Þjóðólfur - 20.03.1944, Blaðsíða 2

2 ÞJÓÐÓLFUR
Smáap leiöréttingar geta gei»t
stóp kpaitavepk
ÞJÖÐÖLFUR
Útgefandi: M U NIN N hi.
Riutjórí:
HALLDÓR JÓNAS30N
— Þjóðólfur keranr nt á hrerj
nm mánudegi o* aukablöð eftir
þörfum. Miuiriarerö kr. 12,00, i
lanieiölu 35 aura.
PreutamiSja Jóna Helgaaonar
„Flokkarnir66 eru
ekki þjóðin
ÞaS þarf meira en litla ó-
ívífni af flokkunum, til
þess að halda því fram,
að þeir séu samanlagðir
þjóðin, eða hafi umboð fyrir
hana, þar sem svo oft er búið
að sýna fram á það hér i blað-
inu, að samanlögð partasjónar-
mið séu allt annað en heildar-
sjónarmið (— m. a. vegna þess,
að andstæð sjónarmið verða
ekki lögð saman).
Kjósendur eða ríkisborgarar
hafa tvennskonar afstöðu gagn-
vart málum. Að sumu leyti
fellur aðalafstaða þeirra alveg
saman — í þeim tilfelluiii er
um eiginleg þjóðmál að ræða.
Er hægt að benda á mörg mál,
sem þannig eru löguð, að þar
geta menn verið í að-
alatriðum sammála, enda
þótt ýmsar skoSanir geti verið
ríkjandi um framkvæmda hlið
málanna. Má þar til nefna efl-
ing atvinnuveganna í heild,
samgöngumál (í heild), heilsu
mál, fræðslumál, póstmál,
símamál, réttargæzlu o. s. frv.
Allir viðurkenna, að þetta eru
nauðsynjamál og þjóðþrifamál
og að því leyti standa kjós-
endur að þessum málum sem
samfeldur aðili. Þótt skoðanir á
framkvæmd þeirra geti verið
skiftar, þá eru menn sammála
um það, að leita beri jafnan
beztu þekkingar um úrlausn
þeirra. Að fenginni þessari
beztu þekkingu, hverfur þá oft
skoðanamunurinn. Afstaða
ríkisborgaranna gagnvart þess-
um málum er nú einmitt það,
sem gerir þá að einni þjóðlegri
starfsheild (þjóðríki).
Auk þessa lifir hver ríkisborg
ari sínu eigin einkalífi, og hver
sveit, hver bær, hver landshluti
og hver stétt hefur sinnar sér-
stöðu að gæta og óskar að hafa
hana sem frjálsasta. Þetta eru
bin eiginlegu einkamál þjóðar-
partanna og þau skifta mönn-
um ekki eftir skoðunum, held-
ur eftir sérhagsmunum. Þessi
skifting greinir þjóðina í ýmsa
málsparta eða málsaðila, þar
sem hver hefur sína sérhags-
muni að verja. Slíka málsparta
er ómögulegt að leggja saman
og búa til úr þeim einn máls-
aðila á sama hátt og áðan var
sagt, vegna þess, að hagsmun-
imir verða oft beinlínis and-
stæðir og snerta gæði, sem em
beinlínis deiluefni milli máls-
parta. — Að því sama skapi og
málspartarnir rækja þessi sér-
viðhorf sín og sérhagsmuni,
geta þeir ekki komið fram sem
ein heild. Og er þá meiningar-
Jaust að kalla þá í þessu tilliti
I. SAGAN AF NEGRUNUM.
Trúboði einn segir svo frá:
— Ég dvaldist um nokkum
tíma í negraliverfi einu með á
að gizka 2—3000 íbúa. Ég hafði
þar trúboðsstöð með skóla
nærri tvö ár. —
Nú er ekki svo að skilja að
þessir negrar hafi verið neinir
villimenn; þeir voru menntaðir
á sinn hátt. Þeir gátu lesið upp
úr sér lieilar sögur um fortíð
sína og viðureignir við aðra
kynflokka. Þeir kunnu ýmis-
konar handíðir svo sem vopna-
gerð og að búa til ýmis dagleg
tæki. Stjórn þeirra var merki-
lega örugg. Það var „landsföð-
urleg“ stjóm eins foringja af
sérstakri ætt, sem lengi hafði
haft stjórnina á hendi. Naut for
inginn aðstoðar ýmsra ættingja
sinna. Atvinnuvegir kynflokks-
ins vom dýraveiðar og einnig
þjóð eða ríki, þar sem um
þjóðar- eða ríkissjónarmið er
hér alls ekki að ræða, heldur
aðeins einkasjónarmið.
Alþingi Islendinga er nú orð-
ið eingöngu vettvangur þessara
þessara einkasjónarmiða, að þvi
leyti, að það eru einkasjónar-
mið flokka, stétta, kjördæma og
einstaklinga, sem ráða kosning-
unum og mestmegnis meðferð
þingmála. Þjóðarheildin kýs
enga fulltrúa á þing. Alþingi er
því alls ekki þjóðmálaþing leng
ur. —
Það sem við þurfum að fá
inn í stjórnarskrána og þingið,
er málsvörn fyrir samsjónar-
miðin eða heildarsjónarmiðin.
Til þess þarf sérstaka deild,
sem vér höfum kallað þjóðar-
deild, en mætti líka heita Lög-
rétta.
Gera verður ráð fyrir að all-
ir góðir íslenzkir borgarar —
hversu andstæðir sem þeir
kunna að vera í sérmálum sín
á milli — óski að halda uppi
sameiginlegu sjónarmiði, sem
standi yfir öllum deilum og geti
jafnað þær eða fundið hina
heppilegustu úrlausn þeirra í
liverju tilfelli. Þetta hafa þeir
þegar viðurkennt í dómsmálun-
um. Þess vegna er t. d. enginn
skoðanamunur um það, að vér
verðum að hafa Hæstarétt, og
ætti þá enginn skoðanamunur
að geta verið ríkjandi um það,
að samskonar heildarsjónarmið
verði ríkjandi um sjálfa lög-
gjöfina.
Lýðfrelsið heimtar, að öll
partasjónarmið fái að koma
fram og tjá sig. Til þess á að
vera lýðdeild í Alþingi. En
/jyoðfrelsið heimtar, með ekki
minna rétti, að samsjónarmið-
unum sé haldið fram og heild-
arþörfin ræktuð. Og til þess á
þjóðdeildin að vera.
Á meðan Alþingi er aðeins
lýðdeild, getur því ekki orðið
treyst til að leysa nein þjóðmál,
svo að viðunandi sé, enda höf-
um við reynsluna deginum
ljósari og ættum þá að geta
verið lausir við að hlusta allt
af á þessar fullyrðingar alþing-
ismanna um það, að þeir séu
málsvarar þjóðarinnar og þing-
ið sé þjóðþing.
nokkur jarðrækt. Eins og sið-
ur er meðal frumstæðra þjóða
taldi öll alþýða manna á fingr-
um sér upp að tíu, svo að „tví-
greipin“ eða tugurinn liefði
myndað grundvöll að tölukerfi
þeirra eins og annara þjóða, ef
um nokkurt slíkt kerfi hefði
verið að ræða. Ég varð sem sé
fljótt var við stórvægilegan
galla á þessu „kerfi“, sem var
í því fólginn að sjálfir stjórn-
endurnir töldu aldrei nema
upp að átta og létu það þó
lieita tug.
. Ekki er þetta tugur, sagði
ég-
.. Nei, það veit ég vel, sagði
foringinn hlæjandi, en við not-
um nú ekki meiri nákvæmni.
. En þetta verðið þið nú samt
að leiðrétta, þ ví að annars get-
ið þið aldrei lært reikning og
aldrei liaft nein hrein viðskipti
livorki innbyrðis né við aðra
þjóðflokka.
. . Það gerir ekkert til, við
björgum okkur eins og við höf-
um gert og það er okkur nóg.
. Nei það er ekki nóg; öll
upplýsing er á framför í heim-
inum og þeir sem ekki fylgjast
með í henni, verða aftur úr.
En hvernig stendur annars á
þessum skrítna sið ykkar?*
. . Það stendur svo á honum,
að gamli foringjann, sem stofn-
aði þetta liverfi, vantaði tvo
fingur og hann liafði þessvegna
aðeins. átta í tugnum og það
kom vel heim við ýmsa
skammta, sem úthlutað var og
skipt var eftir tölunum 2, 4
og 8.
. Já, en af því leiðir ekki,
að þið þurfið að telja átta í
tugnum, sagði ég.
. . Getur verið, en sem sagt,
við notum ekki nákvæmari töl-
ur, en höfum slumpareikning
með allt sem stærra er. Ef við
færum að breyta til, þá gæti
það orðið til þess að fólkið
gerði-hærri kröfur og heimtaði
heilan tug í stað átta. Auk þess
þarf enginn að segja mér, að
menn almennt mundu telja rétt
ar eða reikna réttar fyrir það
sem þú kallar rétta tölu í tugn-
um. Menn viðliafa nú einu
sinni ekki neina slíka ná-
kvæmni
Það kostaði mig mikið þjark
að fá stjómenduma til að leið-
rétta þessa heimsku sína og
sannfæra þá um, að þeir gætu
notað hvaða skammtaskiptingu
sem þeir óskuðu, enda þótt þeir
hefðu rétta tölu í tugnum. Miðl
unartillögu um að liafa níu í
tugnum hafði ég harðlega vísað
á bug með því að liún mundi
gera aðeins illt verra, enda væri
í þessu tilfelli margfalt hægara
að framkvæma heila leiðrétt-
ingu en hálfa. Á grundvelli
hins rétta tugakerfis tókst mér
svo að kenna þeim einföldustu
reikningsaðferðir, sem annars
"íiefði vitanlega verið óhugs-
andi.
II. SAGAN AF OKKUR
SJÁLFUM.
Setjum nú svo að amerískur
prófessor í þjóðfélagsfræði
hefði dvalið hér undir her-
verndarástandinu eins og líka
vel kann að hafa verið, þótt
ekki fari af því neinar sögur.
Þessi prófessor hefði getað haft
eftirfarandi sögu að segja at
okkur Islendingum í einliverj-
um af háskólafyrirlestrum sín-
um:
„Eins og ykkur er kunnugt,
áheyrendur rnínir, stendur all-
ur stjórnmálaþroski heimsríkj-
anna á mjög völtum fótum og
skortir stjórnskipanirnar mjög
tilfinnanlega vísindalegan
grundvöll.
Vegna hinnar stöðugu stríðs-
liættu hvíla þær ennþá mest-
megnis á grundvelli einhvers-
konar ofbeldis og yfirráða, þó
að friðsamleg réttarskipun hafi
að vísu jafnframt rutt sér rúm
meðal liinna þroskaðri þjóða.
Nú eru Islendingarnir ein af-
skekktasta þjóð í lieimi og þeir
hafa allan sinn aldur lifað án
þess að eiga í hernaði við aðr-
ar þjóðir. — Mér var kunnugt
um að íslendingar hafa frá upp
liafi verið menntaþjóð. Þeir
liafa fært margt i letur og þar
á meðal ýmislegt stórmerkilegt
um lögskipaða félagsháttu. Ég
hafði því ástæðu til að ætla,
að á Islandi hefði eftir því sem
aldirnar runnu getað átt sér
stað ein merkilegasta og sam-
ræmdasta þjóðfélagsþróun, sem
sagan hefði frá að segja og því
gæti orðið hreinasta þekkingar-
náma fyrir þjóðfélagsfræðinga.
Nú hef ég dvalið á Islandi liátt
á annað ár og getað kynnt mér
ástand þjóðarinnar í þessum
efnum. Því miður varð ég fyrir
sorglegum vonbrigðum. Að vísu
eru Islendingar enn mennta-
þjóð og gáfuð í bezta lagi. Þeir
eru líka listrænir og stendur
þeim t. d. engin þjóð á sporði
í einkennilega formbundinni
ljóðagerð. Almenn upplýsing er
þar í bezta lagi og stórstígar
tæknilegar framfarir eru þar á
flestum sviðum. Tunga þeirra
er framúrskarandi hreinrækt-
uð, svo að ekki mun eiga sinn
líka meðal jafn gamalla tungu-
mála. Háskóla hefur þjóðin
eignast, er liæfa mundi tíu sinn-
um stærri þjóð.
En það sem stingur mjög í
stúf við alla þessa dýrð er það,
að í stjórnmálum stendur þjóð-
in á svo frumstæðu stigi, að liún
virðist ekki kunna einföldustu
frumdrætti siðaðrar sjálfstjórn-
ar, hvorki á stjórnlegu né hag-
rænu sviði. Þjóðin var undir
stjórn erlendra ríkja hálfa sjö-
undu öld, en hefur nú notið
fulls sjálfstæðis um aldar f jórð-
ungs skeið. Á þessum sjálfstæð-
is-tíma hefur átt sér stað full-
komin upplausn þess stjóm-
kerfis, sem þjóðin hafði erft frá
fyrri tímum. Á þessum sama
tíma hefði íslenzka ríkið orðið
að minnsta kosti þrisvar sinn-
um gjaldþrota, hefði ekki ó-
vænt höpp að garði borið —
nú síðast stór aukin og arðsöm
atvinna vegna stríðsins og her-
verndarinnar. Einmitt á meðan
ég dvaldi á Islandi, stanzaði
stjórnarvélin og varð með öllu
óstarfhæf í flestum hinum mest
aðkallandi þjóðmálum.
Veit ég ekki betur en að svo
sé nú ástatt á Islandi, að fyrir
safnist sívaxandi magn óleystra
örðugleika, svo að óhjákvæmi-
leg sprenging muni af hljótast,.
áður en langt um líður.
Nú munuð þið spyrja: —
Hvemig getur staðið á því
að svo gáfuð framfara þjóð
skuli standa á svo lágu stigi
stjórnmenningar. — Orsökin
virðist vera tvíþætt: —
I fyrsta lagi liefur þjóðin
mestan aldur sinn verið bænda-
þjóð og búið í strjálbýli. Náið
stjórnlegt samstarf á nútíðar
vísu gat því ekki þroskast með-
al landsborgaranna sjálfra,
enda sá erlenda valdið um alla
stjórn aðalþjóðmálanna.
1 öðru lagi byrjaði þjóðin
sjálfstæða stjórn sína undir á-
hrifum hinna fölsku demókrat-
isku hugmynda 19. aldarinnar,
hinu svo nefnda lýðræði.
Þetta stjórnskipulag hefur nú
hvarvetna um heim reynst vera
óskapnaður einn og hefur geng-
ið sér til húðar, og reyndar
einnig á Islandi, eins og áður
var sagt, enda þótt Islending-
um gangi illa að skilja, að or-
sökin liggur í sjálfu eðli lýð-
ræðisins, en ekki í neinum van-
þroska þjóðarinnar, ef réttu.
stjórnskipulagi væri til að
dreifa. — Ef hér ber að tala
um vanþroska, liggur hann í
stjórnlegu þekkingarleysi, en
ekki í hæfileikaskorti.
Það er athyglisvert, að enda
þótt Islendingar liafi bæði fyrr
og síðar stjórnað mest sjálfir
smá heildunum innan þjóðfé-
lagsins (heimilum, sveitum,
sýslum, söfnuðum, félögum,
stofnunum o. s. frv.) og farist
eigi ver en öðrum — þá hafa
þeir ekki getað látið sér skilj-
ast, að það höfuðlögmál, sem
gerði þessi fyrirtæki að stjóm-
hæfum og áreiðanlegum starfs-
heildum, væri jafn nauðsynlegt
til viðhalds og reksturs sjálfr-
ar ríkisstofnunar þjóðarinnar.
En þetta höfuðlögmál er í
því fólgið, að sterkt vald, sem
óháð er og hlutlaust gagnvart
öllum málspörtum, fari með
yfirstjórn málanna í umboði
heildarinnar. Hin lýðræðilegu
samtök til að ná meirihluta og
yfirráðatökum á þjóðmálunum,
hafa komið í veg fyrir, að þessi
skilningur gæti myndast og þar
með skynbragð á því, að ríkið
verði að vera ein einasta sam-
ræm og áreiðanleg starfsheild,
bæði í stjórnlegum og hagræn-
um skilningi. —
(Hér birtist hliðstæðan við
hinn órökvísa hugsanagang í
sögunni um negrana, sem
kunnu að telja rétt á fingrum
sér og fylla tugina, en ekki
töldu sér henta að nota full-
skipaða tugi í opinberum við-
skiptum. — íslendingar hafa
fullt vit á því, eins og aðrar
þjóðir, að reka starfsheildir, en
þeir skilja ekki, að ríkisstofn-
un þjóðarinnar þurfi að vera
samskonar starfsheild og hafa
ekki sett inn í hana þann lið,
sem gerir hana þannig úr garði.
Eins og negramir vildu ekki
fylla tuginn, eins vilja þeir
ekki fylla heildina með ábyrgu
Frh. á 3. síðu.