhrifavaldana, kryfja að-
stœðurnar og persónumar“, segír
ÓlafurH. Torfason m.a. ígrein sinni.
KIUKKUGANGUR AÐ OFAN: Ingaló, Á
hjara veraldar, Óðal feðranna, í
skugga Ijrafnsins, Ryð, Börn
náttúrunnar.