Bæjarins besta - 22.01.1997, Qupperneq 8

8 MIÐVIKUDAGUR 22. JANÚAR 1997
verði einhver frjáls leið fyrir
þessa báta enda er núverandi
fyrirkomulag hlægilegt, að
vera að velta fyrir sér 2-3 þús.
tonnum, á meðan 30 þús.
tonnum er hent. Ef ég setti
sjáfan mig í þessi spor og við
skulum segja að ég fengi
úthlutað 20 dögum á næsta ári,
þá mundi ég nú bara segja bless
og hætta að gera ráð fyrir að
það væru til stjórvöld í þessu
landi.“ En hvað myndi Svein-
björn vilja sjá í staðinn? „Ég
hefði helst aldrei viljað sjá
annað en frjálsar krókaveiðar,
kannski með einhverjum tak-
mörkunum og þá er ég að tala
um reglur varðandi t.d. leyfi-
legt magn veiðarfæra, einhver
hátíðastopp o.s.frv.“
Vertíðarbátum
hefur verið útrýmt
En býður ekki þannig kerfi,
eins og núverandi kerfi, upp á
að menn rói á smá hornum á
öllum tímum árs, jafnt vetur,
sumar vor og haust? „Auðvitað
er þetta stórhættulegt en menn
verða að gera sér grein fyrir af
hverju þetta gerðist. Kvóta-
kerfinu hefur tekist það afrek
að útrýma vertíðarbátunum í
skjóli kröfunnar um hagræð-
ingu. Það er búið að útrýma
flota sem dugði okkur til að
veiða 400 þús. tonn á ári af
steinbít, þorski, ýsu og fleiri
tegundum. Um leið og t.d. 100
tonna línubátur er lagður af
vegna svonefndrar hagræð-
ingar, þá standa eftir 6-8
sjómenn sem vantar vinnu. Þeir
hafa ekkert annað val en að
ráða sig annað hvort á togarann
sem fékk aflaheimildirnar
þeirra, eða kaupa sér smábát.
Það var ekki pláss fyrir þá alla
á togurunum þannig að margir
fengu sér smábát. Það er
auðvitað ekkert vit í að stunda
dagróðra á trillum yfir vetrar-
tímann undir því yfirskyni að
vera að halda uppi atvinnu í
byggðarlögum. Það er samt
bara ekkert annað hægt og ef
við ætlum okkar að lifa, t.d.
heima á Suðureyri, þá verðum
við að gera þetta. Auðvitað
væri miklu betra ef við gætum
verið að róa á einum svona 100
tonna bát og haldið þannig uppi
einhverju trukki. Það væri
auðvitað miklu vitrænna, en
kerfið gerir ekki ráð fyrir
þessu.“
Hvati útgerðarinnar var
að búa til eignarrétt
Hefur Sveinbjörn kannski þá
tilfinningu að afnám línu-
tvöföldunar hafi verið endan-
legt rothögg á línuútgerðina?
„Línuveiðar eiga mjög erfitt
uppdráttar innan kvótakerfisins
vegna þess að rekstrarkostn-
aður útgerðar er meiri þar en í
mörgum öðrum formum út-
gerðar. Ég segi ekki að afnám
tvöföldunarinnar hafi verið
rothögg en það að hún skuli
hafa leitt til svo mikils fram-
boðs línubáta strax og búið var
að verðgilda þetta sem eign,
segir mér að hvati útgerðar-
innar hafi ekki verið hagkvæm
útgerð, heldur væntingar um
eignarhlut í veiðirétti. Það að
þessir bátar skyldu unnvörpum
vera auglýstir til sölu eftir að
kvótinn kom á, segir mér
einfaldlega að forsendur þess-
ara útgerða hafi ekki verið að
halda uppi atvinnu og veiða
fisk, heldur að búa til eignar-
rétt.“
Kvótakerfið mun hrynja
verði það ekki afnumið
Hvað með framtíðina, er
hægt að snúa við? Heldur
Sveinbjörn að hægt sé að
afnema kvótakerfið? „Ef
kvótakerfið verður ekki afnum-
ið, þá mun það hrynja og því
get ég lofað. Maður fær á til-
finninguna, t.d. með því að
hlusta á sjávarútvegsráðherra,
að menn séu sífellt að leita að
plástrum. Eðli kerfisins, þessi
samruna sjúkdómur og trúar-
boðskapur ráðamanna, kallar á
stærri einingar og sameiningu.
Allir heilvita menn, aðrir en
Íslendingar sem ekki er búið
að eyðileggja alla stærðfræði-
kunnáttu hjá, vita að forsenda
náttúruvals, því þetta er ekkert
annað en náttúruval fyrirtækja
þegar sá hæfari á alltaf að
stækka og útrýma hinum óhæf-
ari, byggist á frjósemi. Þetta
þýðir að menn geta ekki haldið
áfram að sameina og stækka
endalaust ef ekki verða til nein
ný fyrirtæki vegna þess, að
þegar búið er að eyða þessum
minnsta þá verður sá næst-
minnsti minnstur og svo koll
af kolli. Í þessu kerfi er þess
vegna fólgið hrun, og eignar-
haldskerfi, sem hefur slíkt
uppsöfnunargildi og er boðað
af ráðamönnum sem lausn, er
ekki hagræðingarkerfi heldur
sjúkdómur sem lýsir sér eins
og krabbamein. Þetta er upp-
dráttarsýki sem á sér stað vegna
þess að þetta er ófrjósamt kerfi
og hlýtur óhjákvæmilega að
hrynja.
Leikvangurinn stækkaður
Lausn manna eins og Þor-
steins Más, hjá Samherja og
t.d. forsvarsmanna Granda,
hefur ekki verið að átta sig á
sjúkdómi kerfisins heldur hafa
þeir verið hægt og rólega að
undirbyggja það að þeir geti
stækkað leikvanginn. Þeir eru
búnir að tryggja fyrirtæki sín
yfir og kringum alla gengis-
múra. Ætli Þorsteinn Már eigi
ekki ítök í Þýskalandi, Færeyj-
um og Bretlandi og hann getur
líklega ráðið því í framtíðinni
hvar hann fjárfestir og hvar
hann lætur hagnað og tap koma
fram. Hann er sem sagt búinn
að losa sig undan áhrifum
gengisskráningar á Íslandi.
Þetta þýðir að leikurinn getur
haldið áfram löngu eftir að
Íslendingar eru búnir að missa
allar sínar veiðiheimildir.
Kvótakerfið lifir ekki án endur-
nýjunar og til þess að hún geti
átt sér stað þá verður verðgildi
í kerfinu að fara niður í það
sem eðlilegt getur talist, þ.e.
að það kosti svipað að kaupa
báta og smíða þá. Ég er ekki að
tala um frjálsar veiðar en tel þó
að frjálsar veiðar hefðu verið
betri kostur en kerfið sem var
tekið upp vegna þess að þá
hefði náttúran stýrt okkur. Ef
við hefðum ofveitt þá hefðu
umsvifamestu og fjárfestinga-
sjúkustu fyrirtækin farið á
hausin og við værum löngu
búnir að byggja allt upp aftur,
bæði atvinnulíf og fiskistofna.
Krafa mín er sú að ef þessir
menn ætla að stjórna þá verða
þeir að stýra því sem þeir
þykjast ætla að stýra, þ.e.
veiðunum. Það þýðir að skil-
greina þarf fyrst ákveðna þætti
sem eru annars vegar líffræði-
legir þættir og hins vegar
mannréttinda- og þjóðfélags-
legir þættir. Síðan er búin til
almenn stýring sem fylgt getur
þessum markmiðum.“
Blómleg byggð á
Vestfjörðum?
Þegar Sveinbjörn er inntur
álits á framtíð Vestfjarða í ljósi
erfiðleika sem dunið hafa yfir
undanfarin ár, segir hann að
hjöðnun byggðar á Vestfjörð-
um hafi byrjað á svipuðum tíma
og Íslendingar byrjuðu að
stjórna efnahagsmálum sínum
sjálfir. „Menn mega ekki
gleyma því að hagstjórn er líka
tæki sem raskar búsetugrund-
velli og það má sjá hagstjórn
Íslendinga í gegnum áratugina
með því að skoða viðskipta-
jöfnuð þeirra og gengisskrán-
ingu. Ef hugsanagangur stjórn-
valda í efnahagsmálum og
fiskveiðistjórnun breytist ekki,
þá eiga Vestfirðingar engan
sjéns. Ef þeir vildu hins vegar
taka þau mál í sínar hendur
sem hafa drepið þá, þá eru það
tvö lykilatriði sem ég vil nefna.
Í fyrsta lagi þarf að komast
undan íslensku krónunni og
færa öll viðskipti yfir í einhvern
óháðan og helst stóran gjald-
miðil og haga öllum viðskipt-
um okkar bæði innbyrðis og út
á við, í þessari mynt þannig að
íslensk stjórnvöld gætu ekki
haft áhrif á verðgildi fram-
leiðslu með frelsisskerðingu
sem hlýst af að ákvarða verð-
lagningu gjaldeyris. Hitt atriðið
er það, að um leið og við
kæmumst undan íslensku krón-
unni þá yrðum við sennilega
að taka upp miðlínu á Breiða-
firði og Húnaflóa, sem yrði að
vísu minnsta landhelgi við
Ísland því að Grænland er svo
nálægt okkur, og taka í okkar
hendur stjórn fiskveiða á þessu
svæði. Þessi tvö atriði myndu
duga okkur til að hér yrði
blómleg byggð.“
Jafnvel hinir ágætustu
menn geta fallið
Sveinbjörn, sem í dag starfar
innan Sjálstæðisflokksins og
sat m.a. síðasta landsfund
flokksins, segir að Vestfirð-
ingar séu litnir hornauga, eins
og einhver sértrúarsöfnuður,
vegna afstöðu sinnar til kvóta-
kerfisins. „Miðað við það sem
er að gerast í þjóðfélaginu í
dag þá geta menn allt eins átt
von á því að þetta verði mál
málanna í pólitík. Ef svo verður
þá ætla ég að vona, flokksins
míns vegna, að forystumenn-
irnir búi yfir víðsýni til að skilja
hvað málið snýst um. Ef þeir
verja kerfið af sömu hörku á
næstunni og gert var á síðasta
landsfundi, þá eru þeir að
merkja flokkinn sem hags-
munavörsluflokk hinna stóru
og í mínum huga eru þeir þá að
taka þátt í að verja ránsfeng.
Kvótakerfið hefur alltaf verið
kosningamál á Vestfjörðum og
ef það er að gerast á landsvísu
sem Vestfirðingar hafa verið
með í hausnum alla tíð, þá geta
jafnvel hinir ágætustu menn
fallið í valinn.“
Ný upplýsingalög hafa tekið gildi
Réttur almennings að upplýsingum frá
stjórnsýslu ríkisins og sveitarfélögum
Þann 1. janúar sl., tóku í
gildi ný upplýsingalög sem
taka til stjórnsýslu ríkisins,
sveitarfélaga og starfsemi
einkaaðila, að því leyti sem
þeim hefur verið falið opin-
bert vald til að taka ákvarð-
anir um rétt eða skyldu
manna. Samkvæmt lögunum
er framangreindum aðilum
skylt, sé þess óskað, að veita
almenningi aðgang að gögn-
um sem varða tiltekið mál
með þeim takmörkunum sem
greint er frá í 4.-6.grein lag-
anna. Lögin gilda ekki um
þinglýsingu, aðfarargerðir,
kyrrsetningu, löggeymslu,
lögbann, nauðungarsölu,
greiðslustöðvun, nauða-
samninga, gjaldþrotaskipti,
skipti á dánarbúum eða önnur
opinber skipti, né heldur um
rannsókn eða saksókn í opin-
beru máli. Þá gilda lögin ekki
um aðganga að upplýsingum
samkvæmt stjórnsýslulögum
og lögum um skráningu og
meðferð persónuupplýsinga.
Lögin gilda heldur ekki ef á
annan veg er mælt í þjóð-
réttarsamningum sem Ísland
á aðild að.
Í 3. grein laganna þar sem
fjallað er um almennan
aðgang að upplýsingum seg-
ir: ,,Stjórnvöldum er skylt,
sé þess óskað, að veita
almenningi aðgang að gögn-
um sem varða tiltekið mál
með þeim takmörkunum sem
greinir í 4.-6.gr. Réttur til
aðgangs að gögnum nær til:
Allra skjala sem mál varða,
þar með talinna endurrita af
bréfum sem stjórnvald hefur
sent, enda megi ætla að það
hafi borist viðtakanda.
Allra annarra gagna sem mál
varða, svo sem teikninga, upp-
drátta, korta, mynda, örfilma
og gagna sem vistuð eru í tölvu.
Dagbókarfærslna sem lúta að
gögnum málsins og lista yfir
málsgögn.
Stjórnvöldum er heimilt að
veita aðgang að gögnum í ríkari
mæli en kveðið er á um í
þessum kafla, nema fyrirmæli
laga um þagnarskyldu standi
því í vegi.”
Gögn undanþegin
upplýsingarétti
Í 4. grein laganna þar sem
fjallað er um gögn sem undan-
þegin eru upplýsingarétti segir
að réttur almennings til að-
gangs að gögnum taki ekki til
fundargerða ríkisráðs og ríkis-
stjórnar, minnisgreina á ráð-
herrafundum og skjala sem
tekin hafa verið saman fyrir
slíka fundi, bréfaskipta stjórn-
valda við sérfróða menn til
afnota í dómsmáli eða við
athugun á því hvort slíkt mál
skuli höfðað; vinnuskjala sem
stjórnvald hefur ritað til eigin
afnota, en þó skuli veittur
aðgangur að vinnuskjölum ef
þau hafa að geyma endanlega
ákvörðun um afgreiðslu máls
eða upplýsingar sem ekki verð-
ur aflað annars staðar frá. Í
sömu grein segir að gögn sem
undanþegin séu upplýsingarétti
séu umsóknir um störf hjá ríki
eða sveitarfélögum og allra
gagna sem þær varða; þó er
skylt að veita upplýsingar um
nöfn, heimilisföng og starfs-
heiti umsækjenda þegar um-
sóknarfrestur er liðinn.
Í 5. grein laganna segir að
óheimilt sé að veita almenningi
aðgang að gögnum um einka-
eða fjárhagsmálefni einstakl-
inga sem sanngjarnt er og eðli-
legt að leynt fari, nema sá sam-
þykki sem í hlut á. Sömu
takmarkanir gilda um aðgang
að gögnum er varða mikilvæga
fjárhags- eða viðskiptahags-
muni fyrirtækja og annarra
lögaðila.
Í 6. grein laganna þar sem
fjallað er um takmarkanir á
upplýsingarétti vegna al-
mannahagsmuna segir að
heimilt sé að takmarka aðgang
almennings að gögnum þegar
mikilvægir almannahagsmunir
krefjast, enda hafi þau að
geyma upplýsingar um öryggi
ríkisins eða varnarmál; sam-
skipti við önnur ríki eða fjöl-
þjóðastofnanir; viðskipti stofn-
ana og fyrirtækja í eigu ríkis
eða sveitarfélaga að því leyti
sem þau eru í samkeppni við
aðra; fyrirhugaðar ráðstafanir
eða próf á vegum ríkis eða
sveitarfélaga ef þau yrðu
þýðingarlaus eða næðu ekki
tilætluðum árangri væru þau á
almannavitorði. Þá segir í 7.
grein laganna að ef ákvæði 4.-
6.gr. eiga aðeins við um hluta
skjals, skal veita almenningi
aðgang að öðru efni skjalsins.
Sama regla á við um önnur
gögn.
Í 8. grein laganna er fjallað
um takmarkalausan upplýs-
ingarétt að tilteknum tíma
liðnum. Það segir að veita skuli
aðgang að gögnum sem 4.
töluliður 6. gr. tekur til jafn-
skjótt og ráðstöfunum eða
prófum er að fullu lokið, nema
ákvæði 5. gr. eða 1.-3. töluliðs
6. gr. eigi við. Þar segir einnig:
,,Veita skal aðgang að öðrum
gögnum sem 4.-6.gr. taka til
þegar liðin eru þrjátíu ár frá
því að gögn urðu til, að frá-
töldum upplýsingum er varða
einkamálefni einstaklinga, en
aðgang að þeim skal fyrst veita
að áttatíu árum liðnum frá því
þau urðu til. Þetta gildir þó
ekki um sjúkraskrár og skýrslur
sálfræðinga eða félagsráðgjafa.
Úrskurðarnefnd um upplýs-
ingamál er þó heimilt að veita
aðgang að slíkum skýrslum og
sjúkraskrám til rannsókna eftir
að þær hafa verið afhentar
skjalasafni. Nefndin bindur
slíkt leyfi þeim skilyrðum sem
hún metur nauðsynleg hverju
sinni.”
Upplýsingaréttur
um sjálfan sig
Í 9. grein laganna er fjallað
um aðgang aðila að upplýs-
ingum um hann sjálfan. Þar
segir að stjórnvöldum sé skylt,
sé þess óskað, að veita aðila
sjálfum aðgang að skjölum og
öðrum gögnum er varða tiltekið
mál ef þau hafa að geyma
upplýsingar um hann sjálfan.
Ákvæði 1. mgr. gilda þó ekki
um þau gögn sem talin eru í 4.
gr. og um gögn sem hafa að
geyma upplýsingar um mikil-
væga almannahagsmuni er
leynt eiga að fara samkvæmt
6. grein. Heimilt er að takmarka
aðgang aðila að gögnum ef þau
hafa jafnframt að geyma upp-
lýsingar um einkamálefni
annarra, enda vegi þeir hags-
munir, sem mæla með því að
upplýsingum sé haldið leynd-
um, þyngra en hagsmunir þess
sem fer fram á aðgang að
gögnunum. Um aðgang sjúkl-
ings að sjúkraskrá fer eftir
ákvæðum læknalaga.
Málsmeðferð
Í 10. grein þar sem fjallað er
um beiðni um aðgang að
upplýsingum segir: ,,Sá sem
fer fram á aðgang að gögnum
skal tilgreina þau gögn sem
hann óskar eftir að kynna sér.
Þá getur hann óskað eftir að fá
að kynna sér upplýsingar um
tiltekið mál án þess að tilgreina
einstök gögn sem málið varða.
Stjórnvald getur sett það
skilyrði að beiðni um aðgang
að gögnum sé skrifleg og komi
jafnframt fram á eyðublaði sem
það leggur til. Þegar farið er