Skessuhorn - 26.11.1998, Page 4

4
FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1998
SKiSSUHÖIíW
Theódór Einarsson og EF-Kvintettinn
-Gripiö niöur í bókina Blöndukúturinn eftir Braga Þóröarson
EF Kvintettinn.
Nýlega kom út hjá Hörpuútgáf-
unni á Akranesi bókin Blöndu-
kúturinn. í bókinni rifjar höf-
undurinn, Bragi Þórðarson,
upp frásagnir af eftirminnileg-
um atburðum og skemmtilegu
fólki sem tengist Akranesi og
Borgarfirði. Meðal kafla bók-
arinnar er þáttur sem ber yfir-
skriftina „í Báruhúsið ég bros-
andi fer“ og fjallar hann um
Báruhúsið, skemmtanalífið á
Akranesi, hljómsveitir og
skemmtikrafta er settu svip
sinn á bæinn. Hér er gripið nið-
ur í bókina þar sem rætt er við
gamanvísnahöfundinn Theodór
Einarsson og sagt frá hinum
sögufræga EF-Kvintett.
Theódór Einarsson
Fjölmargir bæjarbúar áttu þátt í að
skapa vinsældir árshátíðanna og
dansleikjanna í Báruhúsinu. Á engan
mun hallað þegar sagt er að þar hafi
Theódór Einarsson, gamanvísna- og
revíuhöfúndur átt stærstan hlut að
máli. Theódór er fæddur 9. maf 1908
í Leirárgörðum í Leirársveit og þar
átti hann heimili til 22 ára aldurs.
Hann lærði að leika á orgel á Akra-
nesi hjá Ólafi B. Bjömssyni og í
Reykjavfk hjá Páli ísólfssyni. Varð
hann síðan organisti í Leirárkirkju í
tvö ár, eða þar til hann flutti til Akra-
ness árið 1936. Á Akranesi vann
hann algeng störf við fiskvinnslu, og
sem bifreiðastjóri, en lengst munum
við eftir honum sem afgreiðslumanni
í matarbúð Kaupfélagsins og síðar
hjá Sláturfélagi Suðurlands. Þar gekk
hann rösklega til verks, glaður og
spaugsamur, og afgreiddi lambalifur
og læri. Oft vom biðraðir í matarbúð-
unum fyrir helgar, og þurfti því
snögga afgreiðslu. Allt kjöt var sótt í
frystiklefa bak við búðina því að fáir
áttu ísskápa. Reyndi hann gjaman að
nota hverja ferð í ffystiklefann til
þess að sækja kjöt fyrir fleiri en einn
í ferð. Einhver bað um læri. Þá heyrð-
ist Theódór hrópa:
„Fleiri með læri.“ Þetta var síðan
haft að orðtaki á Skaganum við ýms
tækifæri.
Síðustu níu starfsárin vann hann
við bensínafgreiðslu hjá Skeljungi á
Akranesi. Theódór er enn hress í and-
anum, brosir til samferðafólksins, og
gefur glaðlegan honor um leið og
hann ekur Skodanum sínum daglega
um götur bæjarins kominn fast að ní-
ræðu. Kona hans var Guðrún Ólafs-
dóttir frá Brautarholti, en hún lést
árið 1990. Böm þeirra em þijú. Út
em komnar eftir hann sjö bækur með
gamanvísum og dægurlögum.
Aðspurður segir Theódór að mesta
gróskan í gamanvísum hans hafi ver-
ið á ámnum 1940-1960. „Á þessum
ámm var mikil gróska í uppsetningu
gamanleikja, revía og leikrita hér á
Skaganum,“ segir hann. „Flest tengd-
ust þau árshátíðum knattspymufélag-
anna, KA og KÁRA, verkalýðsfé-
lagsins, kvenfélagsins og skipstjóra-
og stýrimannafélagsins.
Árshátíðimar vom ýmist í Bám-
húsinu, stúkuhúsinu, íþróttahúsinu
við Laugarbraut eða Bíóhöllinni. AU-
ir sem vettlingi gám valdið flykktust
á árshátíðimar og skipti þá ekki öllu
máli hvort þeir vom félagar þess fé-
lags sem árshátíðina hélt, eða ekki.
Yfirleitt var fullt hús og allir
skemmtu sér konunglega. Aðspurður
um undirbúning fyrir skemmtanimar
segir Theódór: „Allir sem komu að
þessum undirbúningi unnu fulla
vinnu, margir erfiðisvinnu. Enginn
taldi eftir sér að eyða mestöllum frí-
tíma sínum á kvöldin og um helgar
við æfingar á leikþáttum og leikrit-
um. Að öðrum ólöstuðum held ég að
Sólrún Yngvadóttir hafi verið pottur-
inn og pannan í þessu öllu saman.
Hún var mikil hæfileikakona.“ Há-
punktinn á þessu höfundarstarfi sínu
segir Theódór vera revíuna „Allt er
fertugum fært“, sem sett var upp í í-
þróttahúsinu við Laugarbraut. Upp-
haflega átti hann að semja stuttan
gamanþátt, en úr því varð revía með
fimmtán leikendum. Mikill söngur og
tónlist var í leiksýningunni, sem sýnd
var sex sinnum fyrir troðfullu húsi.
Aðalsöguhetjan í revíunni var
Bessi Bessason, sem leikinn var af
Þórði Hjálmssyni. Þama var gert grín
að nýbyggðum verkamannabústöð-
um og grínið heimfært á ýmsa for-
ustumenn í bænum og aðra þekkta
bæjarbúa, sem gerði gamanið mark-
visst og hnitmiðað. í gamanvísunum
var víða komið við.
Knattspymumennimir fengu t.d.
sínar vísur:
Ég byijaði í knattspymu sem
babýtípa smá,
svo brögðóttur og alltaf til í harkið.
Bandhnykill var knötturinn sem barst
um til og frá,
og blessunin hún amma gamla
markið.
Og bandhnykillinn skoppaði við
sérhvert svaða spark,
mér sjálfum fannst það spennandi og
gaman.
En ekki gat ég sett hjá henni ömmu
gömlu mark,
því alltaf sló hún báðum fótum
Allt er fertugum fært. Báruhúsib.
saman.
Já amma gamla vaskleg var og varði
allt í rot,
en viðbragðsleysi mínu ég um kenni.
Loks einu sinni sendi ég þó óverjandi
skot,
sko, inn á milli fótanna á henni.
Og nú em þau óteljandi orðin mörkin
mín.
Ég mestur er af Islands hraustu
sonum
og óhljóðin í kvenfólkinu þakka ég
þetta grín,
og því er ég sko einn af meisturonum.
Theódór samdi fjölmörg sönglög
og dægurlagatexta sem enn eru sung-
in við miklar vinsældir. Má þar nefna
Angelíu. Hann kveðst hafa samið það
árið 1927. „Það sumar var kaupakona
í Leirárgörðum sem sagði mér sög-
una um Angelíu og kenndi mér lag-
ið“, segir hann. „Ég samdi svo text-
ann við þetta lag,“ heldur hann áfram.
Sumarið 1936 var Theódór í vega-
vinnu norður í landi. Með honum var
þar Daði Hjörvar, ungur sonur Helga
Hjörvar. Hann hafði þá nýlega dvalið
í Þýskalandi og lært þar vinsælt dæg-
urlag. Pétur Thorsteinsson, síðar
sendiherra, var í vegavinnunni og
góður vinur Theódórs. Hann bað
Theódór að semja íslenskan texta við
lagið, sem hann gerði. Þetta var lagið
„Á hörpunnar óma við hlustum í-
kvöld", sem enn er sungið og var um
árabil eitt vinsælasta dægurlagiðhér-
lendis.
Theódór kveðst alltaf hafa verið
árrisull og vaknað yfirleitt klukkan
sex á morgnana. Eftir að hann hætti
að vinna kvaðst hann byrja daginn
með því að skrifa eða lesa en fara síð-
an göngutúr.
„Það er sérstaklega gaman að fara
út að ganga þegar farið er að vora og
hlusta á gróandann og fuglasönginn í
morgunsárið. Og keyra síðan útfyrir
bæinn og njóta náttúrufegurðarinnar.
„ Þessa vísu gerði Theódór nýlega:
Sagt er að ég sé orðinn elsti
bflstjórinn í bænum.
Fólk bjargar sér á flótta er um
götumar ég fer.
Eg skeiða einn um bæinn á Skoda
einum grænum
og Skagabúar biðja loksins Guð að
hjálpa sér.
Nú þegar Theódór er sestur í helg-
an stein, 89 ára, getur hann litið til
baka og rifjað upp minningar frá
samstarfi við marga þekkta leikara,
söngvara og þáttagerðamenn, sem
hann fóðraði með skemmtiefni. Má
þar nefna Alffeð Andrésson, Harald
Á. Sigurðsson, Áma Tryggvason,
Þórð Hjálmsson, Sigurð Guðjónsson
og Sólrúnu Yngvadóttur. Einnig Pét-
ur Pétursson, Jónas Jónasson, Svavar
Gests ofl. Margir dægurlagatextar
Theódórs Einarssonar eru lands-
þekktir og enn á vinsældalistum tón-
listamnnenda.
Tónlistin skipaði stóran sess í gam-
anleikjum Theódórs. EF-kvintettinn á
Akranesi annaðist hana oftast. Þeir
tóku þátt í flestum skemmtisamkom-
um og léku fyrir dansi á Akranesi og
í Borgarfirði á þessum ámm við gíf-
urlegar vinsældir.
EF-kvintettinn
Stofnendur hljómsveitarinnar vom
vinimir Edvard og Ásmundur (Ebbi
og Ási, eins og þeir vom kallaðir).
Ebbi lærði á harmonikku hjá Ingólfi
Runólfssyni kennara á Akranesi, sem
var fjölhæfur tónlistarmaður. Ási
eignaðist trommur. Þeir byrjuðu að
spila á dansleikjum í Hótel Akranes
1942, en einnig fljótlega í Bámhús-
inu. Með Ingólfi stofnuðu þeir svo
trío, sem þeir nefndu Hljómsveit
Akraness.
Ásmundur keypti sér saxófón, en
enginn á Skaganum gat kennt honum
að blása í „rörið“, en það kallaði
hann saxófóninn. Hann lokaði sig
inni í herbergi og æfði linnulaust þar
til honum tóks loks að ná hljóðum úr
„rörinu". Fór hann síðan með saxó-
fóninn á ball í Báruhúsinu og vakti
stormandi lukku, enda þótt hann gæti
aðeins blásið fáa tóna í fyrstu.
„Vandamálið var,“ sagði Ásmundur
„að ég gat bara spilað eina áttund og
þegar lagið hækkaði varð ég að fara
niður með tóninn. Til þess að bæta úr
þessum vanda fór ég til Sveins Ólafs-
sonar, sem var með hljómsveit á Hót-
el Borg í Reykjavík. Hann benti mér
á að ýta á einn takka og þar með
skipti hann um áttund. Ég var búinn
að spila lengi á saxófóninn án þess að
kunna þetta.“
Þeir félagar í Hljómsveit Akraness
léku fyrir dansi á Akranesi og í Borg-
arfirði flestar helgar næstu árin. Þá
var erfitt um samgöngur. Eina ferð
fóm þeir til að leika fyrir dansi uppi í
Lundarreykjadal. Bfll komst ekki alla
leið og þurftu þeir að fara á hestum
með hljóðfærin yfir straumþunga á
með djúpum hyljum síðasta spölinn
að samkomuhúsinu. Mikið rigndi
þennan dag og um kvöldið. Að lokn-
um dansleik var komið svarta myrkur
svo varla sást handa skil. Þegar þeir
komu að ánni hafði hún vaxið í rign-
ingunni og leist þeim ekkert á að feija
hljóð-
færin og
s j á 1 f a
sig yfir.
E k k i
v a r ð
u n d a n
þ v í
komist.
E n g i n
ö n n u r
leið var
til baka.
í miðri
á n n i
1 e n t i
Ingólfur í djúpum hyl, rann af baki og
fór á bólakaf. Ásmundur kallaði í
hann að halda sér í beislið og bjóst til
að henda til hans trommunni, svo að
hann hefði flotholt. Ekki þurfti þess
með því að Ingólfi tókst að hanga í
hestinum þar til hann kenndi gmnns
.Engum varð meint af þessu volki.
„Já, það var oft slarksamt á þessum
ámm,“ sagði Ásmundur.
Eftir að bræðumir Sveinn og Rík-
harður bættust í hljómsveitina breytti
hún um nafn og hét eftirleiðis EF-
kvintettinn. Vinsældir þeirra vom
miklar í heimahéraði.
Eitt sinn spiluðu þeir á hljómleik-
um í Austurbæjarbíói í Reykjavík
með KK-sextettinum og hljómsveit
Svavars Gests. „Við æfðum nýjar
amerískar útsemingar spesíalt fyrir
þessa hljómleika," sagði Ásmundur.
„Það var Dixieland-músflc með
sveiflu, sem þeir spiluðu ekki mikið í
Reykjavík. Við Ríkharður lékum á
saxófóna og Sveinn tók sína frægu
trommusóló. Við enduðum með því
að spila „Kátir vom karlar", fyrst í
valstakti og síðan með sveiflu, tenór-
saxófónsóló, trommusóló og tilheyr-
andi látum. Áheyrendur klöppuðu og
stöppuðu og allt ætlaði um koll að
keyra í Austurbæjarbíói."
Aðdáendur hljómsveitarinnar vom
á öllum aldri. Ungir strákar fylgdust
með sveiflunni og tóku sjálfir að
stofna hljómsveitir. Frægastir þeirra
urðu Dúmbó og Steini, sem lengi
spiluðu í Glaumbæ og víðar. Tónlist
þeirra er varðveitt á plötum til ánægju
fyrir hina fjölmörgu aðdáendur
þeirra.
Hins vegar er lítið til af tónlistinni,
sem EF-kvintettinn lék, og lagði
granninn að sveiflunni hjá hinum
yngri. Sakna þess margir sem eiga
góðar minningar frá þeim skemmti-
legu tímum þegar Dixielandinn
hljómaði í danshúsum Skagamanna
og Borgfirðinga.
Látum svo nótt þar
sem nemur
Theódór Einarsson hefur síðasta
orðið í þessum þætti og læt ég þar
með lokið minningum frá skemmt-
analífinu í Bámhúsinu á Akranesi og
fólkinu sem létti mönnum lífið og
lífgaði upp á tilvemna á Skaganum á
fyrri tíð.
I kvöld verður dvalið við dansinn,
dönsum nú rúmbu og vals,
með trylltum og taumlausum hraða,
tíminn er naumur til alls.
Tökum svo Swing-swing og Samba,
Charlestone, Jitterbug, Step, -
látum svo nótt þar sem nemur,
hver nóttin er endaslepp.
Lanciers í Báruhúsinu.