Bæjarblaðið Jökull - 15.06.2023, Blaðsíða 6

Strandveiðitímabilið hófst 2.
maí sl. í fimmtánda sinn frá því
strandveiðum var komið á í núver­
andi mynd. Einungis 10.000 tonn
af þorski eru í strandveiðipottin­
um á veiðitímabilinu sem stend­
ur í 48 daga frá maí til ágúst. Lík­
legt er að veiðum verði hætt fyrr
og veiðidagar verði færri 48 vegna
skorts á aflaheimildum. hlutfall
strandveiða af leyfilegum heildar­
afla þorsks nemur tæpum fimm
prósentum.
Strandveiðar þó takmarkaðar
séu hafa sannað gildi sitt. Þær eru
hagkvæmar og hafa reynst vel fyrir
hinar dreifðu sjávarbyggðir og yf­
ir sumartímann hleypt auknu lífi í
brothættar byggðir víða um land.
Auk þessa gefið fjölbreyttum hópi
sjómanna atvinnufrelsi og tækifæri
til handfæraveiða.
Smábátaútgerð hefur spornað
gegn samþjöppun og komið í veg
fyrir að fjölbreyttur sjávarútvegur
legðist af á landsbyggðinni. Strand­
veiðar eru umhverfisvænar, þær
valda minnstu raski í hafrýminu,
hafa minnsta kolefnissporið og há­
marka verðmæti aflans.
Markmið fiskveiðistjórn-
unarlaga hafa ekki náðst
Markmið laga um fiskveiði­
stjórnun er að stuðla að verndun
og hagkvæmri nýtingu nytjastofna
á Íslandsmiðum og tryggja með því
trausta atvinnu og byggð í landinu.
Kvótakerfinu var komið á til þess
að vernda íslenska fiskistofna fyr­
ir ofveiði.
Sé litið til markmiðsins um
verndun þá hefur árangurinn ekki
leitt til uppbyggingar fiskistofna.
Kvótakerfinu var komið á fót til
bráðabirgða árið 1984. Aflamark í
þorski var þá lækkað í 200.000 tonn
til að byggja upp þorskstofninn.
Það eru sömu veiðiheimildir og í
dag. Hafrannsóknastofnun lagði til
að afli fiskveiðiárið 2022/2023 yrði
ekki meira en 208.846 tonn. Mikil
nákvæmni það.
Gríðarlegar tæknibreytingar sl.
40 ár hafa einnig leitt til mikill­
ar hagkvæmni. Líklegt er að þær
haldi áfram og verða enn hraðari
á næstu árum.
Segja má að kvótakerfið hafi
einnig leitt til hagkvæmni með
samruna fyrirtækja í greininni.
Ríkið gerði aldrei kröfu eða skap­
aði skilyrði fyrir hagræðingu inn­
an greinarinnar fyrir daga kvót­
ans. Árum saman var gengi ís­
lensku krónunnar fellt þegar út­
gerð stóð illa. Útgerðarstjóri fór
til þingmanns, sem fór til ráðherra
og seðlabankastjóri felldi gengi ís­
lensku krónunnar. Frekar var þjóð­
in gerð fátækari sem nam geng­
isfellingu en krafa væri um hag­
ræðingu. Hún kemur ekki fyrr en
með kvótasetningu.
Markmiðin um að tryggja traust
atvinnu og byggð í landinu hafa
ekki náðst í þeim sjávarbyggðum
þar sem kvótaeigandi er ekki með
útgerð. Staða hinna dreifðu sjáv­
arbyggða staðfestir það. Sjávar­
byggðum hefur hnignað og íbú­
um fækkað. Þessi þróun mun halda
áfram verði nýtingarréttur sjávar­
byggðanna ekki viðurkenndur. Það
er viðurkenning á atvinnufrelsi og
búseturétti í sjávarbyggðum lands­
ins.
Vissulega hefur fískeldi styrkt
byggð víða sem ný atvinnugrein
og er mikilvæg viðbót. Ferðaþjón­
usta er það einnig yfir sumartím­
ann og eykur fjölbreytni í atvinnu­
lífi. Það breytir því ekki að sjávar­
útvegur er sérstaklega mikilvæg­
ur fyrir atvinnu og grundvöllur
byggðar víða á landsbyggðinni og
í sjávarbyggðunum.
Viðurkenna þarf að aflahámarks­
kerfið hefur hvorki skilað þeim
markmiðum sem lög um fiskveiði­
stjórnun stefna að né þeim árangri
sem vonir stóðust til. Einnig þarf
að viðurkenna réttmæti gagnrýni á
hafrannsóknir og veiðiráðgjöf og
gera umbætur.
Strandveiðikerfið
tryggir ekki jafnræði
og atvinnufrelsi
Núverandi strandveiðikerfi með
48 veiðidögum og litlum aflaheim­
ildum var sett á í kjölfar álits Mann­
réttindanefndar Sameinuðu þjóð­
anna frá 2007. Álitið sagði að
stjórnkerfi fiskveiða bryti á jafn­
ræði borgaranna samkvæmt al­
þjóðasamningi um borgarleg og
stjórnmálaleg réttindi.
Strandveiðikerfið í núverandi
mynd tryggir ekki jafnræði borg­
aranna. Til þess eru takmarkanir á
veiðunum eru of miklar og meiri
en nauðsyn krefur. Gæta verður
meðalhófs við það ná því markmiði
sem stefnt er að, sem er verndun
fiskistofna, og réttlæta takmark­
anir á atvinnufrelsi. Takmarkan­
ir á atvinnufrelsi þarf að byggja
á því að veiðar ógni fiskistofnum.
Verndunin þarf að ná til veiðar­
færa sem ógna fiskistofnun, ekki
þeirra sem ekki ógna þeim. Hand­
færaveiðar með nokkrum önglum
á bát gera það ekki. Þegar kem­
ur að handfæraveiðum gengur
skerðingin því lengra en nauðsyn
krefur. Handfæraveiðar á smábát­
um búa einnig við náttúrulegar
takmarkanir vegna veðurs og sjó­
lags. Þetta auk lögbundinna frí­
daga ættu að vera nægar takmark­
anir stóran hluta ársins.
Núverandi ríkisstjórn hef­
ur gegnið mjög gegn hagsmun­
um strandveiða og sjávarbyggð­
anna. Fyrsta verk sjávarútvegsráð­
herra VG var reglugerðarbreyting
um að skerða þorskveiðiheim­
ildir til strandveiða sumar 2022.
Breytingin var á reglugerð sem
hafði tekið gildi í ágúst 2021 ­ rétt
fyrir kosningar ­ en með henni eru
þorskveiðiheimildir skertar um
1.500 tonn. Aflaheimildir lækk­
uðu með því úr 10.000 tonnum
í 8.500. Byggðakvótinn var einnig
lækkaður um 874 tonn, úr 4.500
tonnum í 3.626 tonn. Hér var um
umtalsverða skerðingu að ræða,
sem fór þvert gegn kosningalof­
orðum VG í Norðvesturkjördæmi.
Stjórnvöld hafa ekki tryggt
strandveiðikerfinu nægjanlegar
aflaheimildir til að tryggja 48 veiði­
daga. Í fyrra var veiðum hætt 21.
júlí sl. vegna skorts á aflaheimild­
um. Líklegt er að svipað verði upp
á teningnum í ár.
Sátt í samræmi markmið
við fiskveiðistjórnunarlaga
og réttarvitund almennings
Rétturinn til handfæraveiða er
ævaforn og á styrka stoð í rétt­
arvitund almennings. Í Jónsbók
frá 1281, lögbók Íslendinga í ár­
hundruð, segir „Allir menn eigu at
veiða fyrir utan netlög at ósekju.“
Kvótakerfið var sett til vernd­
ar fiskistofnum og á því að ná til
þeirra veiðiaðferða og veiðarfæra
sem ógna fiskistofnunum. Hand­
færaveiðar með önglum ógna ekki
fiskistofnum og ber því að gefa þær
frjálsar. Rökin fyrir núgildandi tak­
mörkun handfæraveiða eru því
ekki fyrir hendi og ættu að vera
fyrir utan kvótasetningu. Hand­
færaveiðar gefa góðar upplýsingar
um ástand fiskistofna við strendur
landsins sem ætti að nýta betur.
Auka þess að ógna ekki fiski­
stofnun og vera hagkvæmar þá
myndu frjálsar handfæraveið­
ar stuðla mjög að því að tryggja
trausta atvinnu og byggð í landinu,
líkt og er markmið fiskveiðistjórn­
arlaganna. Er hér átt við byggð í
sjávarbyggðum landsins, sem
margar hverjar eru brothættar.
Auknar strandveiðar myndu styrkja
mjög stoðir hinna dreifðu byggða
landsins með sjálfstæðum smáút­
gerðum, hleypa nýju lífi í hnign­
andi sjávarbyggðir og styrkja fjöl­
breytt útgerðarform í sjávarútvegi.
Baráttan fyrir frjálsum hand­
færaveiðum er réttindabarátta.
Þetta er barátta fyrir jafnræði og
atvinnufrelsi en takmarkanir á at­
vinnufrelsi mega ekki ganga lengra
en nauðsyn krefur. Þetta er einnig
barátta fyrir búseturétti í sjávar­
byggðum landsins, sem byggist á
atvinnufrelsinu.
Sjávarbyggðirnar hafa byggt til­
vist sína á fiskveiðum og aðgengi
að fiskimiðunum. Þetta er barátta
fyrir jöfnum búseturétti og rétti
íbúa sjávarbyggðanna á lands­
byggðinni, þar sem byggð hefur
alla tíð byggst á fiskveiðum. Hægt
er að tryggja þennan rétt með efl­
ingu strandveiða án þessa að ógna
fiskistofnum við landið.
Ef vilji er til að ná sátt um fisk­
veiðistjórnarkerfið þá mun sú sátt
felast í sanngjörnu veiðigjaldi og
aðgengi að fiskveiðiauðlindinni
með frelsi til handfæraveiða með
náttúrulegum og eðlilegum tak­
mörkunum.
Mikilvægt er að koma á breyting­
um á fiskveiðistjórnunarkerfinu í
átt að réttlæti fyrir alla þjóðina og
allar byggðir landsins sem byggja á
jafnræði og atvinnufrelsi. Það verð­
ur einungis gert með því að virða
rétt almennings til handfæraveiða
við Íslandsstrendur.
Eyjólur Ármannsson
Höfundur er alþingmaður fyrir
Flokk fólksins í Norðvesturkjördæ-
mi. eyjolfur.armannsson@althingi.is
Rökin fyrir frjálsum handfæraveiðum