Skutull - 01.01.2009, Qupperneq 4

Ólína Þorvarðardóttir:
Auschwitz - Birke
í október síðastliðnum fóru félagar í VerkVest ásamt mökum í vikuferð til Kraká í Póllandi. Hópurinn heimsótti meðal
annars hinar merku saltnámur í nágrenni borgarinnar og Gyðingahverfið fræga í Kraká. Síðast en ekki síst var farið í
hinar illræmdu útrýmingarbúðir Auswitz-Birkenau þar sem talið er að um 3 milljónir manna hafi látið líf sitt í seinna
stríði, aðallega Gyðingar, Pólverjar, sovéskir stríðsfangar og Sígaunar, en einnig Vottar Jehóva, samkynhneigðir,
fatlaðir, fólk sem dæmt hafði verið fyrir ýmsa glæpi og aðrir sem ekki féllu vel að hugmyndafræði Nasismans. „Það mun
taka vikur, ef ekki mánuði, að vinna úr þeirri upplifun sem við urðum fyrir þarna; þeim upplýsingum sem streymdu til
okkar í gegnum staðreyndir, minjar, myndir og annað sem fyrir augu bar," segir Ólfna Þorvarðardóttir sem hér lýsir
upplifun sinni af þessari ógleymanlegu heimsókn.
ARBEIT MACHT FREI stendur svörtum stöfum
yfir innganginum að útrýmingarbúðunum í
Auswitz í Póllandi. Innan við hliðið, undir húsgafli
hægra megin við innganginn, léku
hljóðfæraleikarar létta tónlist fyrir þá sem komu í
búðirnar. Fólk hafði þá ferðast með gripavögnum
dögum saman, án matar eða salernisaðstöðu, án
nægjanlegs súrefnis og var aðframkomið þegar
það loks stóð á brautarpallinum í Auswitz. Sumir
höfðu tekið með sér búsáhöld og aðrar eigur í
þeirri trú að þeir væru að koma til nýrra
heimkynna. Þeim var ráðlagt að skilja farangurinn
eftir á brautarstöðinni og fara beint í bað.
Fólkið gekk grunlaust inn um hliðið við óm af
léttum mörsum, framhjá tvöfaldri rafmagns-
girðingunni sem umlykur svæðið. Fyrir innan var
því strax skipt í tvo flokka. Til hægri fóru þeir sem
áttu að lifa - fólk á góðum aldri sem líklegt var til
þess að geta unnið. Til vinstri - og beint í
gasklefann -fóru gamalmenni, fatlaðir, börn og
aðrir sem ekki voru til stórræðanna.
Gasklefarnir
Það er undarlegt að standa framan við dyrnar að
gasklefanum; sjá háan reykháfinn bera við loft
skammt frá húsinu þar sem Rudolf Höss,
yfirmaður búðanna, bjó með konu sinni, börnum
og heimilishundi. Úr stofuglugganum gátu þau
séð fangana streyma inn í byrgið og reykinn liðast
upp um reykháfinn. Enginn sem fór inn kom út
aftur. Þjóðverjar reyndu að eyðileggja þessi
ummerki áður en búðirnar voru frelsaðar. Þeim
tókst það þó ekki nema að hluta.
Líkbrennsluofnarnir hafa verið endurbyggðir
Dyrnar að gasklefanum. Mynd Ólína Þorv.
nákvæmlega eins og þeir voru. Klefarnir eru
upprunalegir.
Maður gengur inn um þessar lágu dyr. Þar var fólk
látið afklæðast og því síðan þjappað inn í lágan
klefa þarfyrir innan. í loftinu eru einhverskonar
túður eða stokkar en um þessa stokka var eitrinu
veitt. Zyklon-B nefnist hin banvæna efnablanda
sem innihélt meðal annars blásýru. Efnið er í
litlum örðum sem minna helst á mulda sápu eða
grófa, Ijósa sandmöl. Við ákveðið hitastig og
samband við súrefni losnaði eitrið úr læðingi.
Tuttugu mínútum eftir að því var hellt niður um
túðurnar voru allir í klefanum látnir. Þá voru líkin
tekin og þau „hreinsuð", gullfyllingar teknar úr
tönnum og hár skorið af. Síðan voru líkamarnir
settir í brennsluofinn.
Aðbúnaðurinn
Þeir sem ekki fóru beint í gasklefann voru fluttir í
skálana þar sem þeir máttu deila svefnbæli í koju
með 2-4 öðrum. Hár þeirra var rakað af og
fanganúmer tattóveruð eða brennimerkt á
handlegg eða brjóst. í fyrstu voru allir fangarnir
myndaðir og nafn þeirra skráð ásamt öðrum
upplýsingum. Þegar leið á stríðið var þessu hætt,
og fanganúmerið á húð þeirra látið duga - eftir
það bar viðkomandi einungis þetta númer í stað
nafns.
Þó að heimsóknin í Auswitz-I hafi orkaði sterkt á
okkur öll, voru húsakynnin þar þó hátíð á við það
sem gaf að líta í Birkenau búðunum sem eru í 3ja
km fjarlægð, stundum nefndar Auswitz-ll. Þær
voru afkastamestu útrýmingarbúðir Þjóðverja á
árunum 1940-45 og a.m.k. ein milljón manna lét
þar líf sitt. Birkenau búðirnar eru skelfilegur
staður, meira að segja nú þegar þær standa auðar.
Þar hjálpast margt að, ekki síst hið gríðarstóra
flæmi sem skipulagt er í ferhyrndum,
ómanneskjulegum reitum, umlukið gaddavírs-
girðingum og varðturnum sem eru þöglar menjar
um ómennsku og grimmd sem erfitt er að gera
sér í hugarlund. Þarna höfðust fangarnir við í
hesthúsum þar sem hróflað hafði verið upp