Framsókn : bændablað - samvinnublað - 31.12.1941, Blaðsíða 2

F R A M S O K N
boðinu, og gerðist þannig á ó-
beinan hátt samsekur um það,
að fyrir stjórnarfarsleg afglöp
þyrfti ekki að taka afleiðingun-
um eftir venjulegum þing-
stjórnarvenjum.
Viðreist sjávarútvegsins.
Fyrsta verk hinnar „hættu“
ríkisstjórnar (það er í rauninni
óljóst, hvort þetta var ný stjórn
eða aðeins ,,hætt“) var það, að
stíga fyrstu sporin til varnar
fullkomnu hruni atvinnulífsins.
Viðurkenndur var réttur og
nauðsyn sjávarútvegsins til fjár-
hagslega sjálfbjarga reksturs og
gjörðar ráðstafanir til, að svo
mætti verða.
Þó að af styrjaldarástandinu
leiddi það, litlu síðar, að þessara
ráðstafana — (gengisfellingin)
hefði ekki þurft með, þá verður
ríkisstjórnin ekki um sökuð,
þótt hún sæi það ekki fyrir frem-
ur en aðrir. (En það eru þá lika
ónýt þau „rök“ Frsfl., sem liann
hefur revnt að bera fram til að
dylja hinar réttu ástæður, að
„neyðarkallið“ liafi verið gjört
af stríðsótta).
Og eftir að stríðið skall á,
nægðu afleiðingar þess til fjár-
hagsviðreistarinnar á flestum
sviðum.
Viðreist landbúnaðarins.
Gengisbreytingin miðaði einn-
ig að viðreist landbúnaðarins, en
varð sem áhrifalaus af völdum
stríðsins, eins og fyrir sjávarút-
veginn, enda hækkaði þá og
brátt verð á þeim landbúnaðar-
vörum, sem út fengust fluttar,
af stríðsástæðum, beinum og ó-
beinum.
Aftur voru verðlagsnefndir
þær, er „Stjórn hinna vinnandi
stétta,, hafði sett yfir þjóðnýt-
ingu verzlunarinnar með land-
búnaðarvörum innanlands, látn-
ar lialda áfram að halda verði
á mjólk og kjöti hlutfallslega
miklu lægra, en annað verðlag
varð innanlands.
Af því verða bændur nú að
„súpa seyðið“ i verðlagsdeilunni
Skattakúgunin.
Til þess að geta haft sem. mest
fé handa á milli til að seðja með
hina botnlausu hít til opinberra
útgjalda, sem hagkerfi social-
ismans er byggt á, hafði „Stjórn
hinna vinnandi stétta“ beitt
skattkúgun, sem livergi átti sinn
líka um viða veröld i lýðfrjálsu
landi, og átti einnig sinn þátt
í þeirri örtröð á sviði almenns
fjárhags, sem olli uppgjöf
stjórnarinnar.
Á þessu sviði hefur „þjóð-
stjórnin“ gjört nokkra tilslök-
un, enda þótt hin opinberu út-
gjöld hafi vaxið áfram vegna
verðbólgunnar. Með batnandi
liag atvinnuveganna og þar af
leiðandi, og einnig af völdum
hernámsins, batnandi almenn-
ingshag, eru hinar opinberu á-
lögur nú orðnar mikið léttbær-
ari — i bráð.
Með framansögðu er að mestu
talið það, sem „þjóðstjórnin“
gerði, eða hugðist að gera, til
viðreistar fjárhagsástandi lands-
ins, þegar styrjöldin brauzt út
og ruglaði alla reikninga.
Það sem ógjört var látið.
Auk gengisþvingunarinnar
og skattakúgunarinnar voru.
tvö önnur úrræði, sem „stjórn
hinna vinnandi stétta“ hugðist
að nota — og notaði — til að
reyna að þvinga náttúrleg við-
skiptalögmál inn á liagkerfis-
brautir socialismans, en þau
voru gjaldeyrisþvingun og inn-
flutningshöft.
Hvorttveggja er hægt að nota
að vissu marki, til að hafa áhrif
á gang mála, en ekki til að um-
turna lögmálum þjóðarhagsins.
Og beiting þeirra verður að
fylgja skilningur á því, hvenær
á og má beita þeim og hvenær
ekki.
Gjaldeyrishömlurnar.
1 gjaldeyrisþvingunina liélt
„þjóðstjórnin" dauðahaldi eftir
að augljóst var orðið, ekki að-
eins að hún var orðin óþörf,
heldur og' eftir það, að augljóst
var, að beiting hennar var orðin
fjármálum landsins stórhættu-
leg.
I þessari ráðstöfun var saman
komið fjármálavit viðskipta-
málaráðherra „þjóðstjórnar-
innar“ og fjármálastjórnar
þjóðbankans.
Afleiðing þessarar ráðstöfun-
ar var sú, að bankarnir voru
„áður en þeir vissu af“ (hefir
einhver sagt) búnir að safna
svo mörgum tugmilljónum
króna inneignum erlendis (í
stað skulda áður), að reiknings-
jöfnuður þeirra þoldi ekki, að
hækkað væri gengi íslenzkrar
krónu, eins og rétt hefði verið
og ýmsar ástæður kröfðu, eftir
að útflutningsverð fiskafurð-
anna var orðið langt umfram
þarfir, til að svara til fyllsta
framl.kostnaðar innanlands, að
með töldum ríflegum tillögum
til endurnýjunar- og tryggingar-
sjóða. Ef krónan hefði verið
hækkuð, þá hefði reiknings-
jöfnuður bankanna orðið „nei-
kvæður", þ. e. þeir liefðu ekki
átt fyrir skuldum.
Þetta er eitt átakanlegasta
dæmi, sem hugsast getur, um
það, hversu ofstjórn og staur-
blind „forsjá“ getur hatram-
lega leitt á glapstigu.
Innflutningshöftin.
Með sama blinda þrálætinu
var haldið i innflutningsböftin.
Hamlað var innflutningi nauð-
synjavara þrátt fyrir það, að
viðskiptajöfnuðurinn við útlönd
var orðinn stórlega hagstæður
og þrátt fyrir það, að augljóst.
mátti vera, að verðlag erlendra
vara myndi fara stórhækkandi.
Með þessari „forsjá“ voru lands-
mönnum sköpuð stórfelld tjón,
bein og óhein.
Gjaldeyrishömlurnar og inn-
flutningshöftin voru hvort-
tveggja undir forsjá sömu ráðu-
neytisdeildarinnar.
III.
HERNÁMIÐ.
Sögu hernámsins og „her-
verndar“ Bandarikjanna er liér
ekki ástæða til að rekja. Fyrir
það verður „þjóðstjórnin“
hvorlci lofuð né löstuð.
Um viðskipti stjórnarvald-
anna við setuliðin hefir fátt eitt
verið gert uppskátt. Verður um
þau ekki ályktað af öðru en því,
sem við augum blasir.
Setuliðið sezt að.
Óliagstæðast oss, af því, sem
við augum blasir, er það, hvern-
ig Bretum var leyft að setja nið-
ur’ herbúðir sínar og hervirki i
Reykjavík. Herbúðum og götu-
virkjum var peðrað um allan
hæinn, flugvöllur byggður inn-
an byggðarinnar, höfnin gerð
herskipVdiöín og hernaðarvið-
skipta- og loftvarnastöðvar sett-
ar innan bæjarins.
Ófriðarþjóðirnar sumar hafa
látið höfuðborgir sínar óvíggirt-
ar og hefir þeim þá verið hlift
við hernaðarárásum.
Höfuðborg vor er beint „út-
sett“ fyrir ógnum hernaðarins.
Á engan hátt var hægt að
að stofna þjóð vorri í meiri og
beinni hættu af völdum ófrið-
arins.
Fram til þessa höfum vér ekki
hlotið af þessu annað tjón, stór-
fellt, en hin tiðnefndu mök setu-
liðsins við konur og meyjar
borgarinnar. Öðruvísi gat það
ekki farið, úr því að setuliðið
var svo „hentuglega“ sett niður
i hæinn í þessu tilliti. Öðruvisi
hefir það aldrei farið í allri ver-
aldarsögunni, þegar setulið hef-
ir haft aðsetur í hernuminni
borg.
Höfuðsökunum i kvennamál-
um setuliðsins hefir þvi af fá-
dæma skilningsleysi verið beint
að þeim aðilanum, sem vanfær-
astur var að verjast þeim áföll-
um, sem orðin eru, en þeir látn-
ir sleppa átölulaust, sem liöfuð-
sökina eiga.
Þær qgnir, sem þjóðinni geta
verið búnar vegna hins ólieyri-
lega glapræðis, að gjöra Reykja-
vík að víggirtri borg, koma von-
andi ekki yfir oss.
En það verður þá ekki þeirra
dyggð að þakka, sem því hafa
ráðið.
Viðskiptasamningar.
I viðskiptasamningum vorum
við Bretland fyrir árið 1940 má
telja, að ríkisstjórnin næði að
sumu leyti viðunandi samning-
ingum (enda hafa Bretar lofað
og endurlofað oss hagstæðum.
viðskiptum), en að öðru leyti
miður viðunandi.
Bezti árangurinn má teljast
sá, að Bretar viðurkenndu
skyldu sína til að greiða oss bæt-
ur fyrir markaðsspjöll af þeirra
aðgerðum.
Hið helzta á hina hliðina er
það, er Bretar þvinga oss til að
leggja sér gjaldeyri til herkostn-
aðarútgjalda þeirra hér á landi,
og að nokkrum hluta til að
kaupa útflutningsvörur vorar,
en lífsbjargarvöru þeirra, gegn
bundnum og vaxtalitlum eða
vaxtalausum innstæðum á
reikningi í Bretlandi.
Um gerðan og ógerðan samn-
ing við Breta fyrir yfirstandandi
ár skal ekki dæmt. Þótt hann
hafi hlotið misjafna dóma j)já
ýmsum, má þó vera, að ástæð-
ur liafi legið þannig til, að við-
unandi megi teljast sá hluti lians
sem gerður er. Þess verður og
að vænta afdráttarlaust, að rik-
isstjórn vor láti ekki draga úr
höndum sér fyrrnefnda viður-
kenningu Breta um skyldu sína
til bóta fyrir markaðsspjöll.
Heýrzt hefir það frá við-
skiptanefnd vorri við Bandarík-
in, að þaðan sé að vænta hag-
stæðra viðskiptasamninga, m. a.
um atriði, sem bæta að nokkru
úr ákvæðum i samningunum
við Breta, sem oss eru óhagstæð.
IV.
LÝÐRÆÐI
ST J ÓRN ARF ARSINS.
Nokkur ástæða er til að beita
„smásjánni“ lítilsháttar að lýð-
ræðisást „þjóðstjórnarinnar“ í
orði og verki.
Allir mega kannast við orð-
gnóttina í blöðum stjórnar-
flokkanna um lýðræðisást sína,
þó út af því bregði reyndar á
stundum, sem di'epið verður á
síðar. Er óþarft hér annað en
rétt að minna á þá lýðræðisást
alla.
Rétt er aftur að víkja fáum
orðum að hinu, hvernig þessi
ofurást hefir lýst sér í verkun-
um. — Verkin tala!
Stjórnarmyndunin.
Stjórnin vill láta kalla sig
þjóðstjórn. Til hennar var þann-
ig stofnað, sem fyrr var lýst, en
hún hefir ekki sýnt neitt þjóð-
stjórnaréðli. Hún var mynduð
sem sambræðslustjórn þriggja
stærstu þingflokkanna að nýlega
afstöðnum einum hinum harð-
sóttustu flokkskosningum, án
þess að það væri á nokkurn hátt
borið undir þjóðina og þvert of-
an í það, sem búizt liafði verið
við við kosningarnar.
Nú gat neyðarástand þjóðar-
innar verið orðið svo alvarlegt
eftir stjórnarforustu „Stjórnar
hinna vinnandi stétta — og var
það líka, sem áður hefir verið
lýst — að réttlætanleg væri
bjargráðastjórn slík í bili þvert
ofan í alla málfærzlu í gagn-
stæða átt við kosningarnar, ef
þingið hefði verið leyst upp að
loknum störfum og stjórnin
hefði í heild gengið til kosn-
inga með sitt þjóðstjórnarpró-
gramm. Hefði það prógramm
sigrað við kosningarnar þá —
og þá fyrst — var um að ræða
þjóðstjórn.
Að svo var ekki gert var frá-
vik frá eðlilegum þingstjórnar-
venjum.
Vera má, að ýmsum þyki ó-
þarft að vera nú að rifja upp
þessa lýðræðislegu veilu, bæði
vegna þess, að hún vakti, að þvi
er virðist, ekki mikla athygli,
er fram kæmi við opinberar um-
ræður, og líka vegna hins, að
stjórnarmyndunin varð þó til að
bjarga þjóðinni frá fjárhags-
hruni.
Svo er þó ekki, ef að er gáð.
Það er lýðræðinu alltaf liættu-
legt að láta sig litlu skipta, þeg-
ar vikið er frá lýðræðislegum
grundvallarreglum, þó óskráð-
ar séu, vegna þess fordæmis,
sem það gefur. Það gerir auð-
veldara að haldið sé áfram á
sömu brautinni.
Sú varð líka raunin á. Þetta
fyrsta frávik „þjóðstjórnarinn-
ar“ frá óskráðum lýðræðisvenj-
um var aðeins upphaf að öðr-
um fleiri samskonar, sem á eft-
ir fóru.
Ein syndin
býður arinarri heim.
Nú kann margur að álíta, að
brotið á lýðræðislegum reglum
við stjórnarmyndunina hafi ver-
íð aðeins vangæzlusynd.
Má og vera, að svo hafi verið
fyrir mörgum þeim, er hlut áttu
að máli.
Aftur er grunsamlegt, að svo
hafi ekki verið fyrir öllum.
Brátt tóku að koma fram
ummæli i blöðum, einkum i
hlaði forsætisráðherrans, sem
bentu til þess, að „á liærri stöð-
um“ væri vakandi hugur fyrir
því, að spyrja þjóðina litt ráða
um stjórnmálaleg og stjórnar-
farsleg efni.
Jafnframt því, að talað var
af hinum alkunna fjálgleik um
ofurást á lýðræðinu var talað
með aðdáun um „sterka menn“,
sem „hefðu áræði til“, að ganga
á móti þjóðarviljanum, og eru
slíkar umræður hafðar uppi
enn í sambandi við afgreiðslu
aukaþingsins á frumv. Fram-
sóknarflokksins í dýrtíðarmál-
unum.
Tillit til þjóðarviljans hefir í
sambandi við framannefndar
umræður um „sterka“ og
,,djarfa“ menn verið nefnt lýð-
skrum“ og „úrræðalejrsi“.
Slíkar all-langar og tíðar
hugleiðingar og ályktanir
minna óþægilega á málfærzluna
i einræðislöndunum, bæði fyrir
og eftir að lýðræðis-stjórnarfar-
ið var afnumið.
Það leið þá heldur ekki lang-
ur tími til þess, að uggur sá, er
þessar og þvilíkar orðræður
vöktu fengu fulla staðfestingu i
reyndinni.
Kjörfrestunin.
Þegar tók að líða að þeim
tíma, að þjóðin átti að fá i hend-
ur umboð sitt frá fulltrúum sín-
um og ríkisstjórn þeirri, er
fengið hafði völdin á svo sér-
kennilegan og óvæntan hátt,
sem áður var lýst, þá gekkst
ríkisstjórnin fyrir því, að fram-
lengja umboð sitt og þingmanna
„i bili“, og þó til allt að fjögra
ára tíma.
Til þess að fá þessu fram-
gengt við þingið og þjóðina,
voru færðar fram ýmsar ástæð-
ur, og þó aðallega ástæður, sem
ekki þótti mega tala um nema
á lokuðum þingfundum.
Uggurinn, sem vakinn var í
liug þjóðarinnar með þessuin
duldu ástæðum, átti sinn þátt i
því, að hún sætti sig furðanlega
við þessa ráðstöfun.
Síðar þótti það koma fram, að
þessar dularfullu ástæður, sem
til höfðu verið færðar, hefðu
annað hvort breytzt eða væri
ekki svo haldgóðar sem skvldi
til svo stórra hluta.
Varð það til þess, að almennt
var farið að ráðgjöra, og frá
þingflokkanna og ríkisstjórnar-
innar hálfu, að undirbúa —
ekki þjóðstjórnarkosningar,
heldur flokkskosningar.
Sýnileg tákn þess undirbún-
ings var málfærzlan i flokks-
blöðunum og frumvarp Fram-
sóknarflokksins i dýrtiðarmál-
unum og aðferðin, sem notuð
var til að reyna að þvinga það
fram. Hefir þessu verið nokkuð
lýst hér í blaðinu áður, og vís-
ast til þess.
En livað sem er að segja um
allt þetta, þá er samt hitt víst,
að með kjörfrestuninni var um