Framsókn : bændablað - samvinnublað - 23.01.1937, Side 3

FRAMSOKN
G. Ól. var sá gæfumaður, að
fullveldi landsins var viður-
kennt i hans þingmennskutíð;
mætti hann einn fyrir Hún-
vetninga á sambandslagaþing-
inu 1918. Ekki skal þvi þó hald-
ið fram, að hann hafi átt for-
göngu að þeirri langþráðu
lausn fullveldisdeilunnar, sem
þá fékst, en hitt er víst, að
hann studdi af heilum hug þá,
er að henni unni mest, og átti
sinn þátt i henni.
Þegar Guðm. kom á þing,
höfðu bændurnir á þingi, flest-
ir eða allir, haft félagssamtök
í tvö ár, er þeir nefndu fyrst
Alþýðuflokk, en síðar Bænda-
flokk, til að bera sig saman um
landbúnaðarmál. Þetta var þó
ekki alger landsmálaflokkur,
þvi að hver maður var jafn-
framt í öðrum flokki, Heima-
stjórnar eða Sjálfstæðisflokkn-
um, og þau flokksböndin voru
þá sterkari en Bændaflokkur-
inn.
Guðm. var i Sjálfstæðisfl., en
gekk, óðara er á þing kom,
jafnframt i þenna félagsskap
bændanna.
Reynslan sýndi, að þetta fyr-
irkomulag, að skipta sér milli
tveggja flokka, gat ekki þrif-
ist. Flokkarnir toguðu í á víxl.
Menn urðu þvi að ákveða, í
hvorum flokknum þeir vildu
vera, og segja skilið við hinn.
Ni'ðurstaðan varð, að Heima-
stjórnarbændurnir - fóru úr
Bændaflokknum, en Sjálfstæð-
isbændurnir fóru aftur úr þeim
flokki, og skipuðu einir Bænda-
flokkinn. Á þinginu 1915 var
hinn nýi flokkur orðinn full-
komlega óháður landsmálafl.,
er gaf út sérstaka stefnuskrá.
Formaður Bændafl. var Ólaf-
ur Briem, faðir sr. Þorstcins,
form. núv. Bændafl. í flokkn-
um voru 7 þingmenn.
Yeturinn 1915—16 gekkst
Gestur Einarsson á Hæli og Á-
gúst í Birtingaholti o. fl., fyrir
nýjum stjórnmálasamtökum
bænda, er þeir nefndu „Óháða
bændur“. Studdi Jónas Jónsson
að þessum samtökum. Við
kosningarnar 1916 komu óháð-
ir bændur að 3 þm., en Bænda-
flokkurinn 5 þm. Var Guðm.
í Ási einn þeirra.
Þessir flokkar sameinuðust
Framh.
II.
Heppilegasti jarðvegur fyrir
sykurrófur er næringarríkur
og dálítið sendinn moldarjarð-
vegur, eins og víða er i tún-
um hér á landi. Betra er að
jarðvegurinn sé fremur þurr,
þvi þá er hann hlýrri og ekki
súr. Garðurinn þarf að vera á
sólrikum stað móti suðri eða
suðvestri og helzt í góðu skjóli.
Ekki dr nauðsynlegt að garð-
inum lialli nema litið eitt, sízt
ef vel er framræst. Áriðandi
er að vinnsla garðsins fari svo
snemma fram að vorinu, sem
liægt er fyrir klaka. Það leng-
svo, er á þing kom, og stofn-
uðu Framsóknarflokkinn, sem
var þvi samruni tveggja
bændaflokka, og átti að helga
starf sitt landbúnaðarmálum.
Formaður flokksins varð Ólaf-
ur Briem.
Flokknum bættist brátt ötull
liðsmaður, þar sem var Tryggvi
Þórhallsson.
Með þessu var mikið unnið
fyrir landbúnaðinn, þar sem
sérstakur flokkur var stofnað-
ur til að beitast fyrir málum
hans, enda sýndi það sig, að
nú var þörfum hans sint meir
en nokkuru sinni fyr af Al-
þingi. Má þar margt til nefna,
svo sem stóraukin framlög til
Búnaðarfél. Islands, Jarðrækt-
arlögin 1923, Búnaðarbankann
og stórfeldar verklegar fram-
kvæmdir i sveitum, sem þessi
flokkssamtök bænda áttu mik-
inn þátt i öllu saman.
Þetta var allt að skapi Guð-
mundar i Ási.
Hitt var ekki að skapi hans,
að ýmsir áhrifamenn flokksins
fóru hin seinni þingár hans
meira að gefa sig að Reykja-
víkur-málum, og láta ýmislegt
annað marka afstöðu sína fullt
svo mikið sem landbúnaðar-
mál, og er meiri hluti flokksins
gekk öðrum flokki á hönd,
haustið 1933, sagði Guðm. skil-
ið við hann með öllu og gekk
i Bændaflokkinn nýja.
Hann gat með fyllsta rétti
sagt með Tr. Þ.: „Eg get ekki
átt annarstaðar heima en í
bændaflokki.“
Guðm. var vitanlega framar
öllu þingmaður héraðsins. í
kosningahriðunum hér heima,
var þvi þó á stundum lætt út,
að hann beittist ekki svo fyrir
málum þess, sem þörf væri á
og væri ekki nógu atkvæða-
mikill.
Er nú bezt, a<5 láta reynsluna
skera úr um það, hvað gert
hafi verið í Austurliúnavatns-
sýslu að framkvæmdum fyrir
ríkisfé i þingmennskutíð hans.
Þegar G. Ól. varð þm. var
akbrautin frá Blönduósi kom-
in fram fyrir Giljá. Auk þess
var vagnfært upp Langadal að
Geitaskarði, eða svo, en veg-
urinn mjög úr sér genginn. Þá
ir vaxtartímann. Oft er liægt
að j>æla eða plægja garðinn
fyrstu dagana í maí, ef góð er
tið. Sé um lítinn garð að ræða,
mætti auðvitað sá fyrst í vermi-
reit og planta svo út, eins og
gert er með gulrófur. Þessi að-
ferð lengir vaxtartímann all-
verulega, en hún er of seinleg
og vinnufrek þar, sem um
ræktun í stórum stíl er að
ræða. Plönturnar eru þá sett-
ar i raðir þannig, að um 47 cm.
mil sé á milli raða, og um 24
cm. bil á milli plantna í röð-
unum. Þetta er nauðsynlegt til
þess, að plantan geti breitt
nægilega úr blöðunum, þá
voru aðeins brýr á Blöndu og
Laxá á Húnvetningabraut.
Sími lá aðeins þvert yfir hér-
aðið, með tveim símastöðvum.
'Njú eru komnar brýr á
Hnausakvísl, Auðólfsstaðaá,
Svartá, Laxá ytri og Laxá hjá
Svínavatni, auk ýmsra smá-
brúa.
Þjóðvegurinn fram í Vatns-
dalshóla og fram að Bólstaðar-
lilíð hefir verið fullgerður, og
vagnfærir sýsluvegir eru fram
i Vatnsdalsbotn, fram í Svína-
dal og Blöndudal vestan
Blöndu og austan, lengst fram
í Svartárdal og norður alla
Skagaströndina að Króksbjargi.
Sýsluvegirnir frá Blönduósi út
i Skagastrandarkauptún og
fram að Svínavatni og fram
að Undirfelli eru orðnir að
þjóðvegum.
Landssímalínur hafa verið
lagðar frá Blönduósi til Kálfs-
hamarsvíkur, fram Langadal
að Bólstaðarlilið og vestur um
Svinavatnshepp og fram um
Vatnsdal. Auk þess var ákveð-
in landsímalína fram Svartár-
dal lögð sem einkasími, og
einkasími fremst fram i
Blöndudal og um Vhtnsdal. I
stað 2 símastöðva, eru nú 22 í
héraðinu og einkasími á 50
bæjum. Auk þessa hafa verið
lögákveðnar linur að Reykjum,
Kirkjuskarði og Höfnum, og
brýr á Blöndu hjá Löngumýri
og Vatnsdalsá á Hornfljóti.
Þá var bryggjan norðan við
Blönduós lengd stórkostlega og
gerð upp og sett lög um hafn-
argerð á Skagaströnd.
Þetta, sem nú hefir verið tal-
ið, eru ekki smáræðisfram-
kvæmdir á tæpum 20 árum, í
einu litlu héraði með rúmlega
2000 íbúa, og þó er ótalin hin
stórfelda ræktun og húsagerð,
sem framkvæmd hefir verið á
þessu tímabili, og rót sín á að
rekja til jarðræktarlaganna,
sem sett vóru á þessum árum.
Vitanlega dettur engum í hug
að eigna Guðm. i Ási einum
þessar framkvæmdir, þvi fer
fjarri. Skal alls ekki dregið úr
þátttöku samþingismanna hans
meðan sýslan öll var eitt kjör-
dæmi. Þá skal og játað, að um
sýsluvegina hefir sýslunefndin
haft aðalforgöngu, en hæði er
njóta þau betur sólarinnar, en
sólarljósið er frumskilyrði fyr-
ir því, að rófan geti unnið kol-
sýruna úr loftinu og breytt
henni í sykur. Sé um stóran
sykurrófnaakur að ræða, er
bezt að sá fræinu i raðir út í
akurinn svo snemma sem
mögulegt er að vorinu. Er þá
haft 47 cm. bil á milli raða,
sem áður er sagt. Síðar eru
svo plönturnar grisjaðar, þann-
ig, að um 24 cm. bil verði milli
plantna í röðunum.
Óhætt er að sá fræinu, þótt
jörð sé ekki alveg klakalaus,
ef orðið er djúpt á honum, svo
að hann kæli ekki yfirborð
moldarinnar til muna (t. d. 30
cm. djúpt eða meira), einkum
ef jarðvegurinn er þur. Ekki
er mjög hætt við að næturfrost
drepi plönturnar, þótt snemma
sé sáð, þvi bæði er það, að þær
koma ekki upp fyrr en eftir
það, að G. Ól. átti sæti i henni
og studdi manna bezt fyrstu
vegina, og svo hitt, að með
breyting á sýsluvegasjóðslögun-
um, er hann kom á 1927, komst
fyrst verulegur skriður á sýslu-
vegina. Sama er að segja um
einkasímana; með lögum um
þá er G. Ól. var flutningsm. að,
var þeim hrundið af stað.
Því verður ekki neitað, að G.
Ól. hefir, beint og óbeint, ver-
ið riðinn við allar þessar fram-
kvæmdir, og barizt fyrir þeim
sem þingmaður.
Guðm. í Ási vann sér traust
og vinsældir á Alþingi, bæði
flokksmanna og andstæðinga.
Hann átti alltaf sæti i Efri
deild og a‘ð jafnaði í landbún-
aðarnefnd, oftast líka i fjár-
veitinganefnd eða fjárhags-
nefnd, auk ýmsra annara
nefnda. í fullveldisnefndinni
1918 átti liann og sæti, og í
stjórnarskránefnd. Forseti efri
deildar var hann frá 1928—33
og var því einn af þrem þing-
forsetum á Þúsund ára hátíð
Alþingis 1930, og flutti þar
ræðu fyrir þingsins hönd. Er
hann fyrsti bóndi, sem kosinn
hefir verið forseti í Efri deild,
en í Neðri deild og Sameinuðu
þingi höfðu bæði Jón á Gaut-
löndum og Ólafur Briem ver-
ið forsetar áður fyrr.
Guðm. í Ási var enginn mál-
rófsmaður og var ekki lagið
að óytja langar ræður, en gat
verið mjög gagnorður og bein-
skeyttur. Fyndni hans var og
alkunn. Hann var mjög frið-
samur og óáleitinn maður.
Heima í héraði slapp hann
því undravel við harðar deil-
ur, og milli hans og aðalkeppi-
nauts hans um þingsæti, var
jafnan besti kunningsskapur.
G. Ól. lét sveitamál og sveita-
stjórnar til sín taka; átti frum-
kvæði að leynilegri atkvæða-
greiðslu til sveitastjórna, tók
milcinn þátt í útsvarslöggjöf-
inni o. fl. Hann var landbún-
aðarmaður í húð og hár, og
studdi mál landbúnaðarins af
fremsta megni. Fyrir sitt hér-
að var hann farsæll þingmað-
ur, svo sem áður er sýnt. Hann
var mjög laginn að koma fram
málum á Alþingi. Kom hann
10—15 daga frá sáningu, og
svo þola þær frost mun 'betur
en t. d. kartöflur. Hæfilegt
mun að liafa um 1 cm. mold-
arlag ofan á fræinu þegar sáð
er. •—-
Sá kostur er við það, að sá
í raðir, að þá er hægra að út-
rýma illgresinu með arfaplógi
(raðhreinsara). Það er mjög
áríðandi, að verja akurinn fyr-
ir öllu illgresi, frá því að sáð
er og þar til blöð sykurrófn-
anna hylja alveg moldina, en
eftir það þrífst ekki illgresið
til skaða. Bezt er að nota arfa-
plóg á stórum ökrum, en arfa-
sköfu þar, sem sáð er í litla
garða.
Um áburðarþörf sykurrófna
er það að segja, að þær þurfa
alhliða áburð (þ. e. áburð með
köfnunarefni, kalí og fosfór-
sýru), en sérstaklega þurfa þær
mikið af kalí, eins og allar
RÆKTUN NYTJAPLANTNA.
Eftir Jón N. Jónasson kennara.
viðsíöðulitið fram flestum mál-
um, sem hann beittist fyrir.
Ollu þvi fyrst og fremst vin-
sældir hans, og svo hitt, að
hann bar aldrei fram annað
en góð og heilbrigð mál.
Mér virtist blátt áfram öll-
um samdeildarmönnum þykja
vænt um GuSmund, vegna
mannkosta hans og góðgirni.
Guðm. í Ási var ákveðinn
flokksmaður, en vildi þó jafn-
an ráða sér sjálfur. Hann sýndi
það oft, að hann hafði fullt
þrek og nógan drengskap, til
að greiða atkvæði með málum
andstæðinga, ef hann taldi þau
hafa rétt á sér. Hann snerist og
gegn fiokksmönnum, er honum
þótti nauðsyn til.
Eg heyrði mjög rómaða fram
komu lians, eitt sinn, er ráðrik-
ur flokksmaður heimtaði af
honum skilyrðislaust fylgi við
mál, er hann lagði árum sam-
an ofurkapp á að koma fram,
en Guðm. var andstætt. Rak
svo langt, að haft var í hótun-
um, en Guðjm. stóð þá upp,
kvaðst ekkert upp á manninn
kominn, en nú sæi hann fyrst,
live málið væri illt, er slíku
þyrfli að beita, og' að hann kysi
ekki lengri setu á þingi, en
þrek entist til að greiða atkv.
eftir eigin sannfæring. — Með
þessu var þvi tali lokið.
Guðm. í Ási var sannur og
myndarlegur húnvetnskur
hóndi, eins og þeir gerast bezt,
og gott sýnishorn af þeim.
Hann var friður maður sýn-
um, snyrtimaður i klæðaburði,
búhöldur í bezta lagi, en þó
laus við alla aurahyggju, unni
öllum sanngirni, andstæðing-
um sem fylgismönnum, mann-
kostamaður og' trölltryggur,
með fölskvalausa löngun til að
vinna þjóð sinni gagn, og þó
einkum landbúnaðinum og
héraði sínu.
Eg vil svo ljúka þessum
minningarorðum með þeirri
ósk, að Húnvetningar ættu alt-
af sem flesta bændur, er líkt-
ust Guðm. í Ási að drengskap
og búsýslu, og aldrei færi með
umboð þeirra maður með
minni hyggindum, er i hag
koma né verri hvötum en hann.
Jón í Stóradal.
píöntur, sem vinna mikla kol-
sýru úr loftinu.
Sauðatað er bezti búpenings-
áburðurinn fyrir þær; það er
bæði auðleystur áburður, rík-
ur af kalí og' fremur hlýr. Kúa-
mykja er ekki eins góð. Hún
er bæði torleystari og kaldari
áburður. Hrossatað er að vísu
bæði lilýr áburður, auðleystur
og efnaríkur, og að því leyti
góður, en með þvi flyzt oft milc-
ill arfi i garða og er það stór
galli. Af tilbúnum áburði er
kalíáburður nauðsynlegur og
eins nitrophoska. Um áburðar-
magnið er ekki svo gott að gefa
algildar reglur. Áburðarþörfin
fer svo mikið eftir ástandi
jarðvegsins á hverjum stað.
Það eitt er víst, að bezt er að
nota bæði búfjárábnrð og til-
búinn áburð samhliða. Reyn-
andi væri að hafa áburðar-
magnið eitthvað á þessa leið,