Morgunblaðið - 11.03.2020, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. MARS 2020FRÉTTIR
Þarftu skjóta afgreiðslu á ein-
blöðungum, bæklingum, vegg-
spjöldum, skýrslum, eða nafn-
spjöldum? Þá gæti stafræna
leiðin hentað þér. Sendu okkur
línu og fáðu verðtilboð.
STAFRÆNT
Í stað þess að fara í útskriftarferð
dvaldi ég í Amman í Jórdaníu sumarið
2000, og þóttist ætla að læra arabísku
á meðan skólafélagar mínir úr MR
myndu leika við hvern sinn fingur,
tógaklæddir og hífaðir, í strandbæ
einhvers staðar við Miðjarðarhafið.
Heiftarleg magapest varð til þess að
ég flosnaði úr námi, og enn hefur mér
ekki tekist að læra almennilega að
telja upp að tíu á arabísku.
Tvennt lærði ég þó í Amman: að ef
sjavarma-kokkur notar sömu puttana
til að taka við skítugum seðlum og
hann notar til að búa til vefjurnar, þá
er vissara að henda matnum beint í
ruslið; og að Beirút sé æðislegur stað-
ur þar sem býr frjálslynt, þenkjandi
og lífsglatt fólk.
Það var í Amman sem ég heyrði
höfuðborg Líbanons fyrst lýst sem
„París Miðausturlanda“, og af frá-
sögnum kunningja minna í Jórdaníu
átti lífið þar að vera dans á rósum: í
Líbanon væri að finna agnarsmáa,
menningarlega og vestræna vin um-
kringda risastórri eyðimörk arabískra
rudda frá Sýrlandi í norðri til Sádi-
Arabíu og Egyptalands í suðri. Gott ef
það fylgdi ekki sögunni að í Líbanon
væri karlpeningurinn einstaklega
myndarlegur og samkynhneigðir
meira eða minna látnir í friði á meðan
þeir þyrftu að þola ofsóknir í flestum
öðrum löndum í þessum heimshluta.
Þegar ég loksins heimsótti Beirút,
röskum áratug síðar, varð ég fyrir
miklum vonbrigðum. Vinin í eyði-
mörkinni reyndist eintómar hillingar
og hefur mér sjaldan leiðst jafn mikið
í nokkurri borg. Rann upp fyrir mér
að glamúr-áratugirnir eftir seinna
stríð – þegar Beirút var bæði fjár-
málamiðstöð fyrir þennan heimshluta
og laðaði til sín hipp og kúl sóldýrk-
endur – væru löngu liðnir. Þótt tekist
hefði að binda enda á sextán ára
borgarastyrjöld árið 1990 voru sárin
ekki gróin að fullu, og friðarsam-
komulagið sem tryggja átti betra
valdajafnvægi á milli trúarhópanna í
landinu hafði skapað ný og alvarleg
vandamál.
Jafnt og þétt hefur efnahagur Líb-
anons dalað og núna virðist landið
loksins ætla að kikna undan uppsöfn-
uðum vanda undanfarinna þriggja
áratuga. Gjaldeyrisskortur er í land-
inu og bankarnir skammta peninga. Í
miðborg Beirút láta mótmælendur
öllum illum látum, dauðþreyttir á
spilltum stjórnmála- og embættis-
mönnum og mislukkaðri hagstjórn.
Þeir beina bræði sinni ekki hvað síst
að bönkunum; mölva hraðbanka í
spað og kveikja jafnvel í banka-
útibúum. Um helgina varð ljóst að
stjórnvöld gætu ekki lengur greitt af
risavöxnum skuldum sínum. Er
vandséð hvernig koma má Líbanon
aftur á réttan kjöl.
Viðkvæmt jafnvægi
Þegar rifja þarf upp sögu Líban-
ons er erfiðast að ákveða hvar á að
byrja enda leitun að öðrum eins
hrærigraut átaka og menningar-
strauma. Í fornöld skiptust Fönikíu-
menn, Egyptar, Hittítar, Persar og
Babílóníumenn á að ráða yfir þessu
svæði. Svo komu Grikkir, Rómverjar
og Sassanídar, þá arabísk veldi af
ýmsum toga, allt þar til Ottómanar
náðu þar yfirráðum árið 1516 og
héldu fram til loka fyrri heimsstyrj-
aldar þegar Líbanon færðist undir
yfirráð Frakka. Frá því að landið öðl-
aðist sjálfstæði árið 1943 hefur ekki
lítið gengið á og þegar rennt er yfir
sögubækurnar virðist aldrei hafa ríkt
þar ró og spekt í lengri tíma nema
rétt á 7. áratugnum þegar fjármála-
og ferðaþjónustugeirinn stóð í blóma.
Eftir langvarandi átök og ólgu sauð
upp úr árið 1975 og brast á borgara-
styrjöld sem varði í sextán ár.
Þegar tókst loks að stilla til friðar
var ákveðið að bæta valdajafnvægið á
milli trúarhópanna í landinu með því
að gera minniháttar breytingar á
kerfi sem hafði verið við lýði frá því
fyrir seinni heimsstyrjöld, og kveður
á um skiptingu embætta, þingsæta
og starfa í stjórnsýslunni eftir trúar-
línum. Sem fyrr skyldi forsetinn vera
kristinn maroníti, þingforsetinn sjía-
múslimi og forsætisráðherrann
súnní-múslimi. Allir skyldu elska
friðinn og strjúka kviðinn.
Það er þessi skipting stjórnmál-
anna á grundvelli trúarbragða sem
margir mótmælendur í Beirút vilja
meina að sé rót vandans: stjórnkerfið
hafi fyrir löngu tekið að snúast um
bitlinga innan hvers trúarhóps frekar
en faglega stjórnsýslu í almanna-
þágu. Spillingin hefur tekið á sig
ótrúlegustu myndir og þannig rataði í
fréttir fyrir skemmstu að það fé sem
safnast í stöðumælana í Beirút hefur
ekki runnið til borgarsjóðs, heldur til
vel tengds fyrirtækis sem gerði á sín-
um tíma samning við stjórnvöld um
rekstur mælanna.
Hinu opinbera veitir ekki af
stöðumælaklinkinu: skuldir ríkis-
sjóðs eru svo háar að nærri helm-
ingur skattekna ríkisins fer í að
greiða vexti. Líbanon lendir í þriðja
sæti á lista þeirra þjóða sem skulda
mest í hlutfalli við landsframleiðslu,
fyrir neðan Japan og Grikkland.
Fitch reiknast til að líbanski seðla-
bankinn, Banque du Liban, sé í 40
milljarða dala skuld.
Mistök Argentínu, Grikklands
og Japans í einum pakka
En vandi Líbanons er flóknari en
svo að hægt sé að laga hann með því
einu að taka til í stjórnkerfinu og
uppræta spillingu. Í tvo áratugi hefur
gengi líbanska pundsins verið fest við
gengi Bandaríkjadals og hlýtur að
þurfa að setja lívruna á flot. Ef
svartamarkaðsgengið er notað til við-
miðunar myndi það þýða að þjóðar-
gjaldmiðillinn helmingaðist í verði.
Því næst myndi þurfa að semja um
skuldirnar sem í dag má kaupa með
43 til 75 prósenta afslætti, samhliða
því að grisja stjórnsýsluna rækilega –
hægara sagt en gert því ætla má að
um fimmtungur landsmanna sé beint
eða óbeint háður launaseðli frá hinu
opinbera.
Líbanon hefur einhvern veginn
tekist að gera allt það versta sem
gert var í Argentínu, Grikklandi og
Suðaustur-Asíu, frá fastgengisstefnu
til skuldasöfnunar.
Tíminn á eftir að leiða í ljós hvort
leiðtogum Líbanons tekst að leysa úr
þessum risavaxna vanda. Í fljótu
bragði er aðeins eitt sem gefur tilefni
til bjartsýni, og það er tal og fas mót-
mælenda á götum úti. Í viðtölum má
heyra að þar er á ferðinni ný kynslóð
með allt aðrar áherslur, sem lætur
sig litlu varða hvaða trúarbrögðum
eða stétt fólk tilheyrir, og þykir af og
frá að útdeila embættum eftir trúar-
línum frekar en að velja þann hæf-
asta í starfið. Ef maður hlustar á það
sem þetta fólk segir mætti halda að
Beirút sé æðislegur staður, þar sem
býr frjálslynt, þenkjandi og lífsglatt
fólk.
Bankarnir brenna í Beirút
Ásgeir Ingvarsson
skrifar frá Istanbúl
ai@mbl.is
Í þrjátíu ár hefur vandi Líb-
anons vaxið jafnt og þétt
og stendur landið núna
frammi fyrir ókleifu skulda-
fjalli, grútspilltri stjórnsýslu
og gjaldmiðli sem er löngu
búinn að missa alla teng-
ingu við veruleikann.
AFP
Óeirðalögreglan í Beirút hefur haft í nógu að snúast
að undanförnu. Almenningur er, eðlilega, þreyttur á
ástandinu í Líbanon en ráðast þarf í sársaukafullar
aðgerðir og róttækar breytingar til að laga vandann.