Árbók Reykjavíkurborgar - 01.12.1992, Síða 13
IX
FORMÁLI
Árbók Reykjavíkur kemur nú út í tuttugasta sinn frá því að útgáfa hennar var
endurvakin árið 1973. Henni hefur frá upphafi verið ætlað að vera handbók
þeirra, sem sækjast eftir hagnýtum upplýsingum um Reykjavík.
Bókin geymir að sjálfsögðu aðeins brot þeirra upplýsinga, sem snerta borgarbúa
á einn eða annan hátt, og þess vegna ber að vara við því, að dregnar verði
víðtækari ályktanir af gögnunum en efni standa til. í því sambandi má nefna, a ð
á síðustu tuttugu árum hafa orðið miklar breytingar á vísindalegum viðhorfum
til þeirra aðferða, sem lagðar eru til grundvallar hugmyndum um líklega þróun
á ýmsum sviðum í náinni framtíð. í þeim fræðum eru staðreyndir fortíðar í
auknum mæli látnar víkja fyrir niðurstöðum greiningar á nýjustu fyrirbærum
samtímans við úrvinnslu hugmynda um framtíðina. Árbók Reykjavíkur kæmi
þar að litlu gagni og það er hennar stærsti galli, en hver veit nema tími sé
kominn til að leita fyrirmyndar hjá Fjölnismönnum að breyttu breytanda og
leggja aukna áherslu á greiningu þess, sem koma skal.
Fjölnismenn fylgdu riti sínu úr hlaði árið 1835 með ítarlegum formála og
komust meðal annars svo að orði:
"Ekkert lýsir betur mannlegri hátign, enn hvurnig allir hlutir, dauðir og lifandi,
eru komnir í mannsins þjónustu. Hann temur jafnvel yfirgáng og ofurebli
höfuðskepnanna, og leiðir þær til að fremja sinn vilja og flýta sínum
fyrirtækjum. Hann sækir ekki að eins, einsog í fornöld, gullið í fylsni jarðar, og
lætur hennar yfirborð bera sér fegurstu og fágætustu urtir til yndis og hagsmuna,
og temur villudýrin, eða tekur fuglana í loptinu, og dregur að sér fiskinn úr
sjónum; heldur lætur hann nú vind, eld og vatn taka við úr því, og vinna að því
sem náttúran veitir, og áður þurfti manna hendur til. Verksmiðja, sem dálítill
lækur, vindblær eða hitagufa kemur í hreifingu, afkastar nú því sem þúsund
hendur megnuðu ekki áður. Meira að segja: maðurinn veitir einni
höfuðskepnu sigur yfir annarri, og lætur eina stemma stigu fyrir hinnar
yfirgángi".
Samtíðargreining og framtíðarsýn Fjölnismanna áttu lítið skylt við daglegt líf á
Islandi á fyrri hluta 19. aldar en vöktu von um betri tíð.
Skyldi ekki vera kominn tími til að fara að dæmi Fjölnismanna og beina sjónum
að framtíðinni í stað þess að líta sífellt um öxl og hugsa um það eitt að halda í
horfinu.