Landvörn - 15.05.1951, Síða 3

LANDVÖRN
3
Blað óháðra borgara.
Ritstjórar: Helgi Lárusson og Jónas Jónsson.
Ábyrgðarmaður: Jónas Jónsson.
Afgreiðsla: Laugaveg 7. Sími 5093.
Isafoldarprentsmiðja h.f.
Yngsta höfn á íslandi
in.
HAUSTIÐ 1949 þegar verið
var að steypa skjólvegg hinn
ar nýju bryggju í Þorlákshöfn,
gerðist atburður er gladdi þá, sem
í þessum framkvæmdum stóðu.
Nokkrir stórir vélbátar, sem voru
á síldveiðum fyrir sunnan land,
komu siglandi upp að bryggjunni,
og óskuðu formenn þeirra eftir
því, að fá að leggja afla sinn þar
á land. Höfðu þeir treyst á góð-
ar undirtektir um það mál og
sent í gegnum talstöð sína, beiðni
til síldarkaupenda í Hafnarfirði
að sækja aflann í Þorlákshöfn.
Hafnarverkamenn og vélar þeirra
voru færðir til á bryggjunni, svo
bátarnir gætu lagzt að og athafn-
að sig. Innan lítillar stundar fóru
stórar vörubifreiðar að koma, sem
fluttu aflann um Krísuvíkurveg-
inu til Hafnarfjarðar, en veiði-
skipin sigldu á miðin og lögðu
net sín um kvöldið.
Þannig gekk það til í nokkra
daga, að unnið var samtímis að
síðustu handtökunum við skjól-
vegg bryggjunnar, og miklum
síldarafla var skipað þar upp við
hina hlið hennar. Ef bátar
þessir, sem lögðu annars upp í
Hafnarfirði, hefðu þurft að sigla
þangað með afla sinn, mundu þeir
hafa tapað annarri hvorri lögn.
Þessi skemmtilegi þáttur veiði-
skipanna minnti á annað fyrir-
tæki, er gerðist veturinn áður, er
verið var að tengja saman Krísu-
víkurveginn. Verkamenn voru að
taka saman föggur að afloknu
verki. Þá lokaðist Hellisheiðin og
var ófær fram á næsta vor, en
öll umferð milli Reykjavíkur og
austursveitanna beindist um þenn-
an nýbyggða veg. í báðum tilfell-
unum felldi rás viðburðanna sinn
dóm, um nauðsyn þessara fram-
kvæmda.
IV.
Þremur mánuðum eftir að lokið
var vinnu við nýju bryggjuna í
Þorlákshöfn, komu fimm biskupar
siglandi til Þorlákshafnar og tóku
þar heima. Voru það vélbátarnir
Þorlákur, ísleifur, Ögmundur,
Brynjólfur og Jón Vídalín.
Vélbátar þessir, sem voru af
stærðinni 16—27 smálestir, voru
eign fiskiveiðafélagsins Meitillinn
h.f., sem stofnað var sumarið áð-
ur, til að hefja útgerð frá Þor-
lákshöfn. Keypti félagið lifrar-
bræðsluhús, sem var þar á staðn-
um ásamt fiskimjölsverksmiðju,
endurbætti allar vélar og tæki og
setti þessa starfsemi í gang um
leið og vertíð hófst.
Biskuparnir hófu veiðar í
febrúarmánuði. Ögmundur heltist
úr lestinni og var tekinn á land
til aðgerðar, en hinir fengu ó-
hemjuafla, aðallega í net.
Auk biskupanna gengu þrír opn-
ir vélbátar, sem einnig öfluðu
prýðilega. Aflinn var saltaður,
lifrin brædd á staðnum, öll bein
möluð í fiskimjöl.
Þetta var mjög ánægjuleg end-
urvakning á sjósókn í Þorláks-
höfn. Komst nú aftur líf og fjör
í þessa gömlu veiðistöð, því þarna
störfuðu yfir hundrað manns til
sjós og lands, við fiskveiðar og
við hagnýtingu aflans.
Báru sjómenn góðan hlut úr
býtum, er vertíð lauk á hinum
forna lokadegi.
V.
Á s.l. vori hófst Meitillinn h.f.
handa um auknar framkvæmdir í
landi. Félagið keypti gömlu verzl-
unarhúsin á Eyrarbakka, sem
höfðu verið í eign Kaupfélags Ár-
nesinga um margra ára.skeið. Hús
þessi biðu á sínum stað, eins og
nátttröll sem dagað hefur uppi,
því þau komu ekki lengur að þeim
notum, sem þau upprunalega voru
byggð til. Lét félagið rífa þessi
hús og flytja út í Þorlákshöfn.
Þar var reist úr efni þeirra mikil
bygging, sem snýr fimm burstum
móti höfninni. í byggingu þessari
eru veiðarfærageymslur, fisk-
geymslur og fiskþurrkun. Bygg-
ing þessi er glæsilegt hús. Er nú
komin upp í Þorlákshöfn á vegum
félagsins öll nýjasta tækni til
saltfisksverkunar, en hraðfrysti-
hús er þar ekki til.
Á yfirstandandi vertíð stunda
fimm stórir þilfarsvélbátar og sex
opnir vélbátar sjó frá Þor-
lákshöfn. Reynslan hefur sýnt, að
sjósókn á opnum vélbátum í Þor-
lákshöfn á vetrarvertíð getur gef-
ið góða raun. Svo stutt er að
sækja þegar göngufiskur er kom-
inn á grunn, að oft er tví og þrí-
róið, og ef vel lætur getur verið
hleðzla í hverjum róðri. Vertíð
opnu vélbátanna er stutt, 7—8
vikur, því þegar gönguþorskurinn
leggur frá á dýpri sjó og vestur
með landinu, eru þessir smærri
bátar úr leik, en þeir geta þá
verið búnir að gera góða vertíð,
miðað við tíma og tilkostnað.
Vertíð opnu bátanna hefst í
byrjun marz og endar síðustu
dagana í apríl. Nú hagar stund-
um svo til á sveitaheimilum, að
menn geta farið að heiman ein-
mitt þennan tíma, þegar daginn
er farið að lengja og orðið hæg-
ara um vik við gegningar, og
verið komnir aftur heim um það
leyti sem vorstörfin hefjast, ef
tíð er sæmileg.
Hugsa mætti sér, að nokkrir
ungir menn í sveit slái sér sam-
an, kaupi trillubát í félagi, sem
þeir stunduðu fiskveiðar á í Þor-
lákshöfn, þann tímann, sem neta-
fiskur er nærtækur. Fiskurinn
væri keyptur af þeim á bryggj-
unni. Þeir þurfa ekki að hugsa
um neitt nema að veiða fiskinn,
lausir við alla aðgerð og verkun
aflans. Þeir væru svo frjálsir í
sínu starfi, að þeir gætu tekið
upp net sín og hætt, þegar þeir
sjálfir vildu, eða önnur störf
kölluðu að.
Þarna gæti verið um tekjustofn
að ræða fyrir unga menn, og
jafnframt tilbreyting í vinnu-
brögðum, án þess að fórna of
miklum tíma frá heimastörfum.
Engin önnur verstöð austan
fjalls hefur þessa möguleika.
VI.
Þorlákshöfn rnun hafa verið Um
langan aldur ein frægasta veiði-
stöð hér á landi, en sökum þess
að hún var aðeins bújörð eins
bónda og fjarri vegakerfi héraðs-
ins, fékk hún ekki hafnarbætur
samanborið við margar aðrar
veiðistöðvar, þar sem meira fjöl-
menni bjó og atvinnuþörf fólks-
ins krafðist stærri atvinnutækja.
Þorlákshöfn hélt áfram að vera
nokkra vikna verstöð, á meðan
aðrar verstöðvar urðu að vaxandi
bæjum með hafnarmannvirkjum
og stækkandi skipum.
Sýslunefndir Árnes- og Rangár-
vallasýslna hafa með forystu
sinni og fyrir velviljaðan skiln-
ing Emils Jónssonar samgöngu-
málaráðherra, hrundið af stað
nauðsynlegu umbótaverki með
byggingu þeirrar bryggju, sem
komin er í Þorlákshöfn.
En þó að höfnin leysi brýnustu
þörf um löndun fiskiskipa, þarf
bryggjan nauðsynlega að lengjast
ennþá, a. m. k. 60 m., til þess að
veita meira skjól á legunni, svo
fleiri stórir bátar geti legið þar
í vari við bryggjuna.
Á meðan þorskurinn gengur á
grunnmiðin, þarf ekki að efa að
leið hans liggur með suðurströnd
landsins á hin aflasælu fiskimið
Sunnlendinga.
Fáar veiðistöðvar munu liggja
betur við til sjósóknar en Þor-
lákshöfn, og með bættum hafn-
arvirkjun skapar hún stórkostlegt
öryggi öllum fiskiskipum, stærri
og smærri, sem eru við fiskveiðar
fyrir sunnan hina hafnlausu og
hættulegu strönd Suðurlands.
Og til þess að sá vaxtarbrodd-
ur, sem nú hefur skotið rótum í
Þorlákshöfn í útvegsmálum, megi
halda áfram að vaxa og þróast,
þarf að finna úrræði til að efla
þau hafnarvirki, sem þar eru
hafin.
Votheyshlöður
ii.
TURNHLÖÐURNAR eru til þess
að vekja menn til umhugsunar
um mikilvægi votheysgerðar og
hvers með þurfti til að ná hinu
æskilega takmarki. í hart nær 40
ár höfðu menn gert votheyshlöð-
ur eins og þær áttu ekki að vera.
Algengust nöfn á hlöðum þessum
var „votheysgryfjur" og mátti
það kallast sannnefni. Ef til vill
endurspeglar þetta orð hug manna
til þessara mannvirkja betur en
langorðar lýsingar. Geymsla fóð-
ursins í þessum „gryfjum“ var
oftast í samræmi við nafnið. Var
fóðriÖBýmist nefnt sæthey, vothey
eða súrhey, en var yfirleitt ekk-
ert af þessu, eða þá allt í senn.
I flestum tilfellum var það stór-
skemmt og ekki ósjaldan ónýtt
með öllu. Þeir sem umgengust
slíkt fóður voru tæplega í húsum
hafandi og hefðu sennilega verið
settir í flokk með hrossakjötsæt-
um í gamla daga. — Undantekn-
ing var þó á þessari venju. Vest-
firðingum hafði tekizt að verka
vothey, sem telja mátti ágætt fóð-
ur og votheysgeymslur þeirra
voru margar myndarlegar og vel
gerðar. En Vestfirðir eru af-
skektir, og bændum í öðrum
landshlutum voru ókunnir búnað-
arhættir vestur þar.
Nú er svo komið, að mönnum
er fyllilega ljóst, hvers með þarf
til að fá góðar geymslur fyrir
vothey og þar með gott fóður.
I nýútkominni „Vasabók bænda“
segir Björn Konráðsson í kafla
um votheysgerð og votheyshlöður:
„Beztar eru hringlaga votheys-
hlöður — —. Bezt -er að dýptin
sé sem mest------. Það er ekki
hagkveemt að þvermál sé minna
en 3,5 metrar----“. Þótt grein-
arhöfundur sé ekki að ræða sér-
staklega um turnhlöður með þess-
um orðum, er þetta raunverulega
það sem greinir þær frá öðrum
votheyshlöðum, þ. e. þær eru
hringlaga, þær éru djúpar, þær
eru ekki innan við 3,5 metra í
þvermál (4—5 metrar). En auk
þessa hefur turnhlaðan það sér
til ágætis að vera steypt í mót-
um, sem tryggja slétta og vatns-
þétta veggi án múrhúðunar, en
hið trausta og hagkvæma hring-
form gerir mögulegt að hafa
veggina næstum helmingi þynnri
en á hlöðum með beinum veggj-
um. Þetta sparar sement og hef-
ur því gjaldeyrislega þýðingu.
Á síðastliðnu sumri voru steypt-
ar 10 hringlaga votheyshlöður í
turnmótum og var þetta í Borg-
arfirði vestra. Hlutaðeigandi
bændur gátu ekki fengið saxblás-
ara og urðu því að takmarka
hæð hlaðanna við sex metra, enda
mun það hafa verið sett að skil-
yrði þegar byggingaleyfin voru
veitt. Á einu býlinu reisti bónd-
inn tvær hlöður af þessari gerð
og er augljóst að stórum hag-
kvæmara hefði verið að reisa eina
turnhlöðu í þess stað. Nú varð
hann að kosta upp á tvöfaldan
gröft, tvo grunna, tvö steypugólf
með niðurföllum og leiðslum og
tvö þök, en aukinn kostnaður af
þessum ástæðum hefur nálgast
kostnaðarverð á einum saxblás-
ara. Til viðbótar þessu fær svo
bóndinn lakara fóður. Ósaxað
heyið liggur ekki eins þétt í hlöð-
unum, þrýstingur minni á tveim-
ur heystæðum en einni helmingi
hærri. Heyið rúmast því ver og
skemmist frekar. Hann fær tvær
botnskófir í stað einnar og úrgangs
hey eða fóðurtap í yfirborðsheyi
verður helmingi meira. Þetta er
hverjum bónda Ijóst, þótt aðrir
eigi ef til vill erfitt með að átta
sig á því, ef dæma skyldi út frá
staðreyndum.
Sumir ráðamenn bænda hafa
sagt: „Turnhlöður eru sjálfsagt
g'óðar í Ameríku og Svíþjóð, «n
þær eru of stórar fyrir smábú hér
á landi“. Það er alveg rétt, þær
hæfa ekki smábúum, hvorki hér
eða í Ameríku, en þær eru alveg
jafngóðar og hagkvæmar stærri
búum þrátt fyrir það og þau bú
eru mörg á íslandi.
I næstu grein verður tekið til
athugunar, hvað búin þurfa að
vera stór svo hagstætt sé að reisa
turnhlöður, og síðan í öðru lagi
hverjar leiðir eru heppilegastar
smábændum. — Þ. B.
Aths.: I niðurlagsorðum greinar
Þ. B. „Um votheyshlöður" í - síð-
asta blaði hefur slæðst prentvilla.
Þar stendur: „allur dráttur nauð-
synlegustu framkvæmda hefur orð-
ið okkur til mikils tjóns. Turn-
byggingar verða tekjulitlum bænd-
um algert ofurefli“. En í hand-
riti var þetta orðað svona: „all-
ur dráttur nauðsynlegustu fram-
kvæmda hefur orðið okkur til
mikils tjóns. Er nú svo komið að
byggingaframkvæmdir eru að
verða tekjulitlum bændum ofur-
efli“.
íslenzkukennsla....
litnar af þjóðinni sem heild.
— Hvað leggur fræðslumála-
stjórnin til. I. H.
ATHS.
Höfundur þessarar greinar
hreyfir hér miklu vandamáli og
sparar ekki þung högg. Fjórir
menn eiga hér nokkuð að svara
til saka: Tveir fyrrverandi
kennslumálaráðherrar og tveir
frægir málfræðingar. Það eru
prófessorarnir Sigurður Nordal
og Björn Guðfinnsson, og við
Þorsteinn Briem. Tveir úr
þessum hópi geta ekki lengur
svarað fyrir sig. Að því er
kemur til minna afskipta mun
ég skýra frá upptökum staf-
setningarmálsins í næsta blaði.
Mun ég haga orðum þannig,
að umræður geti hafist á
þann veg að fræðimenn í bók-
menntum, kennarar og aðrir
áhugamenn um þessi efni geti
tekið höndum saman til að
finna beztu lausnimar J. J.
Teitur Eyjólfsson.
Nýtt blaö
hóf nýlega göngu í Reykjavík. Það er óháð stjórn-
málaflokkum og beitir rckfastri gagnrýni gegn
öfgum skattaskipulagsins og hinum sívaxandi, en
illa framkvæmda atvinnurekstri ríkis og bæjar-
féiaga.