Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.05.2020, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.5. 2020
LÍFSSTÍLL
Kaja organic, Kalmansvellir 3, kajaorganic.com, kajaorganic@gmail.com
Sölustaðir:
Hagkaup, Fjarðarkaup, Melabúðin,
Nettó, Heilsuhúsin, Vegan búðin,
Fiskkompaní, Frú Lauga, Brauðhúsið
og Matarbúr Kaju á Akranesi
CHAI
LATTE
Áskoranir:
Í samfélaginu í dag er brýn þörf á
meira samtali og samveru milli for-
eldra og barna. Mikið stress, áreiti
og spenna sem og mikil skjánotkun
hefur ekki jákvæð áhrif á okkur,
hvorki fullorðna né börn. Eftir hrun
2008 sjáum við að staða okkar hefur
sífellt versnað í alþjóðlegum mæl-
ingum á árangri 14-15 ára unglinga í
skóla. Okkur hefur hrakað í lestri/
lesskilningi. Árið 2000 komust 15%
þeirra ekki á hæfniviðmið 2 eða
hærra, sem sagt gátu ekki lesið sér
til gagns. Árið 2009 var talan komin í
17% og 2018 í 26%, þar af náðu 34%
drengja og 19% stúlkna ekki viðmiði
2. Sem sagt á 18 árum mínus 11 pró-
sentustig. Okkur hefur líka hrakað í
náttúrufræði. Frá því að 16% náðu
ekki hæfniviðmiði 2 árið 2000, 18%
árið 2009 og í 25% sem ekki náðu því
viðmiði árið 2018 (mínus 9 prósentu-
stig). Stærðfræðin hefur einnig farið
niður á við, 13% náðu ekki hæfnivið-
Stórar áskoranir fyrir íslenskt samfélag
Árangur í PISA og aukin lyfjanotkun hjá börnum og unglingum eftir hrun
Vísindi og samfélag
Hermundur Sigmundsson
hermundur@ru.is
Svava Þ. Hjaltalín
Colorbox
miði 2 árið 2000, 17% árið 2009 og
21% árið 2018 (mínus 8 prósentu-
stig) (sjá mynd 1).
Minna rætt um að á sama tíma
hefur átt sér stað gífurleg aukning
hjá börnum og ungmennum á notk-
un tauga- og geðlyfja á Íslandi. Við
vitum hins vegar ekkert um samspil
þessara þátta. Þetta er hugsanleg
afleiðing kreppunnar sem væri þess
virði að skoða betur. Skoðum þær
tölur nánar.
Tauga- og geðlyf:
Tölur frá árinu 2016 og 2017 sýna
fram á mikla notkun á tauga- og geð-
lyfjum fyrir íslensk börn og unglinga
(sjá mynd 2).
0-4 ára: 3,3 % drengja og 2,8% stúlkna
árið 2016.
(Noregur; drengir 0,75% og stúlkur
0,7%).
5-9 ára: 12,3% drengja og 6,1% stúlkna
árið 2016.
(Danmörk; drengir 2% og stúlkur 1%).
10-14 ára: 21% drengja og 14% stúlkna
árið 2017.
(Svíþjóð; drengir 9% og stúlkur 7%).
Svefnlyf:
5-9 ára: Árið 2010 taka 0,23% svefnlyf.
Árið 2015 eru það 0,9%.
2,1% drengja tekur svefnlyf 2015 (en
1% í Noregi).
0,85% stúlkna taka svefnlyf 2015 (0,56%
í Noregi).
10-14 ára: Árið 2010 taka 0,46% svefn-
lyf. Árið 2015 taka 1,8% svefnlyf.
3,1% drengja tekur svefnlyf 2015 (en
1,6% í Noregi).
1,9% stúlkna taka svefnlyf 2015 (1% í
Noregi).
ADHD-lyf:
Árið 2010 fengu 3% af yngri en 18
ára ADHD-lyf. Árið 2019 voru það
6%. Sem sagt 100% aukning. Ef við
skoðum aldurshópinn 5-9 ára, 10-14
ára og 15-17 ára þá sjáum við eftir-
farandi:
5-9 ára: 3,8% drengja nota ADHD-lyf
árið 2010 og 6% árið 2019.
1,8% stúlkna árið 2010 og 2,3% árið
2019.
10-14 ára: 8,3% drengja nota ADHD-lyf
árið 2010 og 15% árið 2019.
2,8% stúlkna 2010 og 7% árið 2019.
15-17 ára: 5,5% drengja nota ADHD-lyf
árið 2010 og 12,5% árið 2019.
3% stúlkna árið 2010 en 7,5% árið
2019.
Á 9 árum hefur orðið ca. 100%
aukning á notkun ADHD-lyfja hjá
börnum og unglingum (sjá mynd 3).
Sérlega alvarlegt er að 6% drengja
5-9 ára og 15% drengja 10-14 ára
nota ADHD-lyf.
Vísindi:
Við sjáum mikinn kynjamismun
á notkun ADHD-lyfja hjá börnum
og unglingum. Rannsóknir
Geschwind og Galaburda hafa sýnt
að testósterónhormón sem drengir
hafa í mun meira magni en stúlkur
getur haft áhrif á þróun heila-
starfsemi þeirra í fósturlífinu. Þess
vegna er gífurlega mikilvægt að
drengir fái ríkulegt áreiti, eins og
að það sé talað við þá, jafn mikið og
talað er við stúlkur. En rannsóknir
sýna að meira er talað við stúlkur
Mynd 1
Fjöldi nemenda sem ekki ná hæfniviðmiði 2
Árið 2000 Árið 2009 Árið 2018
Breyting
í %Fög
Hæfniviðmið
undir 2
Hæfniviðmið
undir 2
Hæfniviðmið
undir 2
Lestur 15% 17% 26% -11%
Náttúrufræði 16% 18% 25% -9%
Stærðfræði 13% 17% 21% -8%
Mynd 2
Tauga- og geðlyf hjá
10-14 ára börnum
Árið 2017
Drengir
Ísland 21%
Svíþjóð 9%
Stúlkur
Ísland 14%
Svíþjóð 7%