Landvörn - 12.07.1948, Page 2

s
LANDVÖRN
Flóttirm. úr sveitunum
Verzlunarófrelsi
Sumar vefnaðarvorubíiðirnar í Reykjavík hafa nu á boð-
stólum handklæði, sem nýlega hafa verið keypt frá Tékkó-
slóvakíu. Þetta er vörutegund, sem lengi hefur vantað í verzl-
anir víðsvegar í bæjum og byggðum Iandsins. Þegar svo hand-
klæðin koma, þá eru þau keypt inn frá Tékkóslóvakxu, sam-
kvæmt fyrirmælum ráðanna og nefndanna. Útsöluverð þessara
handklæða er, kr. 19,00 og kr. 25,25 stykkið, eftir stærð og gæð-
um. Til samanburðar þessu, er handklæði, sem ferðamaður úr
Reykjavík, keypti nýlega í búð, í Randaríkjunum. Við saman-
burðinn kom í ljós, að bandaríska handklæðið hafði sömu lengd
og 25,25 kr. handklæðið, en var 10 cm.' breiðara og efnið mikið
þykkara og í alla staði vandaðra í því bandaríska. Verðið á þessu
handklæði frá Bandaríkjunum hefði orðið með kostnaði, toll-
um og álagningu, út úr búð hér, kr. 8,75 stykkið. Þetta er eitt
dæmi af mörgum, sem ijóslega gefur þjóðinni til kynna, hve
viðskiptamálum okkar er óviturlega hagað. Hér er um að kenna
margra ára vanþekkingu og reynsluleysi þeirra nefnda og ráða.
sem með yfirsíjórn þessara mála hafa farið og fara enn. Hvers
vegna er ekki unnið miklu öflugar að því, en hingað til hefur
verið gert, að vinna markaði fyrir útflutningsvörur okkar í
Bandaríkjunum? Þar eru svo stór og mannmörg lönd og þar
fer fram mesta verzlun veraldarinnar, svo slíkan markað mun-
aði lítið um framleiðsluvörur okkar. Þó við yrðum að selja vörur
okkar þangað eitthvað ódýrari, að krónutali, þá gætum við keypt
þar margar vörur 200—300 próseitt ódýrari, heldur en frá sum-
um þeim Evrópulöndum, sem við eigum nú viðskipti við, eða
fengið vörurnar greiddar í frjálsum gjaldeyri, dollurum. Hér er
um að ræða eitt hið allra mikilvægasta hagsmunamá) i viðskipta-
lifi okkar fslendinga, þess vegna þurfum við að vera vel vak-
andi í þessum málum og gera öflug átök til að koma þeim á
réttari brautir.
Fyrir nokkrum árum skrifuðu
tveir landskunnir stjórnmála-
menn um viðhorf bænda til ís-
lenzkra stjórnmála og konnist
báðir að þeirri niðurstöðu, að
bændur hugsuðu almennt ekki
út frá stéttarsjónarmiðum, held-
ur. út' frá því, sem þeir teldu
þjóðinni fyrir beztu í heild.
Þessar blaðagreinar vöktu
mikla athygli, og munu flestir
hafa verið þeirrar skoðunar, pð
þetta væri rétt athugað.
Þegar þess er gætt, að allar
aðrar stéttir haga sér í stjórn-
málum einvörðungu út frá sjón-
armiði eigin hagsmuna, þá er
það augljósf, að bændunum er
stórhættulegt, fjárhagslega og
stjórnmálalega séð, að hafa ekki
tekið upp sömu hætti. Árangur-
inn er líka augljós. Þegar „ný-
sköpunarmennirnir“ tóku eitt
hundrað milljónir króna til að
lána í sjávarútveginn því nær
Vaxtalaust, fékk tandbúnaðurinn
tíu milljónir í skjaldaskriflum
ög baugabrotum. — Ef nokkur
skilningur hefði verið hjá leið-
andi stjórnmálamönnum, hefði
landbúnaðurinn átt að fá tvö
hundmð milljónir á móti fram-
laginu til sjávarútvegsins.
* - - ■
Eins og málum er nú kornið
í islenzkum stjórnmálum, verð-
ur bændastéttin að sameinast í
eina heild um hagsmunamál sín
eins og aðrar stéttir, í stað þess
að vera leiksoppur í höndum
stjórnmálaflokkanna, eins og
stéttin hefur verið hingað til.
Þetta viðhorf bændastéttar-
innar fil stjórnmálanna er vafa-
laust einhver veigamesta ástæðan
fyrir því, að sveitirnar eru að
tæmast að fólki. Unga fólkið ér
á flótta úr sveitinni, og bænd-
ur á öllum aldri og í alls konar
kringumstæðum flýja sveitina
án þess að nokkur skynsamleg
ástséða sé fyrir þessum flótta. —
Það hefur að vísu verið útbásún-
að lxjá ýmsu „slagorðafólki“, að
ekki sé hægt að lifa „mannsæm-
andi“ lífi í sveitunum. — Ég
hef nú reyndar aldrei skilið,
hvað felst í þessu orðskrípi, en
víst er um það, að það hefur
haft sín áhrif til að gera sveita-
fólkið óánægt með kjör sín.
Meginástæðan fyrir flóttanum
úr sveitinni mun vera sú, að
fólk býst við meiri peningatekj-
um í bæjunum (sem í flestum
tilfellum er rangt), og einkan-
lega meiri þægindum, s. s. raf-
magni, auðveldari skólamennt-
un fyrir börnin og meiri
skemmtunum.
Þá koma og oft tit greina
ýmsar persónulegar ástæður,
sem oft eru þó aðeins tylli-
ástæður til að afsaka flóttann.
Það sorglega við þennan flótta
úr sveitinni ér það, að bændur,
þó í góðum efnum séu í sveit-
inni, verSa öreigar viö að flytja
til bœjanna. — Söluverð góðra
jarða og bústofns hrekkur sjald-
an fyrir lélegu húsnæði í báejun-
um, og er þá ekki á annað að
treysta til lífsframfæris en vafa-
sama daglaunavinnu. — Þess
eru heldur ekki fá dæmi, að
bændur hafa hlaupizt frá jörð-
um sínum án þess að geta selt
þær, — skilið þær eftir í eyði
—, og ekki haft annað handa á
milli í nýja heimkynninu en
það, sem þeir hafa fengið fyrir
bústofninn.
*
Hér er öllu snúið öfugt. 1 stað
þess að flýja sveitina til þess að
öðlast þægindi þau, sem bæirnir
hafa að bjóða, eiga bændur að
hafa þann metnað að sitja kyrr-
ir í sveitunum, en sameinast í
kröfunum um að fá sams konar
þægindi í sveitirnar eins og nú
ei’u í bæjunum. Þar er það eink-
um rafmagnið, senx uin er að
ræða, en það ætli ekki að véra
neitt sérstakt kraftaverk að láta
um 6000 sveitabýluin í té næg-
an stuðning til þess að þau geti
fengið nægilegt rafmagn til
heimilisþarfa á næstu árum. —
Líkléga kostaði það ekki öllu
meira heldur en hin fyrirhug-
aða nýja Sogsvirkjun og Laxár-
samanlagt. — Bændur
verða aðeins að gæta þess, að
láta ekki ginna sig með loforð-
um um rafmagn frá hinúm stóru
rafstöðvum. Á meðan flutning-
ur á rafmagni kostar jafnmikið
og nú, er engin von til þess að
rafmagnsþörf sveitanna verði
fullnægt á þann hátt, nema að-
eins þar, sem þéttbýlið er mest.
Flóttinn úr sveitinni er blett-
ur á íslénzkri bændastétt, eink-
um Tiinu unga fólki. Sá blettur
verður ekki afmáður og þjóð-
inni ekki bjargað frá stjórnar-
farslegri og fjárhagslegri tortím-
ingu, nema fólkið hverfi aftur í
sveitina. — Þeir sem enn biia í
sveitunum verða að gera allt
sem í þeirra valdi stendur til að
búa sem bezt í haginn fyrir þá,
sem vilja flvtjast í sveit og í-
lendast þar. Og umfram allt
annað:
íslenzka bændastéttin verður
að sameinast í kröfum sínum
um að fá þau þægindi upp í
sveitirnar, sem sveitafólkið þyk-
ist nú vera að leita eflir með
flóttanum til bæjanna. Það ér
fyrst og fremst rafmagnið og
nauðsynlegir búvegir. ÖII aukn-
ing á rafmagni bæjanna og end-
urbætur -á skemmtivegum verða
að bíða, þangað til að búið er
að sjá öllum byggðum og byggi-
legum bændabýlum fyrir nauð-
synlegu rafmagni og sæmilegum
samgöngum. Og um þetta þarf
bæiidastéttin ekki að biðja sem
neina ölmusu, heldur sem sjálf-
sagt framlag þjóðfélagsins til að
afstýra þeim þjóðarvoða, sem
fram undan er, ef sveitalíf á ís-
Iandi verður lagt i rústir fyrir
skammsýni valdhafanna og
manndómsleysi bændastéttarinn-
ar í því að standa saman um
hagsniunamál sín og flýja ekki
af hólminúm, þótt á móti blási.
Þ.v.
virkjun
NÝJASTA IMÝTT
Hugsið ykkur, góðir borgarar
og kjósendur í Reykjavík. Nýjasta
ákvörðun borgarstjórans og for-
manns fegrunarráðs Reykjavíkur
kvað vera sú, að setja sorpeyð-
ingarstöðina, þegar hún verður
sett á laggirnar, efst upp á Öskju-
hlíðina!
Það verður dásamleg viðbót við
síldarbræðslustöðina í Örfirisey
og grútarbræðsluna við hafnar-
bakkann, að sjá sorpbílana alla
daga vfkunnar trilla upp á há
hlíðina — og sjá og finna reyk-
inn af réttunum leggja yfir „bæ-
inn með hinu dásamlega útsýni".
Ef þetta kemst í framkvæmd, þá
er sýnt, að ekki á að hallast á.
Það á að vera samræmi í hlut-
unum.
*
Fyrir tæpum tíu árum skrifaði
einn góður borgari þessa bæjar,
Jón Helgason kaupmaður á Skóla-
vörðustíg 21, ágæta grein um
skipulagsmál Reykjavíkur. Hann
segir þar meðal annars:
• „Þegar byggja skal bæ eða borg,
er alveg nauðsynlegt að taka fullt
tilit til þriggja höfuðatriða: >1.
afstöðu bæjarins til staðhátta og
umhverfis. 2. útlits og samræmis
bygginga, og 3. umferðar.
Á nútíma mælikvarða er sú borg
illa byggð, sem ekki er byggð í
samræmi við þetta þrent. En til
þess að tryggja það, að þessum
höfuðatriðum sé fylgt, þarf fyrst
og fremst skipulagsuppdrátt, það
er að segja, að setja allar fram-
kvæmdir á fast form fyrirfram,
bæði þær sem stefna að aukningu
bæjarins, og eins hinar, sem miða
að því að endurskipuleggja eldri
hverfi.
.... Það er augljóst mál, að í
skipulagsmálum Reykjavíkui’bæj-
ar hefur ríkt hinn mesti glund-
roði og óákveðni mörg hin síðari
ár. Því til sönnunar nægir að
benda á það, að um margra ára
skeið hefur enginn samþykktur
skipulagsuppdráttur verið til fyr-
ir bæinn (athugið, að þetta er
ritað fyrir nærri tíu árum síðan).
Það eitt út af fyrir sig er svo
fráleitt, að enginn orð fá lýst.
Þegar svo þar við bætist, að ein-
mitt öll þessi ár, sem Reykjaví.k
hefur verið án skipulagsupp-
dráttar, hefur árlega verið byggt
meira, en áður á áratug, og nú
nær eingöngu úr steini, en áður
mest úr timbri. Verður það til
þess að undirstrika enn frekar hið
algjöra giftuleysi, sem fylgir þess-
um málum höfuðborgar íslands.
.... Það væri óneitanlega djúpt
tekið í árinni, að segja, að Esjan
hajfi verið eyðilögð. En fegurð
hennar höfum við Reykvíkingar
sannarlega ekki fært okkur í nyt
sem skyldi. Eg fullyrði, að ein-
mitt Esjunnar vegna gætum við
íslendingar átt eina af fegurstu
götunum í höfuðborgum Evrópu,
og á ég þar við Skúlagötuna. Aðr-
ar þjóðir hefðu vafalaust haft vit
á því, að prýða höfuðborg sína,
með því að fegra einmitt þessa
götu, þar sem hið undur fagra
útsýni til Esjunnar nýtur sín allra
bezt. Margir útlendingar, sem víðs
hafa farið, halda því fram, að
Esjan, með hinu ótæmandi lit-
skrúði sínu, sé fallegasta fjall
sem þeir hafi séð. Fegurð Esju
og útsýnið til hennar á sólríkum
sumarkvöldum, er einmitt sérstak-
lega frá þessum stað, svo dásam-
legt, að mig furðar stórlega á
því, að engum skuli hafa dottið
í hug, að þessari götu, Skúlagötu,
sæma aðeins hin veglegustu mann-
virki.
...: Þá eru það verksmiðjurii-
ar, þær sýna ef til vill betur en
flest annað hið fullkomna skipu-
lagsleysi, sem ríkir um bygging-
ar í Reykjavík hin síðustu árin.
Nokkrar þeirra hafa verið
byggðar við .Skúlagötuna, þá göt-
una, sem gæti v.erið langglæsileg-
asta gatan í öllum bænum, og þar
sem aðeins ætti að byggja fögur
stórhýsi. Aðrar hafa verið settar
í Rauðarárholtið, þann blett í
Reykjavík, sem var eitthvert allra
ákjósanlegasta íbúðarhúsastæði
bæjarins. Loks er nú verið að
demba verksmiðjum á svæðið inni
undir Höfða, sem einnig er kjörið
fyrir íbúðarhús.
Að hola verksmiðjunum niður
hingað og þangað, innan um íbúð-
arhverfin, er óafsakanlegt með
öllu, þegar landrými er nóg ann-
ars staðar fyrir þær. Það er eng-
in framsýni í því, að byggja
nokkra verksmiðju nær bænum en
fyrir innan Elliðaár. Landspildan
milli Grafarvogs og Árbæjar og
þar austur af, er tilvalin fyrir
verksmiðjuhverfi.' Það skiptir
engu, hvort skrefið er stigið fullt
áratugnum fyrr eða síðar, til þess
að tryggja framtíðarlausn á þessu
máli. Sumum kann að þykja nokk-
uð langt og erfitt með flutning
til og frá verksmiðjunum, séu þær
fyrir innan EUiðaár. En það þótti
líka einu sinni langt frá Læk og
upp að Skólavörðu. Ef verkpmiðja
á framtíð fyrir sér, þarf hún að
hafa útþensluskilyrði, en þ’au hef-
ur engin verksmiðja inni í bæn-
um“.
Þessar þörfu og hyggilegu á-
bendingar voru skráðar fyrir
nærri tíu árum. Síðan hefur bær-
inn þanizt út í allar áttir, fyr-
irhyggjulítið og venjulega mun
blind tilviljun hafa ráðið og að-
staða þeirra, sem í hlut áttu, hvað
ofan á varð um skipulag í það
og það skiptið. Ennþá mun ekki
vera til allsherjar skipulag af
bænum. Tvær nefndir togast þar
á, og er fáheyrt, að örfáum sauð-
þráum mönnum skuli fengið svo
mikið vald í hendur, að þar geti
dutlungar ráðið, hvort þeir, toga
Fundarhöld
á Akureyri
Þrjár merkar samkomur voru
haldnar á Akureyri í s.l. mánuðL
f fyrsta lagi hélt S. í. S. þar að-
alfund sinn. Var Sigurður Krist-
insson þar kosinn formaSur sam-
bandsstjómar í sæti Einai'S heit-
ins á Eyrarlandi. Margir munu
hafa búizt við, að Eysteinn Jóns-
son yrði kjörinn í þetta sæti, en
harín var endurkjörinn varafor-
maður. Gæti þetta bent til þess,
að félagsmenn S. í. S. vildu ekki
dragast ósjálfrátt inn í deilur um
dægunnál með oddamönnum sín-
um.
Landsfundur Sjálfstœðismanna
var einnig haldinn á Akureyri.
Það vakti einkum eftirtekt, að
Olafur Thors deildi harkalega á
Framsóknarflokkinn í aðalræðu
sinni og beindi þó einkum skeyt-
um sínum að Eysteini ráðherra.
Virðist þar tvennt geta valdið:
Annaðhvort ætli Ólafur að losá
um núverandi stjórnarsamstarf
eöa hann vilji brýna Eystein á
því, að hann hafi tæplega nauð-
synlegt taumhald á a'Salmálgagni
Framsóknarflokksins og hollustu
þess við ríkisstjórnina.
Af samþykktum flokksins er sú
einna merkust, að fulltrúamir
lýstu yfir eindregnu fylgi við
stefnu Vestui-veldanna í baráttu
fyrir fiælsi og lýðræði. Alþýðu-
flokkuxinn mun áður hafa lýst yf-
ir svipaðri afstöðu, en ályktanir
Framsóknarflokksins eru enn á
reiki í þessu efni.
TJngir framsóknarmenn
komu einnig saman á aðalfund
sinn á Akureyri. Voru samþykktir
þein’a næsta undarlegar og það
svo, aS líkast er því sem þeir hafi
sagt sig úr lögum við móðurskipið
og ætli að sigla sinn sjó. M. a.
lýstu þeir yfir óánægju með nú-
verandi ríkisstjórn — þvert öfan
í miðstjóm flokksins — og á fundi
í Austurbæjarbíó í vor stóðu full-
trúar ungra framsóknarmanna að
tillögu, er lýsti yfir ánægju með
samstarf núverandi stjórnmála-
flokka. Skrifaði Vigfús Hreða-
vatnsgoði þá ávítur í Tímann til
hinna ungu manna, en þeir svör-
uðu með hortugheitum. Nú virð-
ist Vigfús hafa látið þá setja
ofan.
Á fundinum var felld tillaga
þess efnis að fordæma stjómar-
samvinna við kommúnista, en sam-
þykkt að veita ekki ofbeldisflokk-
um brautargengi. Mun Vigfús
skera úr því, hver skuli ofbeldis-
flokkur heita, þegar þar að kemur.
Loks var samþykkt ályktun í anda
Vigfúsar um uppsögn Keflavíkur-
samningsins.
gæruna af þér í dag eða mér á
morgun. Á þetta hafa yfirvöld
bæjarins horft árum saman og
ekki nennt að taka hendur úr
vösum til þess að kippa því í lag.
En nú er talið, að þeir muni
vera búnir að hugsa nóg, og hafi
loks tekið ákvarðanir, og niður-
staðan orðið síldarbræðsla í Örfir-
isey, bræðsluskip við hafnarbakk-
ann, nýr öskuhaugur í Vatnsmýr-
inni og sorpeyðingarstöð uppi á
Öskjuhlíð.
Það er eðlilegt, að það þurfi
langan aðdraganda að svo „gagn-
merkum“ framkvæmdum.
Borgari.
)