Sjómannafélag Reykjavíkur 20 ára - 23.10.1935, Síða 5

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
alþyðublaðið
5
Nokkrir drættlr úr sðgu Sjómaimafélagsins 120 ár.
I stuttri blaðagrein er ekki
hægt að fara ýtarlega út í
sögu félagsins, því svo margt
fróðlegt hefir skeð á þessu tíma-
bili, sem vert væri að minnast
á. En sú er bót í máli, að til
er prentuð fyrstu 10 ára saga
þess, en það tímabil var mest
hætta á að félli í gleymsku eftir-
komendunum. Hér verður því
aðeins minst á ýms sögulegustu
atriðin í trausti þess, að eftir 5
ár, á 25 ára afmæli félagsins,
verði saga þess öll skráð.
Tildrögin að félagsstofnuninni.
Hér í Reykjavík og víðar,
höfðu starfað samtök meðal
sjómanna frá því um og eftir
aldamótin. Hin svo nefndu
Bárufélög, sem höfðu deildir í
helztu veiðistöðvum við Faxa-
flóa, Eyrarbakka og víðar. Sam-
tök þessi mynduðust utan um
þilskipaútgerðina, er þá stóð
með mestum blóma. Ágengni
útgerðarmanna í garð háseta,
bæði hvað snerti viðurgjörning
og ráðningarkjör, hratt þeim
samtökum af stað. — Hér í
Reykjavík voru samtök þessi
úr sögunni að fullu og öllu ár-
ið 1909. Um sex ára skeið voru
því engin samtök til meðal sjó-
manna.
Á þessum árum breyttist út-
gerð hér í stórum stíl. Botn-
vörpuskipin voru komin til sög-
unnar og fjölgaði þeim ár frá
ári.
Á sama tíma fækkaði þilskip-
unum og hásetamir fluttust
yfir á hin hýju skip. Launakjör
breyttust einnig. Frá hálfdrætt-
ing, sem alment gilti á þilskip-
unum, kom fast mánaðarkaup
á togumnum, er var 70 kr. á
mánuði um all-langt skeið.
Smátt og smátt komst sú
hefð á, að hásetar hirtu lifrina
úr fiskinum og fengu hásetar
mestan hluta andvirðis hexrnar,
sem uppbót á kaupið. Verð
hennar var lágt fyrstu árin. Hjá
all-mörgum útgerðarmörmum
breyttist þetta síðar þannig, að
hásetar áttu hfrina, þar með
eignar og umráðarétt yfir henni.
Þegar heimsstyrjöldin hófst
1914 hækkaði verð á lýsi gífur-
lega. Vöknuðu útgerðarmenn þá
við vondan draum, er þeir sáu,
hve mikið verðmæti féll úr
höndum þeirra, þar sem lifrin
var, og sáu að við svo búið mátti
ekki standa. Þeir fóru því að
skamta verðið á henni til há-
seta og hafa meiri afskifti af
henni en áður.
Eftir formann Sjómannafélagsins, Signrjón A. Óiafsson
SIGURJÓN Á. ÓLAFSSON
Með togurunum breyttust all-
ir vinnuhættir á sjónum. I stað
reglubundinna vökuskifta á
þilskipunum, kom næstum óslit-
in vinna og vökur á togurun-
um meðan verið var að fiska.
Hvers konar lífi og ókjörum,
þrælkun og annari illri meðferð
menn sættu á skipum þessum
á þeim árum er ekki rúm til
að lýsa hér.
Þetta ástand hélzt næstum ó-
breytt alt þar til hvíldartíma-
lögin voru sett 1921.
En bæði þessi atriði, vökurn-
ar og lifrarverðið, var tilefnið,
er olli því, að samtök mynduð-
ust meðal sjómanna á ný. Hér
er ekki rúm til að rekja nöfn
þeirra manna, er imnu mest og
trúlegast að því, að sameina
sjómennina, enda hefir það ver-
ið gert áður. En nöfn þeirra
munu geymast þeim til verðugs
lofs og heiðurs, handa óbomum
kynslóðum.
Félagsstofnunin.
Þann 23. október 1915 skeði
sá merkisatburður í sögu verk-
lýðshreyfingarinnar hér á landi,
að fundur var haldinn í Bám-
búð af stómm hóp sjómanna,
með það markmið f jnir augun-
um að stofna félag.
Nokkur undirbúningur hafði
að vísu verið hafinn áður. E3n
á þesum fundi var félagið stofn-
að og lög fyrir það samþykt.
Skoðast því þessi fundur
stofnfundur félagsins.Stofnend-
ur vom 104. Félagið hlaut nafn-
ið „Hásetafélag Reykjavíkur“,
er mörgum árum seinna breytt-
ist í núverandi heiti, er því
hafði vaxið svo fiskur um
SIGURÐUR ÓLAFSSON
JÓN GUÐNASON
JÓN SIGURÐSSON
JÓN AXEL PÉTURSSON
VILHELM KRISTINSSON'
hrygg, að í fyrra nafninu þótti
ekki felast nógu rúmt hugtak
jrfir alla þá menn og starfsgrein
ar, er þá vom í það komnar.
Rak nú hver fundurinn ann-
an og menn þyrptust í hið ný-
stofnaða félag, enda skorti ekki
liðsmenn til smalamensku. Á
næsta fundi þ. 29. var stjóm
kosin, og hlutu þessir kosningu:
Jón Bach, form.
Jósep Húnfjörð, varaform.
Ólafur Friðriksson, ritari.
Guðmundur Kristjánssson,
féhirðir. '
Guðleifur Hjörleifsson, vara-
féhirðir.
Bjöm Blöndal Jónsson og
Jón Einarsson yngri, með-
stjómendur.
Aðeins 3 af þessum mönnum
em nú í félaginu. Hinir dánir
eða famir burt.
Hófst nú mikið starf fjrir
ASGEIR TORFASON
hinu nýstofnaða félagi og skal
fáu lýst af því, er á daga þess
dreif fyrstu 10 árin, því um það
er flest skráð í áðumefndri
starfsögu. Þó skal í nokkrum
línum drepið á fyrstu eldskim
félagsins, sem var
Verkfallið 1916.
Ens og áður er getið, htu
flestir sjómenn svo á, að þeir
ættu lifrina og vildu ráða því
hvar og hverjum þeir seldu
hana. Nokkrir meðal útgerðar-
manna Utu svo á, að þeir hefðu
aldrei afsalað sér eignarrétti til
hennar.
Lýsisverð hækkaði geysilega
og útgerðarmenn sáu sinn hag
mestan í því að fá lifrina með
lægstu verðL
Samningar vom því gerðir af
stjóm félagsina við útgerðar-
menn í byrjun marsmánaðar um
LOTHER GRIMSSON
lifrarverðið til aprílloka og var
ákveðið 35 kr. fjrir fatið. En
þegar leið að lokum þess tíma
létu útgerðarmenn þau boð út
ganga, að lifrarverðið ætti að
lækka, þrátt fyrir það, þótt
lýsisverð færi ennþá stighækk-
andi. Þetta hleypti af stað
mikilh óánægju meðal sjómann-
anna og töldu þeir sig beitta
kúgun og rangindum.
Út af þessu hófst verkfalhð,
er snérist með fram um það,
hverjir ættu í raun og vem
lifrina.
Sá er þetta ritar var á einu
af þeim skipum, er inni vom er
verkfalUð hófst og er því vel
kunnugt um þá ólgu, er ríkti
meðal sjómanna í þessu máU.
Skal frá því skýrt, að sjómenn-
imir kröfðust þess af stjóm
okkar, að hún f jrrirskipaði verk-
fall á flotanum. Því eUa yrði
ELLERT MAGNÚSSON
lifrin af okkur tekin og lækkuð
í verði. Leiðtogar félagsins hafa
verið bomir sökum og Ulum
hvötum í sambandi við verkfall
þetta, en kunnugt var, að þeir
fóru með allri gætni á stað í
þetta mál. Fundur var boðaður
meðal sjómanna, er einróma
samþykti, að hefja verkfalUð,
og aUs ekki fyrir áeggjan
stjórnar félagsins, sem að sjálf-
sögðu vildi fara á stað með allri
gætni í málinu. 4 skipshafnir
tóku þátt í fundinum, er sam-
þykti verkfallið. Ekki skal frek-
ar út í sögu þess farið. Verk-
fallið stóð í 15 daga og endaði
með því, að útgerðarmenn buð-
ust til að greiða kr.60,50 fyrir
lifrarfatið, það sem eftir var
saltfisksveiðitímans. Var þessu
boði tekið. Eignarrétturinn á
lifrinni náðist ekki.
Margir meðal s jómanna töldu
Trúnaðarmenn féiagsins i Fulltrúaráði og á Alþýðusambandsþingi.
KARL KARLSSON
þetta ósigur mikinn og nokkur
flótti brast í liðið síðustu dag-
ana, og eftirköstin urðu þau,
að margir sögðu sig úr félaginu.
Tók það félagið nokkur ár, að
vinna sér það traust meðal sjó-
mannastéttarinnar, er það hafði
mist í þessari gUmu.
Verkfallið var mikill skóU
fyrir félagsskapinn, margir
hinna nýtustu og beztu í félags-
skapnum hlutu eldskím sína þá.
Félagið sjálft lærði mikið af
þessari deilu og hefir háð
margar sigursælar omstur við
útgerðarmenn síðan.
Aðrar kaupdeihir.
Næstu árin á eftir var minnn
fjör í félaginu. OUi því meðal
annars sala togaranna um
haustið 1917. Samningar vom
gerðir um kaup og kjör án þess
að til átaka kæmi við útgerðar-
menn.
Önnur stórdeilan var 1921, er
útgerðarmenn ofan í gerða
samninga hófu verkbann með
kauplækkun að markmiði. Þeirri
árás hrintu sjómenn drengilega
af sér.
Þriðja stórdeilan var verk-
bann útgerðarmanna sumarið
1923, einnig með kauplækkun
að markmiði. Hafði þó félagið
kostlega kauplækkun, enda
hafði dýrtíð þá lækkað að mikl-
um mun og afurðaverð faUið. 1
þessari deilu var hinn svonefndi
GuUtopps-slagur, er útgerðar-
menn kröfðust lögregluaðstoð-
ar tU þess að koma tveimur
skipum á síldveiðar, fyrir kaup
og kjör, sem þeir sjálfir
ákvæðu.
Deilan endaði með samningi í
september og nokkurri kaup-
lækkun.
Fjórða deUan er haustið 1925,
er stóð skamman tíma og lykt-
aði með kauphækkun.
Fimta stórdeUan er í byrjun
ársins 1929. VerkfaU í alt að
tveimur mánuðum ,sem endaði
með sigri sjómanna. Deilan var
bæði um kjör á togurum og
verzlunarskipum, en á þeim stóð
hún skemur.
Félagið hefir fram á þenna
dag búið að því kaupgjaldi, er
þá skapaðist.
Sjötta og síðasta stórdeUan
var í byrjun yfirstandandi árs,
um kaup á togurum, er kaupa
fisk tU útflutnings, er endaði
með samningi við togaraeigend-
ur og kauphækkun á áðumefnd-
um togurum. Auk þessa hafa
verið háðar ýmsar minni deUur,
sem að jafnaði hafa ekki haft
í för með sér vinnustöðvun að
ráði. T. d. síldveiðikjör á tog-
urum Kveldúlfs, línugufubát-
um, við verzlunarskipin o. s. frv.
Venjulegast hefir félagið unnið
á við hverja deUu, sem það hefir
háð, bætt kaup og kjör félaga
smna að meiru eða minna lejrti.
Á þessum tímamótum hefir
félagið samninga við þessa
aðUa:
1. Fjrrír verzlunarskip: Eim-
skipafél. Isl. Skipaútg. ríkisins.
ÖU flutningask. H.f. Skallagrím.
2. Fyrir fiskiskip: Fél. ísl. botn-
vörpuskipaeig. Fél. mótorbáta-
eig. í Rvík. 3.Félagssamþyktir
gUda fjrrir Línugufubáta.
I skýrslu þeirri, er hér fer á
eftir má sjá kaupgjald á verzl-
unarskipum og togurum öU ár-
in, sem félagið hefir starfað:
Togarar á salt- og fisflsk- veiðniii.
1915 Mánaðarkaup Lifrarp. Slldv.kaup Verðl.
70,00 10,00 70JX) 2 aur.
1916 75,00 30-60,50 75,00 2
1917 95,00 40,00 95,00 4
1918 95,00 40,00 95,00 4
1919 125,00- -175,00 40,00 125,00 5
á Is 150,00- -200,00 40,00
1920 275,00 52,00 275,00 7
1921 275,00 52,00 275,00 7 —