Ísland - 18.12.1897, Síða 2

202
ISLAND.
liggur því næst að neyta ailra ráða til að
auka íramleiðsluna, og það má sjálfsagt
telja þýðingarmikið spor stigið í áttina, ef
bændur færu að fá aðgengilegt lán til
jarðabita. Eu það þarf meira til. — Bún-
aðarhættir vorir þurfa að taka fjölda
mörgum breytingum, og sumar af þeim
eru svo þýðingarmiklar, að ef vjer ekki
komum þeim á, þá drögumst vjer það aft-
ur úr tímanum í öðru sporinu, sem vjer
stígum fram í hinu. Hverju á þá að
breyta? munu menn spyrja. Það er ekki
auðgert að svara þessu í fljótu bragði, en
fáein atriði vii jeg hjer benda á, sem jeg
hygg að verða megi til bóta.
Grasræktin er aðal-undirstaða búskap-
arins hjá okkur, og efling hennar því skil-
yrði fyrir framför hans. — Við höfum nóg
af móum og mýrum, sem hafa í sjer að
geyma framtíðar auðæfl okkar, en aðferð-
in til að ná þeim auðæfum þarf að breyt-
ast. Fyrst og fremst er það sljettunar-
aðferðin, sem bæði er seinleg og óhentug,
enda þótt hún sje unnin með nauðsynleg-
um áhöldum, auk heldur án þeirra, eins
og nú er almennast; ofanafristingin eyðir
kröftum og tíma, sem ekki borgast með
neinu, og þar fyrir utan verðum vjer að
láta náttúruna sjálfráða um það, hverjar
grastegundir á sljettunum vaxa, og verða
þær eðlilega eftir því, sem jarðvegur og
áburður veitir skilyrði fyrir, og getur það
alloft verið óhentugt. — Það hafa þegar
kamið fram raddir um það, að vjer þyrft-
um að gera eitthvað til þess, að skapa
oss innlenda fóðurjurtafræði, og er jeg
því alveg samdóma. En hún getur aldrei
haft „praktiska" þýðingu fyr en vjer tök-
um upp aðra aðferð við túnræktina, nefni-
lega þá, að plægja jörðina upp með gras-
rótinni, og haga oss síðan með hana eins
og best getur átt við á hverjum stað,
rækta þær jurtir, sem fóðurjurtafræðin
kennir oss að sjeu hentugastar, eftir því
er til hagar með jarðveg og áburð og
veðráttufar á hverjum stað. En til þess
að koma þessu í lag þarf að koma á fót
tilraunastofnunum, sem gerðu tilraunir við
þessa aðferð og tækju til ræktunar bæði
útlendar jurtir, sem líkindi væru til, að
gætu þroskast hjer til verulegra gagns-
muna, en um fram allt með fullkomnari
ræktunaraðferð á innlendum jurtum, sem
menn vita að eru góðar fóðurjurtir, en
sem nú vaxa á strjálingi, smávaxnar og
þróttlitlar, sökum vantandi hirðingar og
rjettrar tilhögunar. Að visu mætti og ætti
að gera slíkar tilraunir á búnaðarskólun-
um, en reynslan hefur sýnt, að það hefur
ekki verið gert hingað til nema dálítið í
Ólafsdal (tilraunir með útlendar jurtir) og
líklegt er því, að það verði ekki fram-
vegis nema með auknum fjárstyrk fyrir
að gera óvissar tilraunir. Ejettara væri
þó, að koma þessum tilraunastofnunum á
fót í sambandi við skólana, heldur en að
mynda eingaungu sjerstakar stofnanir til
þess. Skólarnir ættu líka að geta staðist
betur við, þó tilraunirnar misheppnist í
fyrstu, af því þeir hafa ódýrari vinnukraft
en almennt gerist, og ætti því að verða ódýr-
ara, þótt auka þyrfti dálítið styrkinn til
þeirra í þessum tilgangi, heldur en ef
kosta ætti sjerstakar stofnanir til þess, og
væii þvi líklega rjettast að láta þá hafa
fyrir því fyrst um sinn. En það sem oss
þá vantar jafnhliða þessu er dálítil efna-
rannsóknastofnun til þ3ss að rannsaka bæði
fóður, áburð og jarðtegundir. — Því það
er óhafandi, að menn þurfi að ganga á-
fram í blindni, í því efni, hjer eftir sem
hingað tii. Sumir hafa haldið því fram,
að vjer gætum fyrst um sinn bjargast með
að fá slíkt rannsakað erlendis, en það
virðist mjer að verða mundi bæði óhag-
kvæmt og dýrt, enda er oss eingin vork-
unn að eignast slíka stofnun sjálfir.
Þessi tvö fyrnefndu atriði verða nú að
vera ætlunarverk þings og stjórnar, en
hvað gerum vjer þá sjálfir? — Vjer þurf-
um að gera fleira en að krefjast aðstoðar
þingsins; vjer þurfum að sýna, að vjer
höfum vilja og áhuga, hver einstakur eftir
sínum mætti. Það eru alls ekki þýðingar-
minnstu atriðin i búnaði vorum, sem ein-
gaungu stendur í valdi einstaklingsins að
bæta. Það er t.d. hirðing áburðarins, með-
ferð fjenaðarins, notkun ýmislegs til á-
burðar, sem nú er látið óhirt og jafnvel
fyrirlitið, einnig að gæta sem mests sparn-
aðar á kröftum og tíma og þar að lút-
andi hagsýni með að eignast og nota öll
þau vinnuljettisáhöld, sem komið geta til
greina að nota hjer á landi til að spara
sjer híð afardýra vinnuafl, mannsaflið. Að
nota bæði hestana og ýmisleg nauðsynleg
vinnuáhöld meir en gert hefur verið hing-
að til, getur að miklum mun bætt upp
þann skort á vinnukrafti, sem nú sýnist
vera orðinn hjá bændum, einnig gert mönn-
um hægra fyrir að leysa störfin betur af
hendi, og þar af leiðandi yrðu þau að
ýmsu leyti meira arðberandi.
Jeg læt nú út talað um þetta mál að
sinni, með því ritgerð þessi er orðin tals-
vert leingri en jeg ætlaðist til. — En þess
vildi jeg óska, að jeg gæti síðar meir orð-
ið fær um að láta eitthvað til mín heyra,
sem verið gæti leiðbeinandi í einstökum
atriðum, er landbúnaðinum við koma, og
líkleg væru honum til eflingar og blómg-
unar.
Eftir Björnstjerne Björnson.
XXI.
Lítilli stundu síðar gekk Elín niður í
Garðinn einsömul; Margrjet fór fram í
eldhúsið; hún ætlaði að búa til góðan mat
handa þeim þetta kvöld, því nú var von
á Árna heim. Svo gekk hún út og leit
eftir Elínu í garðinum. Elin sat þar,
horfði í gaupnir sjer og skrifaði í sand-
inn í götunni. Hún hafði grátið. — „Ekk-
ert að gráta af, barnið mitt!“ sagði Mar-
grjet og klappaði henni. — Þær sáu eitt-
hvað svart koma fram milli trjánna uppi
á veginum. Elín skaust inn; Margrjet fór
á eftir. Þar var þá búið að bera á borð;
þar var rjómagrautur, hangiket og haglda-
brauð. En Elín tók ekki eftir neinu af
því; hún settist á stól úti í horni, í skoti
hjá klukkukassanum og hrökk við í hvert
sinn, sem eitthvert hljóð heyrðist utan að.
Margrjet stóð við borðið. Þi var stigið
fast á helluna utan við dyrnar, svo geingið
Ijett og hratt inn ganginn, hurðin opnuð,
og þar var Árni kominn. Hann tók strax
eftir Elínu í horninu hjá klukkunni, sleppti
hurðinni og stóð kyr eins og hann vissi
ekki hvaðan á sig stæði veðiið. Af þessu
varð Elín enn feimnari en áður; hún stóð
á fætur, sá þó strax eftir þvi og sneri
sjer undan. — „Ert þú komin?“ sagði
Árni lágt og stokkroðnaði um leið. Elín
bar höndjna fyrir andlitið, eins og menu
gera þegar þeir verja sig fyrir of mikilli
birtu frá sólunni. „Hvernig —?“ hann
endaði ekki setninguna, en gekk eitt eða
tvö skref á móti henni. Hún ljet hend-
ina síga, sneri sjer við á móti honum, leit
niður fyrir sig og fór að gráta. — „Guð
blessi þig, Elín!“, sagði hann og tók utan
um hana; hún hallaði sjer upp að honum.
Hann laut niður og hvíslaði einhverju að
henni; hún svaraði eingu, en lagði báða
handleggina um hálsinn á honum.
Svona stóðu þau langa stund. Inni var
grafkyrt og hljótt, úti fyrir niðaði fossinn.
Þá heyrðist gráthljóð frá borðinu; Árni
leit upp; það var móðir hans, hann hafði
ekki tekið eftir heani fyr. „Nú er jeg
viss um, að þú ferð ekki frá mjer, Árni“,
sagði hún og kom tíl þeirra; húu grjet
mikið, en „jeg hef gott af því“, sagði
hún.
Ární fylgdi Elínu heim á leið; þau voru
sæl hvort um sig, en töluðu fátt. Það
var björt sumarnótt, náttúran þögul og
hátíðleg; þau ljetu hana bera hugsanirnar
á milli sín- En þegar Árni var á leið
heim til sín aftur, um sólaruppkomuna,
þá var hann farinn að hugsa um nýtt
kvæði; hann hafði ekki tíma til að full-
gera það þá, en síðar, þegar hann hafði
lokið því, vjek það um tíma aldrei úr
huga hans. Kvæðið var svona:
Jeg ætlaði að gera’ úr mjer afbragðamann;
jeg ætlaði langt burt, en veg ei fann.
Um alheimsins undur mig dreymdi,
en öllu í kring jeg gleymdi.
Þá leit mjer stúlka í augað inn,
svo aftur jeg vil nú snúa:
því eftir Jiað sælu ei fremri eg finn
en í friði með henni að búa.
Jeg ætlaði að gera úr mjer afbragðsmann;
jeg ætlaði langt langt burt, en veg ei fann;
jeg víldi með stórmennum atanda,
þoim stærstu í verki og anda.
Nú sje jeg: hið dýrasta’ af drottni ljeð
og dyggasta með sjer að bera
er ekki að teljast þeim mestu með,
en manneskja sönn að vera.
Jeg ætlaði að gcra úr mjer afbragðsmann;
jeg ætlaði burt, en veg ei fann.
í fjarlægð jeg fara vildi,
mjer fannst hjer mig einginn skildi.
Er sá jeg hana, mjer sýndist þá
með svip og viðmóti hlýju
hver manneskja horfir mig aftur á
og allt vera fætt að nýju.
Síðan voru þau marga sumarnóttina
saman og út úr því urðu mörg kvæði.
Eitt af þeim er svona:
í leyni mun eitthvað í lifinu vera,
sem laðar hvern mann, er þrá má bera,
töfrandi vald við blíðan barm,
brúðgjöf er linar þrá og harm
og friðar- sorgar- og ferðahuga.
Jeg skil þetta ekki — það er sem draumur,
því aldrei var stormur nje bylgju-flaumur
en blikandi, leíkandi lækur hjá mjer,
hann lagði í ána, sem veginn fer
svo breið og stór út í hyldjfift hafið.
Ef lífið nfi boð mjer saklaust sendir,
er svipar til þesB, sem nfi mig hendir,
þá finn jeg, að guð hefurfyr verið hjer
því fylgir hans eilífa lögmál mjer, —
með ástfrið barst jeg að eilifum gæðum.
En þó kemur ef til vill þakklætistil-
finning hans hvergi betur fram en i þessu
kvæði:
Það vald, sem kenndi mjsr lítið Ijóð,
það ljet mig reyna hjer sorg og gleði,
og báðar svöluðu bljúgu geðí
og bylgjur lægðu og kældu blóð;
þó sorg jeg reyndi,
það samt ei brást —
með saung hún beindi
að bliðri ást.
Það vald, sem kenndi mjer lítið ljóð,
það laungun vakti í sálu minni,
svo lokast vildi jeg aldrei inni
og ekki stöðvast nje glata móð.
Mjer sveið — en eigi
skal um það fást. —
Jeg geing á vegi
að vænni ást.
Það vald, sem kenndi mjer lítið ljóð,
það ljær mjer vald til að fylgja hinum
svo gleði megi jeg veita vinum
á’vegi þeim. er jeg syng minn óð.
Því fegra gaman
ei fannst nje sást,
en búa saman
í sælli ást.
Einn fagran veðurdag þegar leið að
hausti og menn voru að koma korninu og
heyinu í hús, hjeldu margir bátar yfir
Svartavatnið og stefndu að prestssetrinu,
þó á laugardegi væri. Það hafði rignt
um nóttina og morguninn og því var loft-
ið hlýtt sem á sumardegi. Karlmennirnir
sátu snöggklæddir við árarnar, en kvenn-
þjóðin sat í skutum og stöfnum með hvít-
ar skílur. Margir bátar stefndu líka heim
að Brekku, og þaðan átti svo að halda
þeim í einum hóp. Svo stóð á, að Bárð-
ur á Brekku hjelt þennan dag brullaup
Elínar dóttur sinnar og Árna Níelssonar
á Brún.
Allar dyr stóðu opnar, fólkið þyrptist
út og inn, börnin stóðu með kökur og
sælgæti í höndunum, voru feimin við sjálf
sig og hoifðu ókunnuglega hvert á annað,
af því að nú voru þau öll í nýju fötunum.
Yið skemmustigann stóð gömul kona ein
sjor það var Margrjet á Brún. Hún var með
stóran silfurhring og leit á hann við og við.
Þann hring hafði Níels gefið henni giftingar-
daginn þeirra og hún haíði ekkí borið hann
síðan fyr en nú.
Frammistöðumaðurinn og brúðarsvein-
arnir geingu aftur á bak og áfram um
stofurnar, tóku á móti gestunum og skeinktu
þeim, en brúðarsveinar voru þeir sonur
prestsins og bróðir Elínar. Uppi á her-
bergi Eiínar sat brúðurin, prestskonan og
Matthildur, því hún hafði komið heim í
sveitina til að búa Elínu þennan dag.
Þær höfðu lofað hvor annari þessu þegar
þær voru litlar. Árni stóð niðri í stof-
unni víð gluggann, sem Elín einu sinni
skrifaði nafnið hans á; hann var í nær-
skornum klæðisfötum og með kraga, sem
Elín hafði saumað. Glugginu var opinn
og Árni hallaði sjer áfram og horfði út,
yfir um vatnið og yfir að prestssetrinu.
Úti á ganginum mættust karlmaður og
kona og kom hvort frá sínu verki. Hann
kom neðan frá vatninu og hafði verið að
líta eftir bátunum til kirkjuferðarinnar;
hann var í klæðistreyju blárri og bláum
vaðmálsbnxum, sem lituðu frá sjer, svo að
hann var blár á höndunum. Hann var
bjartleitur með Ijóst hár og hafði hvítan
kraga, sem fór honum vel; ennið var hátt
og rólegt, en kring um munninn ’ljek bros.
Þetta var Bárður. Hann mætti konunni